Konkatedra św. Jana Ewangelisty w Kwidzynie
Konkatedra św. Jana Ewangelisty w Kwidzynie – gotycki kościół z XIV wieku w Kwidzynie. Od 1993 konkatedra diecezji elbląskiej i siedziba kapituły kwidzyńskiej. Od 2018 zespół katedralno-zamkowy posiada status pomnika historii[2].
 nr rej. 163/N z dnia 09.12.1961 r.[1]
| |||||||||||
| konkatedra | |||||||||||
 Konkatedra w Kwidzynie od strony południowo-wschodniej | |||||||||||
| Państwo | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||||||||
| Miejscowość | |||||||||||
| Adres |
Katedralna 1 | ||||||||||
| Wyznanie | |||||||||||
| Kościół | |||||||||||
| Parafia | |||||||||||
| Konkatedra diecezji elbląskiej |
od 1993 | ||||||||||
| Wezwanie | |||||||||||
| Wspomnienie liturgiczne |
27 grudnia | ||||||||||
| |||||||||||
| |||||||||||
Położenie na mapie Kwidzyna  | |||||||||||
Położenie na mapie Polski  | |||||||||||
Położenie na mapie województwa pomorskiego  | |||||||||||
Położenie na mapie powiatu kwidzyńskiego  | |||||||||||
 53°44′09″N 18°55′17″E/53,735833 18,921389
| |||||||||||
Historia
edytujŚredniowiecze
edytujW 1285 do rangi katedry został podniesiony pierwszy kościół parafialny w Kwidzynie. Obecny kościół św. Jana Ewangelisty był budowany od ok. 1325 jako katedra diecezji pomezańskiej i miejski kościół farny. Budowę ukończono w II poł. XIV w. Katedra od początku stanowiła jeden kompleks budynków w połączeniu z warownym zamkiem kapituły pomezańskiej.
Kościół jest budowlą gotycką, ceglaną, orientowaną. Składa się z pięciobocznie zamkniętego, dwukondygnacyjnego chóru (ukończonego około 1335/1340) i wydłużonego, pięcioprzęsłowego korpusu o charakterze pseudobazyliki. Prezbiterium i nawa główna kryte są sklepieniem gwiaździstym z żebrem przewodnim, nawy boczne sklepieniem trójdzielnym. Zachodnia elewacja świątyni łączyła się bezpośrednio z zamkiem kapitulnym. Od strony południowo-zachodniej wzmocniła ją wysoka wieża, pełniąca nie tylko rolę dzwonnicy, ale też funkcje obserwacyjno-obronne jako główna wieża zamkowa (część górna pochodzi dopiero z końca XV w.). Obronne funkcje kościoła wzmacniał krużganek biegnący na poddaszu korpusu 1384 (?) i chóru oraz dwie masywne ośmioboczne wieżyczki schodowe przy prezbiterium. Długość budowli wynosi 86 m, szerokość 25 m, wysokość nawy głównej 21 m, naw bocznych 14,5 m. Dzwonnica ma 59 m wysokości. Na południowej elewacji kościoła zachował się z tego okresu obraz mozaikowy, datowany na 1380, przedstawiający męczeństwo św. Jana Ewangelisty w oleju i klęczącego fundatora – bpa Jana I Möncha. Pod mozaiką widniał napis Johan[nes] ep[iscopu]s fecit f[ie]r[i] hoc op[u]s a[nno] d[omini] m ccc 80 /1380/, zdjęty w czasie renowacji na pocz. XX w. i obecnie eksponowany w kościele. Twórcami mozaiki byli prawdopodobnie mistrzowie z Wenecji. We wnętrzu korpusu znajduje się wielki zespół gotyckich malowideł ściennych z przełomu XIV/XV w., całkowicie przemalowanych w XIX i XX w. Ma on formę fryzu przebiegającego wzdłuż ścian naw bocznych, pod oknami. Dalsze malowidła z tego czasu, m.in. sceny z dzieciństwa Chrystusa, odkryto niedawno w prezbiterium. Zachowały się również gotyckie płyty nagrobne. Do gotyckiego wyposażenia kościoła należała malowana szafa relikwiarzowa bł. Doroty z Mątowów, obecnie zaginiona.
W latach 1478–1479 w trakcie oblężenia Kwidzyna przez wojska polskie podczas tzw. wojny księżej, katedra została uszkodzona, a sklepienie dolnej części prezbiterium (krypty) zawaliło się i nie zostało odbudowane. W 1496 bp Jan IV podpisał dokument w którym nakazał odbudowę zniszczeń. Za czasów biskupa Hioba von Dobeneck (1502–1521) powstały, zachowane do dziś, malowidła ścienne w prezbiterium, przedstawiające poczet 17 biskupów pomezańskich i 3 wielkich mistrzów krzyżackich, w tym 2 pochowanych w krypcie oraz rzeźbiony tron biskupi z 1504 r. o formach późnogotyckich z herbem diecezji i herbem biskupa.
Okres protestancki
edytujW latach 1525–1526 Prusy Książęce przeszły na protestantyzm, co z czasem przyniosło zmiany w wyglądzie kościoła, który stracił dotychczasową rangę administracyjną. Diecezja uległa formalnej likwidacji w 1578. Wnętrze świątyni otynkowano, a prezbiterium i korpus przedzielono ścianą fachwerkową, wyznaczając w ten sposób miejsca modlitwy dla gminy niemieckiej (korpus), polskiej (prezbiterium) i okresowo czeskiej (zachodnia część korpusu).
