Kopalnia Gipsu i Anhydrytu Nowy Ląd
Kopalnia Gipsu i Anhydrytu Nowy Ląd – głębinowa kopalnia gipsu i anhydrytu w Niwnicach, której większościowym udziałowcem jest Grupa Atlas[4][5]; jedyny podziemny zakład wydobywczy tych minerałów w Polsce[3], najważniejszy krajowy producent gipsów specjalistycznych[5].
| |
 Brama główna kopalni w 2017 roku | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Siedziba | |
| Data założenia |
XIX wiek; 8 stycznia 1955[1] (data oficjalnego utworzenia przedsiębiorstwa państwowego) |
| Forma prawna | |
| Prezes |
Stanisław Małek[2] |
| Udziałowcy | |
| Zatrudnienie |
120 (2015)[3] |
Położenie na mapie gminy Lwówek Śląski  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego  | |
Położenie na mapie powiatu lwóweckiego  | |
 51°08′09,8″N 15°29′43,7″E/51,136056 15,495472
| |
| Strona internetowa | |
Geologia
edytujZłoża anhydrytu i gipsu leżące w Niecce Lwóweckiej (część Pogórza Izerskiego) należą do serii skalnej permskiego cechsztynu[6][7][5]. Są one przykryte czwartorzędowymi piaskami, żwirami i iłami oraz piaskowcem[8].
Gips z Niecki Lwóweckiej cechuje się niską zawartością strontu, która nie przekracza 0,05%[8]. Jedną z występujących w Niwnicach odmian gipsu jest alabaster, który był wykorzystywany do celów dekoracyjnych: rzeźb, drobnej galanterii kamiennej, płytek okładzinowych itp.[6]
Na obszarze Niwnic udokumentowano trzy złoża: „Nowy Ląd”, „Nowy Ląd – Pole Radłówka” oraz „Nawojów Śląski”[9]. Zasoby geologiczne bilansowe złoża „Nowy Ląd” udokumentowanego do głębokości 400 metrów[8] oszacowano na 23,1 mln ton, z czego 15,2 mln ton to zasoby przemysłowe. Zasoby geologiczne bilansowe złoża „Nowy Ląd – Pole Radłówka” wynoszą 13,9 mln ton, a złoża „Nawojów Śląski” około 2,1 mln ton[10].
Złoże eksploatowane w kopalni Nowy Ląd stanowi soczewkową wychodnię pokładu mającego grubość około 30 metrów[11], miejscami dochodzącego do 65 metrów[8].
Gips był eksploatowany z odkrywki co najmniej do 2008 roku, później eksploatacja została prowadzona metodą podziemną, podobnie jak podziemne wydobycie anhydrytu osiągające głębokość około 150-160 metrów[5][8]. Kopalnia ma charakter niemetanowy[12].
Historia
edytuj
Wzmianki o wydobyciu gipsu i anhydrytu pochodzą z I połowy XIX wieku[1]; eksploatację na większą skalę, która objęła obręb trzech odkrywkowych wyrobisk rozpoczęto w 1832 roku[13].
Pierwszym właścicielem kamieniołomu była rodzina Nostitz-Rieneck. W 1860 roku kopalnia została sprzedana niderlandzkim książętom, który z kolei zbyli ją w 1888 roku Alfredowi von Wietersheimowi[1].
W 1870 roku postawiono piece szybowe, które służyły do wypalania skały gipsowej oraz wybudowano młyny wodne do mielenia wypalonego w piecach kamienia[14].
Pozyskiwany wówczas surowiec służył do wytwarzania kwasu siarkowego, był wykorzystywany jako gips chirurgiczny i budowlany[15].
W 1904 roku Niwnice zyskały połączenie kolejowe z Zebrzydową i Lwówkiem Śląskim, co dało kopalni większe możliwości rozwoju[16].
W czasie I wojny światowej Niemcy zatrudniali jeńców wojennych do pracy w kopalni, co przełożyło się na wzrost wydobycia[16].
W okresie międzywojennym produkcja w szczytowym okresie wynosiła około 26 tysięcy ton rocznie[15].
W czasie II wojny światowej w kopalni pracowali jeńcy wojenni, m.in. radzieccy i francuscy[1].
W 1945 roku odkrywkową kopalnię przejęło państwo polskie[15] i w tym samym roku wznowiono wydobycie[16]. W tym czasie funkcjonował także zakład produkcji gipsów prażonych[15].
Kopalnia została oficjalnie utworzona 8 stycznia 1955 roku pod nazwą Kopalnia Anhydrytu i Gipsu Nowy Ląd[1] i początkowo należała do Centralnego Zarządu Kopalnictwa Surowców Chemicznych, powołanego 1 stycznia 1955 roku[17], który został przekształcony w Zjednoczenie Kopalnictwa Surowców Chemicznych w 1958 roku[18]. Zjednoczenie zostało rozwiązane 1 stycznia 1970 roku, a kopalnia Nowy Ląd weszła w skład Zjednoczenia Przemysłu nieorganicznego[19].
Pierwotnie kopalnia Nowy Ląd prowadziła wydobycie anhydrytu i gipsu metodą odkrywkową[20] w kopalni nr 1 i numer 2, ta ostatnia funkcjonowała do 1980 roku[15]. Anhydryt był wydobywany odkrywkowo od 1950 do 1960 roku[15].
Jednym z istotniejszych produktów kopalni był gips ceramiczny Beta, który wykorzystywano zakładach ceramicznych w całej Polsce, również przy odtwarzaniu sztukaterii w Zamku Królewskim w Warszawie[15].
Głównym odbiorcą anhydrytu były Zakłady Chemiczne Wizów w Łące, które wykorzystywały go do uzyskiwania kwasu siarkowego[21]. W latach 1954–1960 uzyskiwano rocznie około 200 tysięcy ton anhydrytu. Przekładało się to na 30–39 tysięcy ton siarki, co równało się zawartości tego pierwiastka na poziomie 17–20%[20]. Wydobycie gipsu w tym okresie wynosiło około 16 tysięcy ton rocznie. Był on wykorzystywany na cele ceramiczne, sztukatorskie i modelowe[22][20].
Anhydryt z Niwnic wykorzystywały także zakłady Cementowo-Wapiennicze Górażdże w Górażdżach jako regulator czasu wiązania przy produkcji cementu[23].
Od 1958 roku rozważano przejście na wydobycie podziemne. Rok później opracowano projekt techniczno-roboczy, a same roboty górnicze ruszyły w 1960 roku[20]. W 1961 roku oddano podziemny zakład wydobycia anhydrytu do eksploatacji[15]. Wydobycie jest prowadzone systemem komorowym[12] w polach Nowy Ląd i Radłówka. Urobek i materiał są transportowane upadowymi za pomocą przenośników oraz wozów odstawczych[5]. Wcześniej był to ciągnik Ursus 4115 dostosowany do pracy w wyrobiskach podziemnych, a od 2013 roku wykorzystywano wóz MK-A20.1 firmy Mine Master[24].
W 1962 roku uruchomiono przemiałownię anhydrytu, dzięki której rozpoczęto uzyskiwanie mączki anhydrytowej, stosowanej jako wypełniacz wykorzystywany przy produkcji tworzyw sztucznych, opon, mas bitumicznych, klejów czy opon[15].
W latach 1971–1973 kopalnia przeszła modernizację i rozbudowę[25], co wiązało się z poszerzeniem asortymentu[15].
Po przemianach ustrojowych właścicielem kopalni Nowy Ląd została Dolnośląska Spółka Inwestycyjna S.A.[26].
1 stycznia 1997 roku połączono kopalnię Nowy Ląd z oddaloną o około 30 kilometrów Kopalnią Anhydrytu Lubichów w Lubkowie[27], od tego roku obowiązuje obecna nazwa kopalni[5][26].
16 stycznia 1998 roku Grupa Atlas nabyła całość udziałów Dolnośląskiej Spółki Inwestycyjnej S.A., przez co stała się nowym właścicielem kopalni[26].
Zakład zatrudniał 120 osób w 2015 roku[3], a łączne wydobycie gipsu i anhydrytu w 2015 roku wyniosło 157,8 tys. ton[3].
W 2015 roku postanowiono o zlikwidowaniu i zatopieniu kopalni w Lubichowie z przyczyn ekonomicznych[27].
Wydobycie anhydrytu
edytujWydobycie anhydrytu w latach 1954-1960[23] oraz 1985–2004 (wybór) w tysiącach ton (1985[22], 1996, 1998-2004[4]):
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d e Nowy Ląd ↓.
- ↑ Przegląd Lubański 2014 ↓.
- ↑ a b c d WUG ↓.
- ↑ a b Chłądzyński 2008 ↓, s. 30.
- ↑ a b c d e f Miśkiewicz i inni 2010 ↓, s. 32.
