Wikipedia

Kodeks Nitryjski

manuskrypt starożytny

Codex Nitriensis – palimpsest pisany na pergaminie, zawierający w sumie cztery dzieła literackie: trzy greckie oraz jedno syryjskie; wszystkie pochodzą z wieków VI–IX. Zachowało się 226 kart rękopisu. Górny tekst naniesiony został w wieku VIII lub IX i zawiera syryjski traktat Sewera Antiocheńskiego, przeciwko Janowi Gramatykowi. Ten sam kodeks w dolnym tekście zawiera greckie teksty Iliady Homera, Ewangelii według św. Łukasza oraz Elementów Euklidesa[1]. Dolny tekst palimpsestu jest miejscami nieczytelny.

Codex Nitriensis
Ilustracja
Fragment z tekstem Łk 9,23
Oznaczenie

R

Data powstania

VI wiek

Rodzaj

Kodeks majuskułowy

Numer

027

Zawartość

Iliada, Ewangelia Łukasza, Elementy

Język

grecki, syryjski

Rozmiary

29,5 × 23,5 cm

Typ tekstu

tekst bizantyjski

Kategoria

V

Data odkrycia

1843

Miejsce przechowywania

British Library

Multimedia w Wikimedia Commons

Rękopis przechowywany był w klasztorze św. Marii Deipara na Pustyni Nitryjskiej, około 110 km na północny zachód od Kairu. W 1838 roku znaleziony został przez Anglika Henry'ego Tattam (1788-1868) i wraz z ponad 500 innymi rękopisami przewieziony został do Londynu[1]. Obecnie przechowywany jest w Londynie (Brit. Libr., Add. 17211)[2][3].

Jest jednym z najsłynniejszych palimpsestów[4]. Poszczególne partie palimpsestu były wydawane osobno: tekst Iliady już w 1851 roku, tekst Ewangelii w 1857 roku, tekst Elementów w 1885 roku, a traktat syryjski dopiero w 1929 roku. Najczęściej badaną partią palimpsestu jest Iliada.

Iliada

edytuj

Fragmenty tekstu Iliady zostały wydane w 1851 roku przez Williama Curetona (1808–1864)[5]. W wydaniu zawarł sześć stron faksymile[6]. Fragment datowany jest na VI wiek. Zachowało się 60 kart rękopisu – z tekstem Iliady XII.273-XXIV.483 (liczne luki). Tekst pisany jest jedną kolumną na stronę, po 33 linijki w kolumnie. Zawiera w sumie 3895 linijek tekstu. Według Apthorpa czytelnych jest 3870 linijek tekstu, 23 linijki są całkowicie nieczytelne[7]. Litery mają kształty podobne do stosowanych w Kodeksie Aleksandryjskim (np. П z wydłużoną górną poziomą kreską) i są charakterystyczne dla środowiska aleksandryjskiego. Litera ipsilon sięga poniżej poziomu innych liter (podobnie jak rho), a eliptyczne phi nie sięga powyżej. Sugerowano więc, że rękopis mógł powstać w Aleksandrii (Cureton)[8][9].

Skryba popełnił kilka opuszczeń w tekście – ze względu na podobne zakończenie (błąd homoioteleuton) – w następujących miejscach: Il. XII,374; XIV,157-158; XX,44-46; XXIII,273; XIII,283-284; XXIII,746; XXIV,290. W stosunku do blisko 4000 linijek zachowanego tekstu liczba tych opuszczeń jest, jak ocenił Michael J. Apthorp, „bardzo niewielka”[10].

Zanim odkryto ten rękopis, najcenniejszym przechowywanym w Wielkiej Brytanii rękopisem Iliady był Townley Homer, datowany wówczas na XIII wiek[11] (teraz na XI wiek)[12].

Rękopis badali: Michael J. Apthorp[13], Guglielmo Cavallo i Francesca Schironi (w 2010 roku)[14].

Rękopis zawiera
XII. 273-471
XIII. 133-265,333-398,465-530,663-728,797-837
XIV. 1-20,156-419
XV. 158-223,356-421,491-557
XVI. 199-264,331-397,664-731,798-862
XVIII 93-358,426-492
XIX. 136-268,335-424
XX. 1-172,306-503
XXI. 1-397,465
XXII. 1-113,181-378
XXIII. 57-323,457589,656-788,856-897
XXIV. 1-20.285-483[7].

