Kościół św. Jana w Sosnowcu-Pogoni
Kościół ewangelicko-augsburski św. Jana Ewangelisty − kościół parafialny Parafii Ewangelicko-Augsburskiej św. Jana w Sosnowcu, zlokalizowany przy ul. Stefana Żeromskiego w dzielnicy Pogoń.
 nr rej. - A/833/2021 z 16 czerwca 2021 (woj. śląskie)[1] - A/1662/97 z 17 grudnia 1997 (woj. katowickie) | |||||||||||||||||||||
| Kościół parafialny | |||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||
| Państwo | |||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Miejscowość | |||||||||||||||||||||
| Adres |
Ul. Stefana Żeromskiego 1c | ||||||||||||||||||||
| Wyznanie | |||||||||||||||||||||
| Kościół | |||||||||||||||||||||
| Parafia |
Parafia Ewangelicko-Augsburska św. Jana w Sosnowcu | ||||||||||||||||||||
| Wezwanie | |||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||
Położenie na mapie Sosnowca  | |||||||||||||||||||||
Położenie na mapie Polski  | |||||||||||||||||||||
Położenie na mapie województwa śląskiego  | |||||||||||||||||||||
 50°17′08,534″N 19°08′17,358″E/50,285704 19,138155
| |||||||||||||||||||||
| Strona internetowa | |||||||||||||||||||||
Historia kościoła
edytuj
W 1878 r. do Sosnowic przybył z Saksonii wraz z żoną niemiecki przemysłowiec branży włókienniczej Heinrich Gotthold Dietel, który w 1879 r. uruchomił pod wsią jedyną na terenie Cesarstwa Rosyjskiego przędzalnię wełny czesankowej. Dochodowa działalność fabryki sprawiła, że realizował swoje ambitne plany polityczne, biznesowe i społeczne[2]. Będąc aktywnym działaczem Rady Parafialnej w Dombrowie, angażował się w organizowanie życia religijnego stale rozrastającej się lokalnej wspólnoty ewangelickiej. Z jego inicjatywy w ufundowanym przez niego budynku szkoły realnej odbywały się pierwsze nabożeństwa[3]. Gdy w 1886 r. szkoła przestała istnieć i budynek nie nadawał się do odprawiania nabożeństw, do celów kościelnych przystosowano pomieszczenie w fabryce[4]. Do świątyni zakupiono rzeźbioną ambonę, ołtarz, naczynia sakralne, wygodne ławki, śpiewniki, organy na emporze i powołano do życia chór. 4 września 1886 r. pastor Ludwik Müller dokonał poświęcenia domu modlitewnego, w którym odprawiono pierwsze nabożeństwo[3]. Dzięki staraniom Heinricha Dietla władze parafialne i carskie wydały zgodę na zatrudnienie kapelana dla rodziny Dietel i pracowników kościelnych dla świątyni. 1 kwietnia 1887 r. pastor Ernest Eugeniusz Uthke wygłosił kazanie inauguracyjne i od tego czasu w każdą niedzielę i święta odprawiano nabożeństwa z kazaniem oraz wszystkimi czynnościami religijnymi, w których mogło brać udział ośmiuset wyznawców mieszkających w Sosnowicach[3]. W 1888 r. budynek został przebudowany według projektu Ignatza Grünfelda z Katowic[5]. W oknach pojawiły się witraże mistrza Richarda Schleina z Żytawy, a nad budowlą zaczęła dominować wieża z zegarem, wybijającym godziny i dwoma dzwonami[6]. W ołtarzu umieszczono obraz przedstawiający błogosławiącego Chrystusa, który został namalowany w 1888 r. przez Sturtewant z Wrocławia[3]. W latach 1909–1910 podwyższono wieżę, a budowla ostatecznie nabrała formę eklektyczną z elementami neobaroku. Od tego czasu wygląd świątyni nie ulegał już w zasadzie żadnym przemianom[7]. W latach 1938–1940 kościół był współużytkowany ze wspólnotą prawosławną[8].
Opis budynku
edytuj
Kościół ewangelicki przy ulicy Stefana Żeromskiego w Sosnowcu został założony w adaptowanym na ten cel budynku wchodzącego w skład zabudowań produkcyjnych z 1880 r.[9]. Jest usytuowany w linii zabudowy pierzei fabrycznej równolegle do jednokierunkowej jezdni z dwoma torami przeznaczonymi dla ruchu tramwajowego. Do wykonanej z cegły jednonawowej bryły budynku pokrytej dachem łamanym przylega wieża kościelna. Jest nakryta łamanym dachem hełmowym zwieńczonym krzyżem. W jej podstawie znajdują się ozdobnie obramowane detalami rzeźbiarskimi dwuskrzydłowe drzwi do kruchty, które wychodzą z boku na ulicę. Wieża z zegarami pełni funkcję dzwonnicy. Budynek posiada cztery pary okien z witrażami symetrycznie skierowanych na boki, z czego dwa mniejsze są w wydłużonym jednostronnie prezbiterium przechodzącym w ryzalit. Wyposażenie wnętrza, nad którym góruje zdobione pilastrami kolebkowe sklepienie białego sufitu, stanowi m.in zabytkowy ołtarz, ambona, chrzcielnica i drewniany chór z sześciogłosowymi organami z końca XIX wieku firmy Schlag und Söhne ze Świdnicy[10].
17 grudnia 1997 r. kościół ewangelicko-augsburski św. Jana Ewangelisty został wpisany do rejestru zabytków[11]. Na ścianie budynku znajduje się tablica pamiątkowa z datą 8 listopada 1880, która odnosi się do budowy hali fabrycznej, podająca błędnie, że kościół wybudowano w połowie lat 90. XIX w.. Podczas remontu wieży kościoła w 2003 r. w kuli pod krzyżem znaleziono akt erekcyjny świątyni z 1888 r., którego przekładu dokonał Bogusław Gronowski[3].
2 grudnia 2018 r. w kościele odsłonięto tablicę poświęconą pamięci pierwszych duszpasterzy czasu niepodległości w Zagłębiu Dąbrowskim ks. Eugeniuszowi Uthke i ks. Jerzemu Tytzowi[12].
Parafia
edytujOd 1996 r. kościół należy do parafii Ewangelicko-Augsburskiej św. Jana w Sosnowcu, która należy do diecezji katowickiej[12]. Jest udostępniony dla zwiedzających w niedziele na 30 minut przed nabożeństwem oraz po jego zakończeniu[13]. Można również umówić się na zwiedzanie w innym terminie po uprzednim zgłoszeniu w administracji parafii[14]. Od 1991 r. proboszczem parafii jest ksiądz dr Adam Malina[12].
Miejsce kultury
edytujKościół jest miejscem wydarzeń kulturalnych. Odbywają się w nim koncerty muzyki organowej, instrumentalnej i chóralnej, które są organizowane w ramach dofinansowanego z budżety miasta Sosnowiec projektu „Muzyka u Dietla”[15][16]. W budynku świątyni regularnie występują artyści wykonujący muzykę poważną w ramach projektu „Sosnowieckie Dni Muzyki Znanej i Nieznanej”[17].
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ Wykaz wpisanych obiektów do rejestru zabytków województwa śląskiego w okresie od 1 stycznia 1999 r. do 2 lipca 2021 r. (pol.) wkz.katowice.pl [dostęp 2021-07-03]
- ↑ Luteranie.pl : Archiwum [online], old2020.luteranie.pl [dostęp 2024-03-24].
- ↑ a b c d e Akt erekcyjny z kuli pod krzyżem kościoła w Sosnowcu – Parafia Ewangelicko-Augsburska św. Jana w Sosnowcu [online], sosnowiec.luteranie.pl [dostęp 2024-03-19].
- ↑ Urząd Miejski w Sosnowcu, „115 lat Sosnowca” [online], Litografia z początku XX wieku przedstawiająca kościół wśród zabudowy fabrycznej Heinricha Dietla., fotopolska.eu, 2017 [dostęp 2024-03-20].
- ↑ Sławomir Pastuszka, Genealogia: Wokół Ignatza Grünfelda i jego rodziny [online], