Kolendra siewna

Kolendra siewna
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	selerowce
Rodzina	selerowate
Rodzaj	kolendra
Gatunek	kolendra siewna
	Nazwa systematyczna
	Coriandrum sativum L.; Sp.Pl.2, 1753
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Kolendra siewna (Coriandrum sativum L.) – gatunek rośliny jednorocznej z rodziny selerowatych (Apiaceae). Pochodzi z południowo-zachodniej Azji – rośnie naturalnie na obszarze od Synaju po Azję Mniejszą i Kaukaz, na Półwyspie Arabskim, w Iranie, Afganistanie i Pakistanie^[3]. Została szeroko rozprzestrzeniona w świecie i współcześnie rośnie na wszystkich kontynentach strefach umiarkowanych i strefie międzyzwrotnikowej^[3]. W Polsce jest uprawiana, rzadko zdziczała lub zawleczona^[4].

Morfologia

Pokrój: Naga roślina zielna z wrzecionowatym, cienkim korzeniem. Łodyga wzniesiona, rozgałęziona w górze, delikatnie bruzdowana, od 20 do 70 cm wysokości^[5].
Liście: Dolne pojedyncze – nie podzielone lub trójłatkowe albo pojedynczo podzielone, długoogonkowe, szybko zamierające. Liście łodygowe w dole łodygi są 1–2-krotnie pierzaste, a środkowe i górne 2–3-krotnie pierzaste. Dolne liście mają nieliczne odcinki kształtu jajowatego, o nasadzie klinowatej, poza tym pierzasto nacinanych. Środkowe i górne mają łatki równowąskie do nitkowatych, zaostrzone i całobrzegie^[5].
Kwiaty: Drobne, zebrane w baldaszki, a te w liczbie 3–10 zebrane są w baldachy złożone. Szypułki kwiatostanu są nagie. Pokryw brak lub jest tylko jeden listek; pokrywki są w liczbie kilku, są równowąskie i wyrastają jednostronnie u nasady baldaszka. Płatki korony są białe, czasem czerwonawe, silnie asymetryczne w kwiatach na brzegu baldaszka, i niemal symetryczne w kwiatach w środku baldaszka^[5].
Owoce: Typu rozłupnia, składające się z rozłupek, zwykle ściśle połączonych. Owoce są brunatne lub jasnobrunatne, bardziej lub mniej kuliste, o średnicy około 1,5–5 mm lub owalne, o długości 2–6 mm. Owoce są nagie, z 10 falistymi, lekko wzniesionymi żeberkami pierwotnymi i 8 prostymi, bardziej wyraźnymi żeberkami wtórnymi. Na powierzchni wewnętrznej rozłupki są wklęsłe. Szczyt owoców wieńczy podszyjcze (stylopodium)^[6]. Młode owoce – zielone, dojrzałe przybierają barwę żółtawą lub brunatną^[5].

Kwiatostan (widok z góry)
Owoce
Korzeń

Biologia i ekologia

Roślina jednoroczna kwitnąca od maja do sierpnia. W stanie świeżym ma zapach podobny do wydzieliny pluskiew^[5].

W naturze rośnie w suchych, trawiastych murawach^[7]. Dziczejąc z upraw wyrasta w ogrodach, na siedliskach ruderalnych, na przydrożach^[5].

Zastosowanie

Roślina lecznicza

Surowiec zielarski: Owoc kolendry (Coriandri fructus) – wysuszone rozłupnie zawierające powyżej 3 ml/kg olejku eterycznego^[6]. Olejek eteryczny (Oleum Coriandri), zawiera przede wszystkim fitoncyd linalol.
Działanie i zastosowanie: Rozkurczowe, wiatropędne, moczopędne, pobudzające wydzielanie soku żołądkowego i apetyt. W Farmakopei Brytyjskiej znaleźć można również wzmianki o wodzie kolendrowej, która używana była często do zwalczania kolki. Zewnętrznie używano jej jako maść na reumatyzm^[8].