Ewangelia Łukasza

edytuj
 
Folio 20 recto z tekstem Łk 9,22-33

Manuskrypt zawiera Ewangelię według Łukasza z licznymi lukami. Składa się na nią 48 kart (29,5 na 23,5 cm). Tekst kodeksu zawarty jest w dwóch kolumnach na stronę, 25 linijek na stronę, pisany jest majuskułą[2][3], wielką uncjałą[15]. Litery są wielkie i piękne. Nie stosuje przydechów ani akcentów. Kształty liter są zbliżone do kodeksów 022, 024 i 081[1], z tą tylko różnicą, że w Kodeksie Nitryjskim są mniej regularne[16]. Niektóre z kart są zabrudzone, niektóre podarte, zwłaszcza 2, 11 oraz 14, a także 548–549. Nomina sacra pisane są skrótami[17].

 
Łk 5,26 w wydaniu facsimile Scrivenera

Partia rękopisu z tekstem Ewangelii oznaczana jest przy pomocy symbolu R albo 027. Siglum R zostało nadane przez Tischendorfa, natomiast 027 nadane zostało przez Gregory'go w 1908 roku[18]. Hermann von Soden nadał mu symbol ε 22[18]. Przyjęły się symbole zaproponowane przez Tischendorfa i Gregory'ego (określane jako system numeracji Gregory-Aland). Tekst Ewangelii Łukasza datowany jest paleograficznie przez INTF na VI wiek[2].

Ewangelia według Łukasza 1,1-13; 1,69-2,4; 2,16-27; 4,38-5,5; 5,25-6,8; 6,18-36; 6,39; 6,49-7,22; 7,44; 7,46; 7,47; 7,50; 8,1-3; 8,5-15; 8,25-9,1; 9,12-43; 10,3-16; 11,5-27; 12,4-15; 12,40-52; 13,26-14,1; 14,12-15,1; 15,13-16,16; 17,21-18,10; 18,22-20,20; 20,33-47; 21,12-22,6; 22,8-15; 22,42-56; 22,71-23,11; 23,38-51[1][19].

Są to jednak przybliżone dane. Dokładne ustalenie, jakie wiersze Łk są zawarte na kartach kodeksu nie zawsze jest możliwe. Skryba pominął tekst Łk 15,19-21 i został on dodany przez drugą rękę[20].

Ewangelia według Łukasza poprzedzona jest listą κεφαλαια (spis treści), na kartach 1r-3v. Tekst dzielony jest według Sekcji Ammoniusza, których numery podane są na marginesie, brak jednak odniesień do Kanonów Euzebiusza. Podział według Sekcji Ammoniusza odbiega od powszechnie stosowanego i bywa określany jako Sekcje Pseudo-Ammoniusza[1].

 
Łk 1,1-7 z wydania Tischendorfa (1857)

Zdaniem Tregellesa tekst kodeksu jest charakterystyczny dla starych rękopisów i potwierdza dotychczasowe osiągnięcia krytyki tekstu[6]. Hort uznał, że przekazuje tekst mieszany z wielką liczbą przed-bizantyjskich lekcji[21]. Podobnie oceniał Kenyon[22]. Hermann von Soden uznał, że reprezentuje tekst zachodni[23]. Dzisiaj uważa się, że tekst ten reprezentuje bizantyjską tradycję tekstualną. Aland dał mu następujący profil tekstualny: 111 41/2 02 5s, co znaczy, że 11 razy wspiera tekst bizantyjski przeciwko „oryginalnemu”, 4 razy zgodny jest z tekstem bizantyjskim oraz oryginalnym, nigdy nie wspiera tekstu oryginalnego przeciwko bizantyjskiemu, posiada 5 sobie właściwych wariantów tekstowych (Sonderlesarten)[2]. Aland zaklasyfikował go do V kategorii[2]. Jednak ocena Alanda bazuje na porównaniu tylko 20 miejsc rękopisu[20]. Według tzw. Claremont Profile Method, tj. metody wielokrotnych wariantów, przekazuje standardowy tekst bizantyjski według rodziny Kx w Łk 1 i Łk 10. W Łk 20 przekazuje tekst mieszany[24].

20-25% tekstu nie jest zgodne z bizantyjską tradycją tekstualną. W rozdziałach 13-16 element nie-bizantyjski nawet przeważa[20].

