Koronica ozdobna
Koronica ozdobna (Sarcosphaera coronaria (Jacq.) J. Schröt.) – gatunek grzybów z rodziny kustrzebkowatych (Pezizaceae)[1].
| |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Klasa | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
koronica ozdobna |
| Nazwa systematyczna | |
| Sarcosphaera coronaria (Jacq.) J. Schröt. Krypt.-Fl. Schlesien (Breslau) 3.2(1–2): 49 (1893) | |
Systematyka i nazewnictwo
edytujPozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Sarcosphaera, Pezizaceae, Pezizales, Pezizomycetidae, Pezizomycetes, Pezizomycotina, Ascomycota, Fungi[1].
Po raz pierwszy takson ten zdiagnozował w roku 1778 Nicolaus Joseph von Jacquin nadając mu nazwę Peziza coronaria. Obecną, uznaną przez Index Fungorum nazwę nadał mu w roku 1893 Joseph Schröter, przenosząc go do rodzaju Sarcosphaera[1].
Synonimów nazwy naukowej ma ponad 20. Niektóre z nich[2]:
- Peziza coronaria (Jacq.) Schroet. 1778
- Peziza crassa Santi
- Peziza eximia Durieu & Lév. 1848
- Pustularia coronaria (Jacq.) Rehm
- Sarcosphaera crassa (Santi) Pouzar,1972
- Sarcosphaera eximia (Durieu & Lév.) Maire,1917
- Sepultaria coronaria (Jacq.) Massee
Morfologia
edytujMa średnicę 5–20 cm i nie posiada trzonu. Młody owocnik ma kulisty kształt i znajduje się całkowicie lub częściowo pod ziemią. W miarę dojrzewania stopniowo wysuwa się z ziemi. Dojrzały owocnik pęka po bokach na 4–8 ramion, przyjmując miseczkowato-gwiaździsty kształt i znajduje się nad ziemią. Wewnątrz miseczki ma jasnofioletowy kolor, na zewnątrz jest początkowo fioletowawy, później brudnobiały, miejscami żółtawy[3]. Bardzo rzadko występują owocniki albinotyczne (var. nivea), czysto białe. Są to mutanty o genetycznie utrwalonych cechach[4].
Biały, kruchy, wilgotny, o grubości 2–5 mm. Smak i zapach niewyczuwalne. Starsze owocniki zapachem przypominają rabarbar[5].
Zarodniki bezbarwne, eliptyczne, gładkie, z 1–2 oleistymi kroplami. Mają rozmiar 12–20 × 6–9 μm[3].
Występowanie i siedlisko
edytujKoronica ozdobna występuje w Ameryce Północnej, Europie i Azji. W Europie jest szeroko rozprzestrzeniona[6], ale rzadka. W niektórych jednak miejscach występuje gromadnie, rzadko jednak jest obserwowana, gdyż owocniki przez długi czas rozwijają się pod ziemią[4]. W polskim piśmiennictwie naukowym do 2020 r. podano 17 stanowisk historycznych i 43 współczesne. Tylko jednjuż historyczne stanowisko znajdowało się w północnej Polsce, wszystkie pozostałe są w południowej części kraju[7]. Aktualne stanowiska podaje także internetowy atlas grzybów[8]. W latach 1995–2004 koronica ozdobna podlegała w Polsce ochronie częściowej, a od 2004 roku – ścisłej[7]. Znajduje się na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski. Ma status V – gatunek zagrożony wyginięciem[9].
Owocniki pojawiają się wiosną i latem, zarówno w lasach liściastych, jak iglastych, na glebach wapiennych o pH 8 -11, z dużą ilością ściółki i próchnicy[5]. Na tym samym miejscu owocniki pojawiają się przez kilka lat[10].
Znaczenie
edytujSaprotrof, grzyb trujący. Dawniej uchodził za grzyb jadalny, jednak stwierdzono, że uszkadza wątrobę i obecnie w większości atlasów grzybów uznawany jest za grzyb trujący. Zjedzenie surowego owocnika może spowodować zatrucie śmiertelne[5].
