Konwisarstwo
Konwisarstwo (z dawnego niem. Kannengießer) – dział rzemiosła obejmujący wyrób (odlewanie lub wykuwanie) i obróbkę przedmiotów z cyny i spiżu[1][2].
Historia
edytujKonwisarstwo w Europie było uprawiane od starożytności[3]. W czasach antycznych wydobywano rudę cyny na Półwyspie Iberyjskim, na płaskowyżu Estremadury, w Portugalii[4], a we wczesnym średniowieczu uzyskiwano cynę m.in. z kasyterytu na Wyspach Brytyjskich[3] (w średniowieczu dobrej jakości cynę pozyskiwano z Kornwalii[3]). W średniowieczu odkryto zasobne złoża kasyterytu w Rudawach, głównym eksporterem cyny stały się Saksonia oraz Czechy[3]. Rozkwit konwisarstwa przypada na okres od XIV do XVI wieku[5]. Największym ośrodkiem produkcji galanterii cynowej od średniowiecza była Norymberga[6]. Zapotrzebowanie w feudalnej Europie na cynę było tak duże, że opłacało się importować cynę z kopalni Półwyspu Malajskiego w Indiach[7].
Z cyny wykonywano różne przedmioty do kościołów jak: chrzcielnice, świeczniki, lampy, kielichy. W wieku XVII i XVIII naczynia kuchenne, takie jak: misy, dzbany, łyżki, zastawy stołowe itp. wykonywane były głównie z cyny[8][5]. We wczesnym średniowieczu naczynia domowe wykonane z drewna lub gliny wyparły częściowo naczynia cynowe, a z racji na łatwość ich uszkodzeń (giętkość) wędrowni konwisarze odlewali na poczekaniu nowe wyroby ze starych[9].
Przedmioty cynowe wykonywano głównie techniką odlewania, formy wykonywano m.in. z łupka[10], płaskie wykuwano z blachy, a naczynia wieloboczne lutowano[11] z przyciętych płyt cynowych.
Zdobiono je różnymi technikami, często równocześnie stosowano ich kilka, jak: cyzelowanie, grawerowanie, puncowanie, relief.
Stosowano różnej jakości stopy, do najlepszych dodawano miedź, antymon, bizmut, do mniej wartościowych ołów[12].
W XVI i XVII wieku często stosowano także złocenie i srebrzenie naczyń lub łączono cynę z miedzią lub brązem, a w XVIII i XIX wieku barwiono cynę lakierem[5].
Od XIX wieku importowano cynę z Ameryki Południowej, Azji i Afryki, głównie na potrzeby przemysłowe[3], a naczynia cynowe stopniowo wypierały wyroby z porcelany, fajansu i metali naśladujących srebro[11].
Rzemieślnik zajmujący się konwisarstwem to konwisarz[2]. Konwisarze odlewali niekiedy także dzwony i działa, co sprawia, że nigdy nie było wyraźnej granicy pomiędzy nimi a ludwisarzami[13].
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ Władysław Kopaliński: Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1989, s. 279, ISBN 83-214-0570-3.
- ↑ a b Słownik języka polskiego (red. Mieczysław Szymczak), T. 1, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1978, s. 1005.
- ↑ a b c d e Tuchołka-Włodarska 1992 ↓, s. 7.
- ↑ Trzos 2023 ↓, s. 17.
- ↑ a b c Krystyna Kubalska-Sulkiewicz, Monika Bielska-Łach, Anna Manteuffel-Szarota: Słownik terminologiczny sztuk pięknych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2007, s. 200, ISBN 978-83-01-12365-9.
- ↑ Ewa Grochowska, Śląskie Tradycje Figur Cynowych. Katalog wystawy, Muzeum Dawnego Kupiectwa w Świdnicy, 1981, s. 4.
- ↑ Trzos 2023 ↓, s. 19.
- ↑ Zygmunt Gloger: Encyklopedia staropolska ilustrowana. Warszawa: Wydawnictwo Wiedza Powszechna, 1985, tom 3, s. 81, ISBN 83-214-0411-1.
- ↑ Stefan Żelski, Rzemiosło Polskie w czasach najdawniejszych, „Rzemiosło”, 5, maj 1939, s. 20.
- ↑ Grochowska 1981 ↓, s. 9.
- ↑ a b Tuchołka-Włodarska 1992 ↓, s. 8.
- ↑ Tuchołka-Włodarska 1992 ↓, s. 10.
- ↑ Trzos 2023 ↓, s. 22.
Bibliografia
edytuj- Agnieszka Trzos, Sarkofagi cynowe z grobów królewskich na Wawelu oraz mauzoleów rodzin Promnitzów w Pszczynie i Hochbergów w Świebodzicach: konserwacja i restauracja, technika, technologia, Wydanie I, Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2023, ISBN 978-83-231-5102-9 [dostęp 2024-11-23].
- Barbara Tuchołka-Włodarska, Cyna: od XV do XIX wieku: katalog stałej wystawy ze zbiorów Muzeum Narodowego w Gdańsku, Hanna Kościelecka (red.), Gdańsk: MN, 1992, ISBN 978-83-900725-0-0.
