Konkatedra Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Żywcu

Konkatedra Narodzenia Najświętszej Maryi Panny – świątynia zbudowana w XV wieku. z wysoką wieżą, ozdobiona u szczytu galerią, rozbudowana w latach 1582–1583. Wśród cennych dzieł gotycka płaskorzeźba Zaśnięcia Matki Boskiej z około 1500. Wystrój wnętrza barokowy. Dawniej kościół parafialny, od 1992 konkatedra diecezji bielsko-żywieckiej.

Konkatedra Narodzenia NMP
w Żywcu

nr rej. A/1092/22 z 29 listopada 2022 (woj. śląskie) A-523 z 24 października 1987 (woj. bielskie)
konkatedra
Państwo	Polska
Województwo	śląskie
Miejscowość	Żywiec
Wyznanie	katolickie
Kościół	rzymskokatolicki
Diecezja	bielsko-żywiecka
Wezwanie	Narodzenia NMP
Historia Data zakończenia budowy XV w. Aktualne przeznaczenie konkatedra diecezji bielsko-żywieckiej
Dane świątyni Świątynia • materiał bud. • cegła Wieża kościelna • liczba wież • wysokość wież 1 60 m
Położenie na mapie Żywca Konkatedra Narodzenia NMP w Żywcu
Położenie na mapie Polski Konkatedra Narodzenia NMP w Żywcu
Położenie na mapie województwa śląskiego Konkatedra Narodzenia NMP w Żywcu
Położenie na mapie powiatu żywieckiego Konkatedra Narodzenia NMP w Żywcu
49°41′17″N 19°12′08″E
Strona internetowa

Historia

Boczny portal wejściowy

W 1428 roku na terenie Rudzy – przedmieścia Żywca został wybudowany Kościół św. Krzyża. Ponieważ leżał on poza obrębem miasta, mieszczanie żywieccy postanowili wznieść własną świątynię. Stało się to zapewne przed 1470 rokiem, ponieważ kościół w Żywcu wspomina J. Długosz w Liber beneficiorum z lat 1460–1470. Kościół ten, zbudowany w stylu gotyckim, stał się kościołem parafialnym.

W XVI wieku kościół był dwukrotnie rozbudowywany staraniem rodziny Komorowskich, ówczesnych właścicieli Żywiecczyzny.

Pierwsza rozbudowa miała miejsce w latach 1515–1542 dzięki nakładom Wawrzyńca Komorowskiego, sekretarza królewskiego i jego brata Jana, kasztelana oświęcimskiego. Efektem tej rozbudowy było przedłużenie prezbiterium i nawy oraz podwyższenie kościoła. Wtedy też prezbiterium i nawę nakryto sklepieniem sieciowym. W pięć lat po ukończonej rozbudowie, 9 października 1547 roku kościół został poświęcony przez biskupa krakowskiego Erazma Ciołka otrzymując tytuł „Narodzenia Panny Maryjej i Świętego Wawrzyńca męczennika” na pamiątkę głównego fundatora rozbudowy – Wawrzyńca Komorowskiego.

Kolejnej rozbudowy podjęli się Jan Spytek Komorowski i jego brat Krzysztof, synowie Jana. Rozbudowa była przeprowadzona w latach 1582–1583. Po raz kolejny przedłużono nawę i zaczęto wznosić czworokątną wieżę. Podjął się tego sprowadzony z Opawy włoski architekt Jan Ricci, z pomocą kamieniarza Macieja Świętka oraz cieśli Jana Carpentarusa z Opawy. Innym dziełem włoskiego budowniczego są portale drzwiowe z piaskowca z toskańskimi pilastrami i atrybutami Męki Pańskiej we fryzie nad łukiem.

Drewniana dzwonnica została wybudowana w 1582 roku.

W 1585 roku wieżę podwyższono dobudowując do jej pierwotnej części, wzniesionej z kamienia, część górną z cegły.

Rozbudowę fary kontynuował Krzysztof Komorowski poprzez dobudowanie od strony północnej kaplicy pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny, zwanej przez wzgląd na fundatorów i groby, które kryją się pod posadzką, kaplicą Komorowskich. Prace nad budową kaplicy rozpoczęto w 1596 roku, a ukończono w 1610 roku.

W 1639 roku od strony wschodniej nakładem pisarza miejskiego, Krzysztofa Mrzygłodowicza, dobudowano kapliczkę ogrójca.

W latach 1711 – 1712 trwała gruntowna odbudowa kościoła, będąca następstwem pożaru spowodowanego uderzeniem pioruna w wieżę kościoła. Spalił się wówczas szczyt wieży i zawalił hełm z krzyżem, który upadając zniszczył dach prezbiterium.

Kościół odnowiono przy dużym nakładzie rodziny Wielopolskich, nadając mu wystrój barokowy. Podwyższone po odbudowie mury prezbiterium nakryto sklepieniem kolebkowym z lunetami. Zmieniono ostrołukowy kształt okien na obecny. Nawę odrestaurowano zgodnie z wyglądem sprzed pożaru. Nakryto ją na nowo sklepieniem sieciowym. Pozostawiono też gotycki kształt okien, jedynie zmniejszyła się ich ilość. Całość odbudowanego kościoła nakryto nowym dachem zaprojektowanym przez lwowskiego architekta Piotra Bebera. Nie odbudowano natomiast gotyckiego szczytu oddzielającego dach nawy od dachu nad prezbiterium.

Po pożarze miasta w 1721 roku została wzniesiona nowa, murowana dzwonnica. Budowa dzwonnicy odbyła się w latach 1723–1724.

W roku 1745, kosztem Karola Wielopolskiego rozpoczęła się odbudowa wieży. Nie przywrócono jej poprzedniego wyglądu. Zniszczony strzelisty hełm zastąpiono nowym.

Piorun jeszcze raz uszkodził wieżę kościelną w 1776 roku. Odnowiono ją dopiero w 1821 roku staraniem ks. Franciszka Augustyna.

Teren wokół kościoła był do końca XVIII wieku terenem cmentarza.

W 1903 roku dobudowano od strony południowej nową zakrystię, w 1929 roku przy południowej ścianie nawy głównej wzniesiono kaplicę grobową rodziny Habsburgów, zaprojektowaną przez architekta Franciszka Mączyńskiego z Krakowa, wzorowaną na stylu renesansowym. Dziś zwana jest ona również kaplicą Matki Boskiej Częstochowskiej.

W 1992 roku papież Jan Paweł II bullą Totus Tuus Poloniae populus, w ramach reorganizacji administracji Kościoła w Polsce, powołał do istnienia diecezję bielsko-żywiecką, a kościół parafialny Narodzenia Najświętszej Maryi Panny został podniesiony do rangi konkatedry.

Wnętrza

Nawa główna

Organy

W wyniku licznych zmian wnętrza kościoła, niewiele można powiedzieć o jego pierwotnym wystroju.

Dawny ołtarz główny, przedstawiający płaskorzeźbę ze sceną Zaśnięcia Najświętszej Marii Panny ufundowali Jan i Wawrzyniec Komorowscy w 1542 roku. Ołtarz jest późnogotyckim tryptykiem z dwoma skrzydłami. Powstał on niewątpliwie pod wpływem podobnego dzieła Wita Stwosza. Sprowadzono go z Budzina na Węgrzech, gdzie został ocalony z kościoła plądrowanego przez Turków.

W 1617 roku proboszcz Andrzej Kozatiusz ufundował ołtarz Trójcy Świętej, a rok później z księdzem Sebastianem Bergierem i Jędrzejem Boberem – ołtarz dla bractwa różańcowego.

Ksiądz Walenty Hulicius w 1634 roku podarował do ołtarza różańcowego obraz, który noszono potem na procesje przez członków bractwa. Do tego obrazu w 1643 roku Maciej Kantonowski z żoną Magdaleną ufundowali ozdobne ramy, malowane z warsztatach mistrza Tomasza Dolabelli, nadwornego malarza Zygmunta III Wazy.

Ksiądz Kozatiusz sprowadził z Krakowa do Żywca dwa stare ołtarze. Jeden w 1625 roku pod wezwaniem Pocieszenia Matki Boskiej, a drugi w 1632 roku pod wezwaniem św. Agnieszki. Ołtarz Pocienia Matki Boskiej mieścił w sobie wizerunek Matki Boskiej Tronującej, datowany na lata 1460 – 1477. Został on przeniesiony do kościoła św. Krzyża, a następnie do Muzeum Miejskiego.

Mecenat Wielopolskich stworzył barokowy wystrój wnętrza świątyni. W 1724 roku kościół otrzymał barokowy ołtarz, na którego koszt łożył Franciszek Wielopolski. Dwie potężne kolumny oplecione girlandą podtrzymują naczółek z grupą Trójcy Świętej. U dołu znajdują się figury św. Hieronima i Karola Boromeusza oraz św. Franciszka i Jana Ewangelisty. W centrum położona jest figura Niepokalanie Poczętej Marii Panny w rozwianym płaszczu. Po bokach ołtarza nad bramkami, w owalnych obramowaniach przedstawiono wizerunki św. Wojciecha i św. Stanisława, głównych patronów Polski.

Obok ołtarza stanęły stalle. Wykonali je w 1719 roku snycerze żywieccy Nikodem i Jan Stefanowiczowie, a płaskorzeźbione zaplecki przedstawiające sceny z życia Jezusa i Maryi były dziełem Litwina Jana Buczyńskiego.

Ambona została wykonana ok. 1748 roku. Ozdobiona jest na przodzie imieniem Maria w otoczeniu promieni i obłoków oraz aniołów.

Okazałe organy w tyle kościoła, ufundowane również przez Franciszka Wielopolskiego, są dziełem Ignacego Ryszaka z Opawy. Instrument o 31 głosach, którego koszt wyniósł 6600 złotych polskich, zamontowano w kościele wiosną 1714 r. Które organy dokończone są dnia 15 czerwca w piątek w dzień świętego Wita. Parapet chóru oraz oprawa pozytywu posiadają bogatą dekorację snycerską i rzeźbiarską, złożoną z bujnych splotów akantu, girland kwiatów, karbowanych wstęg, owoców i muszli. Dekorację ożywiają putta oraz anioły z instrumentami muzycznymi i rogami obfitości.

W 1930 roku wykonano dwa nowe, neogotyckie ołtarze. W jednym z nich umieszczono płaskorzeźbę Zaśnięcia Marii Panny, połączoną ze skrzydłami z ołtarza różańcowego, a w drugim umieszczono obraz Matki Boskiej Nieustającej Pomocy.

Kaplica Komorowskich

Staraniem wójta żywieckiego i kronikarza Andrzeja Komonieckiego stanął w 1702 roku ołtarz św. Józefa. Początkowo znajdował się w prezbiterium. Przeniesiony został do kaplicy Komorowskich w miejsce dawnego ołtarza św. Antoniego. Na szczycie ołtarza znajduje się wizerunek Jana Chrzciciela, a po bokach – figury Jana Nepomucena i Jana Kantego.

Kaplica Habsburgów

Znajduje się w niej ołtarz Matki Boskiej Częstochowskiej z ok. 1764 roku, zawierający współczesną kopię wizerunku Matki Boskiej z Jasnej Góry.

Linki zewnętrzne

• Archiwalne widoki kościoła w bibliotece Polona