Kociołek Szlachecki

Kociołek Szlachecki
	wieś
	; Kościół Matki Bożej Gietrzwałdzkiej w Kociołku Szlacheckim
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	piski
Gmina	Pisz
Strefa numeracyjna	87
Kod pocztowy	12-200
Tablice rejestracyjne	NPI
SIMC	0764306
	Położenie na mapie gminy Pisz Kociołek Szlachecki
	Położenie na mapie Polski Kociołek Szlachecki
	Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Kociołek Szlachecki
	Położenie na mapie powiatu piskiego Kociołek Szlachecki
	53°43′31″N 21°50′45″E/53,725278 21,845833
	Multimedia w Wikimedia Commons

Kociołek Szlachecki (dawniej Płocice, Wilkusze, Kociołek, niem. Klein Kessel^[3], Adlig Kessel^[4]) – wieś w Polsce położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie piskim, w gminie Pisz. Leży między Piszem a Orzyszem. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa suwalskiego.

Historia

Wieś została założona w 1555 r. na prawie chełmińskim, z pierwotną nazwą Płocice oraz Wilkusze (Kociołek, Klein Kessel, Kessel, Plotziza, Wilkische). W 1555 książę Albrecht nadał Piotrowi, synom sołtysa ze Zdor, komornikowi i dwornikowi w Łupkach, 3 łany na prawie lennym, które wcześniej posiadał. Znajdowały się one między Zdorami a jeziorem Kocioł, tak wynika z opisu granic dalszych dóbr nadanych Piotrowi, gdyż jeden łan i 6 morgów leżało między Wilkuszami (dobra Blumsteina) a właśnie owymi trzema łanami (zapisane jako Jany Garnmeister). Nie wiadomo od kiedy wspomniany Piotr posiadał te dobra. Na pewno powstały w czasach książęcych i dały początek Płocicom (Plotzitza). Po śmierci Piotra dobra objął syn Jan Garnmeister (dokument z roku 1653). Później majątek przeszedł w ręce Machtów. W XVIII w. zaczęto używać nazwy Kociołek (Klein Kessel). W 1563 roku dobra powiększono, sprzedając Piotrowi jeden łan i 6 morgów przy dobrach Walentego Blumsteina, na pomoc jego służbie (jako dwornikowi) oraz potwierdzając nadanie mu kolejnych 3 łanów "z łaski". Wspominane 3 łany określono jako Kessel genanth: pomiędzy Szczechami i Zdorami "in der Wilkusche" (w 1598 r. dobra te liczyły 8 łanów i 13 morgów. Natomiast w 1663 - 13 łanów i 2 morgi).

Wilkusze (Kociołek, Klein Kessel, Wilkuschen) w 1561 r. w sąsiedztwie "zu Wilkuschen" książce Albrecht nadał na prawie magdeburskim wspomnianemu Walentemu Blumsteinowi 4 łany, znajdujące się między jeziorem Kocioł i jeziorem Białoławki (Biolowken) oraz rzeczką Wilkus (Wilkuschen). W 1564 r. dobra te zostały powiększone w wyniku sprzedaży wspomnianemu Blumsteinowi 3 łanów boru a w 1572 dwóch kolejnych łanów. Majątek Blumsteina zwano Wilkuszami. Był to majątek szlachecki (obecnie miejscowość Kociołek Szlachecki).

Potem Płocice i Wilkusze wymieniano pod wspólną nazwą Kociołek (Klein Kessel), wyróżniając jedynie ich odmienny status (dobra szlacheckie i wolne). Już w 1579 r. wykazano pod jedną pozycją dwór Wilkusze Blumsteina oraz majątek Piotra Dwornika (Dwortznicken), wówczas należący do Jana, syna Piotra. W połowie XVI wieku Blumsteinowie posiadali Szymki, Kociołek, Borki i przez pewien czas Sokoły (łącznie ponad 85 łanów)

W 1855 we wsi powstała szkoła. W 1895 powstała tu parafia i najprawdopodobniej wybudowano kościół.

w 1935 w tutejszej szkole pracował jeden nauczyciel i uczyło się 21 dzieci. W 1939 roku we wsi mieszkało 91 osób.

9 grudnia 1947 r. ustalono urzędową polską nazwę miejscowości – Kociołek Szlachecki, określając drugi przypadek jako Kociołka Szlacheckiego, a przymiotnik – kociołecki^[4].

Zabytki

ceglany neogotycki kościół z 1906 r.
park podworski
kilka budynków dawnego folwarku

Przypisy

↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 55536
↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 494 [zarchiwizowane 2022-10-26] .
↑ Grzegorz Białuński Kolonizacja "Wielkiej Puszczy" (do roku 1568) - starostwa piskie, ełckie, straduńskie, zelkowskie i węgoborskie (węgorzewskie). Olsztyn 2002, OBN w Olsztynie, str 64
↑ ^a ^b Rozporządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 9 grudnia 1947 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości. M.P. z 1948 r. nr 14, poz. 55.

Bibliografia

Grzegorz Białuński Kolonizacja "Wielkiej Puszczy" (do roku 1568) - starostwa piskie, ełckie, straduńskie, zelkowskie i węgoborskie (węgorzewskie). Olsztyn 2002, OBN w Olsztynie, 237 str. ISBN 83-87643-97-1, ISSN 0585-3893
Tomasz Darmochwał, Marek Jacek Rumiński: Warmia Mazury. Przewodnik, Białystok: Agencja TD, 1996. ISBN 83-902165-0-7, s. 204
Pisz. Z dziejów miasta i okolic. Pojezierze, Olsztyn, 1970, 371 str.

[prng-1] Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 55536

[2] Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 494 [zarchiwizowane 2022-10-26] .

[3] Grzegorz Białuński Kolonizacja "Wielkiej Puszczy" (do roku 1568) - starostwa piskie, ełckie, straduńskie, zelkowskie i węgoborskie (węgorzewskie). Olsztyn 2002, OBN w Olsztynie, str 64

[MP-4] Rozporządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 9 grudnia 1947 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości. M.P. z 1948 r. nr 14, poz. 55.

[3]

[4]

[2]

[1]