- ↑ a b Heflik 1978 ↓.
- ↑ Chłądzyński 2008 ↓, s. 22.
- ↑ a b c d e Chłądzyński 2008 ↓, s. 24.
- ↑ Chłądzyński 2008 ↓, s. 23.
- ↑ Chłądzyński 2008 ↓, s. 25.
- ↑ Bolewski 1991 ↓, s. 229.
- ↑ a b Miśkiewicz i inni 2010 ↓, s. 31.
- ↑ Hwałek 2000 ↓, s. 112.
- ↑ Hwałek 2000 ↓, s. 112-113.
- ↑ a b c d e f g h i j Hwałek 2000 ↓, s. 113.
- ↑ a b c Primke i inni 2012 ↓.
- ↑ Hwałek 2000 ↓, s. 33.
- ↑ Hwałek 2000 ↓, s. 34.
- ↑ Hwałek 2000 ↓, s. 35.
- ↑ a b c d Hwałek 2000 ↓, s. 40.
- ↑ Hwałek 2000 ↓, s. 13.
- ↑ a b Bolewski 1991 ↓, s. 230.
- ↑ a b Hwałek 2000 ↓, s. 114.
- ↑ WNP 2013 ↓.
- ↑ Hwałek 2000 ↓, s. 37.
- ↑ a b c Paździora 2008 ↓.
- ↑ a b Marczewski 2015 ↓.
Bibliografia
edytuj- Andrzej Bolewski, Mieczysław Budkiewicz, Piotr Wyszomirski: Surowce ceramiczne. Warszawa: Wydawnictwa Geologiczne, 1991. ISBN 978-83-220-0412-8.
- Sławomir Chłądzyński: Spoiwa gipsowe w budownictwie. Warszawa: Dom Wydawniczy Medium, 2008. ISBN 978-83-919132-7-7.
- Wiesław Heflik: Kamienie ozdobne w Polsce. Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1978, s. 32, seria: Nauka dla Wszystkich. Nr 287.
- Stanisław Hwałek: Kopalnictwo soli i pozostałych surowców (bez siarki). W: Historia polskiego przemysłu kopalnictwa surowców chemicznych. Warszawa: Stowarzyszenie Inżynierów i Techników Przemysłu Chemicznego, 2000, seria: Karty z historii polskiego przemysłu chemicznego. T. 13. ISBN 83-908323-9-9.
- Jedyna taka kopalnia. Przegląd Lubański, 2014-05-22. [dostęp 2017-03-08].
- Kopalnia Nowy Ląd kupiła nowy wóz odstawczy. WNP.pl, 2013-08-03. [dostęp 2017-03-08].
- Kazimierz Marczewski: Oddział Lubichów zostanie zlikwidowany. Bolesławiec dla Ciebie - Bolec.Info, 2015-05-08. [dostęp 2017-03-08].
- Kazimierz Miśkiewicz, Antoni Wojaczek, Dariusz Wójcik. Zintegrowany system łączności telefonicznej i alarmowo-rozgłoszeniowej dla małych kopalń na przykładzie Kopalni Gipsu i Anhydrytu w Niwnicach. „Mechanizacja i Automatyzacja Górnictwa”. 48 (1 (467)), 2010. Instytut Technik Innowacyjnych EMAG. ISSN 0208-7448.
- Nadzorowane zakłady. Zakłady objęte nadzorem urzędów górniczych wg stanu na 31.12.2015 r.. Wyższy Urząd Górniczy. [dostęp 2017-02-20].
- O firmie. Kopalnia Gipsu i Anhydrytu Nowy Ląd Sp. z o.o. w Niwnicach. [dostęp 2017-03-08]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-11-16)].
- Jan Paździora: Historia budowy kompleksu górniczo-hutniczego na terenie powiatu bolesławickiego. W: Dzieje górnictwa – element europejskiego dziedzictwa kultury. Paweł P. Zagożdżon (red.), Maciej Madziarz (red.). T. 1. Wrocław: Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, 2008, s. 248. ISBN 978-83-7493-384-1.
- Robert Primke, Maciej Szczerepa, Wojciech Szczerepa: Dzieje Kopalni Gipsu i Anhydrytu „Nowy Ląd” w Niwnicach. Jelenia Góra: Archiwum-System, 2012. ISBN 978-83-62809-04-2.
Linki zewnętrzne
edytuj- Skaning laserowy wyrobisk kopalni Lubichów. Fundacja Revimine, 2016-10-05. [dostęp 2017-03-08].