Owocniki bioakumulują toksyczny arsen z gleby w postaci kwasu metylarsonowego (CH3AsO3H2). Chociaż jest on mniej toksyczny niż trójtlenek arsenu (As2O3), nadal jest niebezpieczny[11]. Często osiągane są stężenia powyżej 1000 mg / kg suchej masy[12][13][14]. Jak stwierdzono w jednej z publikacji z 2004 roku, dojrzały okaz zebrany w pobliżu miasta Český Šternberk w Czechach miał zawartość arsenu 7090 mg / kg suchej masy – najwyższe stężenie, jakie kiedykolwiek odnotowano u grzyba[15]. Zazwyczaj zawartość arsenu w grzybach mikoryzowych zebranych z niezanieczyszczonych obszarów jest niższa niż 1 mg / kg. W tureckim badaniu z 2007 r. 23 dzikich gatunków grzybów (zebranych z obszarów, o których nie wiadomo, żeby były zanieczyszczone), S. coronaria miała najwyższe stężenie arsenu, w ilości 8,8 mg / kg suchej masy, podczas gdy stężenie tego pierwiastka w innych badanych grzybach wahało się od 0,003 mg / kg (u sarniaka jasnonogiego – Sarcodon leucopus) do 0,54 mg / kg (u mleczaja jodłowego – Lactarius salmonicolor)[16].
Przypisy
edytuj- ↑ a b c Index Fungorum [online] [dostęp 2013-11-12].
- ↑ Species Fungorum [online] [dostęp 2015-12-16].
- ↑ a b Barbara Gumińska, Władysław Wojewoda, Grzyby i ich oznaczanie, Warszawa: PWRiL, 1985, ISBN 83-09-00714-0.
- ↑ a b Andreas Gminder, Atlas grzybów. Jak bezbłędnie oznaczać 340 gatunków grzybów Europy Środkowej, 2008, ISBN 978-83-258-0588-3.
- ↑ a b c Ladislav Hagara, Ottova encyklopedie hub, wyd. 1. české vyd, Praha: Ottovo nakladatelství, 2015, s. 27–28, ISBN 978-80-7451-407-4, OCLC 903090511 [dostęp 2018-11-17].
- ↑ Mapa występowania koronicy ozdobnej na świecie [online] [dostęp 2021-11-21].
- ↑ a b Anna Kujawa, Małgorzata Ruszkiewicz-Michalska, Izabela L. Kałucka (red.), Grzyby chronione Polski. Rozmieszczenie, zagrożenia, rekomendacje ochronne, Poznań: Instytut Środowiska Rolniczego i Leśnego Polskiej Akademii Nauk, 2020, ISBN 978-83-938379-8-4.
- ↑ Mapa występowania koronicy ozdobnej na świecie [online] [dostęp 2021-11-21].
- ↑ Zbigniew Mirek i inni, Czerwona lista roślin i grzybów Polski, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, PAN, 2006, ISBN 83-89648-38-5.
- ↑ Pavol Škubla, Wielki atlas grzybów, Poznań: Elipsa, 2007, ISBN 978-83-245-9550-1.
- ↑ Ronald Eisle, Handbook of chemical risk assessment, Boca Raton, FL: Lewis Publishers, 2000, ISBN 1-56670-506-1, OCLC 66025401 [dostęp 2019-06-04].
- ↑ T. Stijve, E.C. Vellinga, A. Herrman, Arsenic accumulation in some higher fungi, „Persoonia”, 14 (2), 1990, s. 161–6.
- ↑ A.R. Byrne i inni, Arsenobetaine and other arsenic species in mushrooms, „Applied Organometallic Chemistry”, 9 (4), 1995, s. 305–13, DOI: 10.1002/aoc.590090403.
- ↑ Luigi Cocchi i inni, Heavy metals in edible mushrooms in Italy, „Food Chemistry”, 98 (2), 2006, s. 277–84, DOI: 10.1016/j.foodchem.2005.05.068.
- ↑ J. Borovicka, Nova lokalita banky velkokalisne [New location for ''Sarcosphaera coronaria'', „Mykologicky Sbornik”, 81 (3), 2004, s. 97–9.
- ↑ M. Konuk, A. Afyon, D. Yağız, Minor element and heavy metal contents of wild growing and edible mushrooms from western Black Sea region of Turkey, „Fresenius Environmental Bulletin”, 16 (11a), 2007, s. 1359–62.