W 1586 dokonano kolejnych zmian w kościele. Przed głównym wejściem południowym wzniesiono kruchtę z gotlandzkiego piaskowca, pochodzącego prawdopodobnie z byłego zamku biskupiego. Z zabytków z tamtej epoki należy wymienić malowany tryptyk ze sceną Ukrzyżowania z 1570 (ołtarz kościoła polskiego), rzeźbiony dawny ołtarz główny z ok. 1690, ambonę „polską” z 1634, efektowne rzeźbione epitafia: Augustyna Mildego z 1602, Jerzego von Rembau z 1610 i Eilharda Menckena z 1683.
W 1705 od strony północnej została dobudowana kaplica grobowa Ottona Fryderyka von Groeben, z nagrobkiem przedstawiającym zmarłego i jego trzy kolejne małżonki (ok. 1710–1728) i z rodowymi portretami. Rzadkim zabytkiem są dwa bogato zdobione ewangelickie konfesjonały z 1716, dzieło Józefa Antoniego Krausego (Kruse), któremu przypisuje się też wystrój mauzoleum Groebenów.
W 1807, w okresie wojen napoleońskich, kościół został zamieniony na magazyn żywności i halę ćwiczeń. Budynek został zdewastowany. Dopiero w latach 1816-1817 za sprawą architekta Schroedera przeprowadzono prace modernizacyjne polegające na usunięciu ścian działowych i naprawieniu gzymsów. W 1856 został wykonany przez rzeźbiarza Henryka Medema portal kaplicy Groebenów oraz reliefy w drzwiach kaplicy według projektu Christiana Daniela Raucha, wykonane z cynku pokrytego brązem i przedstawiające sceny z kolonialnych wypraw wojennych Groebena.
W latach 1862–1864 dokonano gruntownej modernizacji kościoła mającej na celu przywrócenie wyglądu katedry z czasów średniowiecznych. Prac tych podjął się niemiecki architekt Friedrich August Stüler. Według jego projektu wzniesiono neogotycki ołtarz wykonany przez rzeźbiarza Kocha z Poczdamu, z rzeźbami Henryka Medema i ambonę. Obraz ołtarzowy Zmartwychwstanie namalował prof. Bernhard Plockhorst z Weimaru. Odbudowano zawalone sklepienie w prezbiterium, odsłonięto i przemalowano gotyckie malowidła ścienne. Witraże w prezbiterium są dziełem firmy Oidtmann z Linnich koło Akwizgranu (1864) – firma istnieje do dziś.
W katedrze pochowano m.in. biskupów pomezańskich, wielkich mistrzów krzyżackich Wernera von Orseln (1330), Ludolfa Königa (1348) i Heinricha von Plauena, bł. Dorotę z Mątowów (1394), jej spowiednika i wybitnego teologa Jana z Kwidzyna oraz Ottona Friedricha von Groeben, pierwszego pruskiego eksploratora Afryki. Odnowioną kryptę wielkich mistrzów udostępniono dla zwiedzających 31 lipca 2010 r. Odkryte w trakcie badań archeologicznych komory grobowe nie zostały ponownie pokryte kamienną posadzką, lecz taflami hartowanego szkła, pod którymi w miejscach pochówku wielkich mistrzów umieszczono w trumnach manekiny ubrane w szaty i płaszcze, tuż obok których znajdują się relikwiarze ze szczątkami każdego z nich oraz zbiorowa skrzynka z prochami 4 lub 5 biskupów pomezańskich.
Cela bł. Doroty, w której dała się zamurować za życia, w rzeczywistości znajdowała się w innym miejscu – być może w dolnej części wieży lub w północnej części prezbiterium. Poszukiwania grobu błogosławionej, prowadzone m.in. za pomocą georadaru, zakończyły się niepowodzeniem. Odkryto jedynie pustą kryptę, w której mogły znajdować się jej doczesne szczątki, dopóki ze świątyni nie usunęli ich zwolennicy reformacji.
Wiek XX
edytujW 1945 niezniszczony kościół przejął zakon franciszkanów, opiekujący się nim do 1993, kiedy to dzięki staraniom prepozyta kapituły ks. Wojciecha Kruka rozpoczęto systematyczne prace remontowe i konserwatorskie.
Przypisy
edytuj- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo pomorskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024 [dostęp 2010-05-06].
- ↑ Mamy swój Pomnik Historii. Jeden z dziesięciu w całej Polsce
Bibliografia
edytuj- Liliana Krantz-Domasłowska, Jerzy Domasłowski, Katedra i zamek w Kwidzynie, Warszawa-Poznań-Toruń, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1982, ISBN 83-01-04160-9
- Liliana Krantz-Domasłowska, Katedra w Kwidzynie, Toruń, Wydawnictwo UMK, 1999, ISBN 87-231-1076-X
- Kwidzyn, diecezja elbląska, A. D. 1999, tekst eseju Antoni Pawłowski, Bydgoszcz, Oficyna Wydawnicza Excalibur, 1999, ISBN 83-903431-7-7