W Łk 6,2 przekazuje wariant οὐκ ἔξεστιν (nie wolno), a nie οὐκ ἔξεστιν ποιεῖν (nie wolno czynić), jak ma większość rękopisów. Wariant kodeksu jest wspierany przez  , B, (D), 700, lat, copsa, copbo, arm, geo[25].

Rękopis nie posiada wierszy Łk 22,43-44 (krwawy pot Jezusa), podobnie jak kodeksy  ,  , A, B, N, T, W, 579, 1071[26].

Rękopis był cytowany w krytycznych wydaniach Nowego Testamentu do wydań NA26, UBS3[27]. Wydania NA27 oraz UBS4 nie cytują już kodeksu[28][29].

Tekst został odczytany przez Tregellesa (1854) i Tischendorfa (1855) niezależnie od siebie. Tischendorf porównał oba odczyty i jeszcze raz sprawdził teksty sporne (np. Łk 8,5; 18,1.10), po czym wydał jego tekst w 1857 roku[30]. Tregelles w 1863 roku wskazał Tischendorfowi kilka dalszych błędów; Tischendorf uwzględnił te uwagi w swoim Editio Octava maior (1865)[1].

Elementy

edytuj

Zachowało się tylko pięć kart Elementów Euklidesa (folios 49-53 palimpsestu)[31], z tekstem X.15-16, 31-32, 80-81, 112-113; XIII.14. Nieznane jest miejsce powstania tego rękopisu; sugerowana jest Syria oraz Mezopotamia. Tekst pisany jest w dwóch kolumnach na stronę, 25 linijkach w kolumnie, pochyloną uncjałą. Litery są małe i regularne[32]. Kształt liter wskazuje na VI–VII wiek[33] lub na VII–VIII wiek (Heiberg)[34].

Tekst fragmentu początkowo uchodził za niemal niemożliwy do odczytania[32]. Odczytał go i opublikował Johan Ludvig Heiberg (1854–1928) w 1885 roku[35]. Heiberg zwrócił uwagę na rozbieżności tekstualne względem najważniejszego rękopisu Elementów, kodeksu Vaticanus Gr. 190 (oznaczany symbolem P), oraz na bliską zgodność z kodeksem Bodleianus (oznaczany symbolem B)[36].

Rękopis był badany przez paleografa Guglielmo Cavallo. Cavallo wydał jedną kartę kodeksu metodą facsimile[37].

Tekst syryjski

edytuj
 
Folio 20 recto z tekstem syryjskim palimpsestu

Syryjski rękopis składa się z 226 kart, o rozmiarach 23,5 cm na 15 cm (oryginalne karty zostały zgięte w połowie, czasem zostały też obcięte)[31]. Część z nich jest podarta i zachowana we fragmentach. Liczba foliałów wynosi 23, większa część pierwszego zaginęła. Tekst pisany jest jedną kolumną na stronę, 19-25 linijek w kolumnie. Nie stosuje paginacji[14]. Litery są regularne i pisane przez profesjonalnego skrybę[38]. Tekst syryjski zawiera traktat Sewera Antiocheńskiego, patriarchy z Antiochii (512–518), przeciwko Janowi Gramatykowi z Cezarei[2].

Według noty na folio 53 recto tekst syryjski został sporządzony przez Symeona z Kartamin, dla Daniela, biskupa Edessy. Według noty sporządzonej przez inną rękę, na folio 49, rękopis należał do Daniela, biskupa Edessy[39][31].

Symeon dokonał tego dzieła prawdopodobnie około roku 800. Symeon wykorzystał do tego celu greckie rękopisy Iliady, Ewangelii Łukasza oraz Elementów, ale użył tylko części ich kart[7]. Rozdziały I-VIII traktatu Severusa pisane są na kartach pochodzących z Ewangelii Łukasza, rozdziały VIII-XX na rękopisie Iliady, a rozdziały XX-XXI na rękopisie Elementów[31].

Rękopis badał William Wright i sporządził pierwszy jego opis[40]. J. Lebon wydał tekst rękopisu w 1929 roku[41].

Nic pewnego nie da się powiedzieć o historii rękopisu. William Cureton sądził, że należał do 250 rękopisów dostarczonych przez Mojżesza z Nisibis w roku 932 do klasztoru św. Marii Deipara[39].

Zobacz też

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. ↑ a b c d e f Gregory 1900 ↓, s. 64.
  2. ↑ a b c d e f Aland i Aland 1995 ↓, s. 113.
  3. ↑ a b INTF i Cod. 027 ↓.
  4. ↑ Diringer 1982 ↓, s. 221.
  5. ↑ Cureton 1851 ↓, s. 1-118.
  6. ↑ a b Horne 1877 ↓, s. 183-184.
  7. ↑ a b c Apthorp 1996 ↓, s. 103.
  8. ↑ Cureton 1851 ↓, s. XIV-XV.
  9. ↑ Cureton 1848 ↓.
  10. ↑ Apthorp 1996 ↓, s. 105-106.
  11. ↑ Cureton 1851 ↓, s. XII-XIII.
  12. ↑ Catalogue of Illuminated Manuscripts – British Library.
  13. ↑ Apthorp 1996 ↓, s. 103-114.
  14. ↑ a b LDAB ↓.
  15. ↑ Wright 1871 ↓, s. 548–549.
  16. ↑ Scrivener 1894 ↓, s. 145.
  17. ↑ Tischendorf 1857 ↓, s. XVIII-XXII.
  18. ↑ a b Gregory 1908 ↓, s. 34.
  19. ↑ NA26 ↓, s. 692.
  20. ↑ a b c Waltz 2007 ↓.
  21. ↑ Westcott i Hort 1882 ↓, s. 153, § 209.
  22. ↑ Kenyon 1903 ↓, s. 148.
  23. ↑ Metzger i Ehrman 2005 ↓, s. 80.
  24. ↑ Wisse 1982 ↓, s. 52.
  25. ↑ NA26 ↓, s. 170.
  26. ↑ NA26 ↓, s. 46*.
  27. ↑ UBS3 ↓, s. XVI.
  28. ↑ NA27 ↓, s. 58*-59*.
  29. ↑ UBS4 ↓, s. 11*.
  30. ↑ Tischendorf 1857 ↓, s. XIV-XXII, 1–92.
  31. ↑ a b c d Add MS 17211 ↓.
  32. ↑ a b Heiberg 1885 ↓, s. 354.
  33. ↑ Catalogue of Syriac manuscripts in the British Museum 2 687 B II – LDAB
  34. ↑ Euclidis Elementa, ed. J.L. Heiberg, Lipsiae 1883, s. VII.
  35. ↑ Heiberg 1885 ↓, s. 353-366.
  36. ↑ Heiberg 1885 ↓, s. 365-366.
  37. ↑ Cavallo i Maehler 1987 ↓, s. pl. 45b.
  38. ↑ Wright 1871 ↓, s. 549.
  39. ↑ a b Wright 1871 ↓, s. 550.
  40. ↑ Wright 1871 ↓, s. 549-550.
  41. ↑ Lebon 1929 ↓, s. 45.

Bibliografia

edytuj
Wydania tekstu
Krytyczne wydania NT
  • K. Aland, M. Black, C.M. Martini, B.M. Metzger, A. Wikgren: The Greek New Testament. Wyd. 3. Stuttgart: United Bible Societies, 1983. ISBN 3-438-05113-3. [UBS3]
  • B. Aland, K. Aland, Karavidopoulos, B.M. Metzger, A. Wikgren: The Greek New Testament. Wyd. 4. Stuttgart: United Bible Societies, 1993. ISBN 978-3-438-05110-3. [UBS4]
  • Eberhard Nestle, Erwin Nestle: Novum Testamentum Graece. communiter ediderunt: K. Aland, M. Black, C.M. Martini, B.M. Metzger, A. Wikgren. Wyd. 26. Stuttgart: Deutsche Bibelgesellschaft, 1991. ISBN 3-438-05100-1. [NA26]
  • Eberhard et Erwin Nestle: Novum Testamentum Graece. communiter ediderunt: B. et K. Aland, J. Karavidopoulos, C.M. Martini, B.M. Metzger. Wyd. 27. Stuttgart: Deutsche Bibelgesellschaft, 2001. ISBN 978-3-438-05100-4. [NA27]
Listy i katalogi rękopisów
Introdukcje do krytyki tekstu NT
Inne opracowania

Linki zewnętrzne

edytuj
Źródło: „https://pl.wiki.x.io/w/index.php?title=Kodeks_Nitryjski&oldid=73165085”