Nasiona kolendry znaleziono w grobowcu faraona Tutanchamona (zm. 1323 r. p.n.e.). Wzmiankowana jest dwa razy w Starym Testamencie: Wj 16,31 i Lb 11,7^[9]. Znana i stosowana już w starożytnym Rzymie i Grecji, stamtąd rozpowszechniła się w całej Europie, gdzie uprawiana jest powszechnie (Niemcy, Holandia, Anglia), w Polsce uprawiana od czasu Piastów, obecnie na niewielką skalę^[10]. Zielone części rośliny mają w czasie wegetacji silny aromat, dzięki któremu są bardzo cenione jako przyprawa w niektórych kuchniach. Dojrzałe owoce również mają mocny aromat, ale zupełnie inny od pędów.

Roślina przyprawowa

Stanowi pospolitą przyprawę kuchenną, jest podstawowym składnikiem indyjskiej mieszanki przyprawowej curry. W kuchni owoce używane są jako dodatek do ciast (szarlotki), pierników i kruchych ciasteczek, a także do przyprawiania sosu pomidorowego, sałatek oraz ryżu. Stosuje się je w masarstwie, likiernictwie i browarnictwie. Świeże listki kolendry są popularną przyprawą w wielu kuchniach azjatyckich oraz w kuchni portugalskiej, gruzińskiej i marokańskiej.

Niemieckie firmy używają kolendry do przyprawiania frankfurterek. Korzenie oraz świeże liście są częstym składnikiem dań egipskich i peruwiańskich. Z kolei w Grecji kolendra używana jest często do dań z wieprzowiny^[8].

Kolendry używa się do przyprawiania chleba, ciast, owoców, słodyczy, czekolady, likierów i innych alkoholi^[8].

W średniowieczu uważana była za afrodyzjak. Chińczycy wierzyli z kolei, że owoce kolendry dawały nieśmiertelność temu kto je spożył^[8].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-05-01] (ang.).
↑ ^a ^b Coriandrum sativum L., [w:] Plants of the World Online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2024-07-03] .
↑ Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f MarianM. Koczwara MarianM., Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych. T. IX. Dwuliścienne wolnopłatkowe-dwuokwiatowe. Cz. VII, Kraków 1960, s. 42-43 .
↑ ^a ^b Farmakopea Polska X, Polskie Towarzystwo Farmaceutyczne, Warszawa: Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych, 2014, s. 4276, ISBN 978-83-63724-47-4 .
↑ Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 315. ISBN 0-333-74890-5.
↑ ^a ^b ^c ^d Roger Philips & Nicky Foy - Herbs. Pan Books Ltd 1990. ISBN 0-330-32600-7
↑ Zofia Włodarczyk: Rośliny biblijne. Leksykon. Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN, 2011. ISBN 978-83-89648-98-3.
↑ Aleksander Ożarowski, Antonina Rumińska, Krystyna Suchorska, Zenon Węglarz: Leksykon roślin leczniczych. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1990. ISBN 83-09-01261-6.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-05-01] (ang.).

[powo-3] Coriandrum sativum L., [w:] Plants of the World Online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2024-07-03] .

[4] Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.

[koczwara-5] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f MarianM. Koczwara MarianM., Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych. T. IX. Dwuliścienne wolnopłatkowe-dwuokwiatowe. Cz. VII, Kraków 1960, s. 42-43 .

[FPX-6] Farmakopea Polska X, Polskie Towarzystwo Farmaceutyczne, Warszawa: Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych, 2014, s. 4276, ISBN 978-83-63724-47-4 .

[philips-7] Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 315. ISBN 0-333-74890-5.

[:0-8] Roger Philips & Nicky Foy - Herbs. Pan Books Ltd 1990. ISBN 0-330-32600-7

[rb-9] Zofia Włodarczyk: Rośliny biblijne. Leksykon. Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN, 2011. ISBN 978-83-89648-98-3.

[10] Aleksander Ożarowski, Antonina Rumińska, Krystyna Suchorska, Zenon Węglarz: Leksykon roślin leczniczych. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1990. ISBN 83-09-01261-6.

[3]

[4]

[1]

[2]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]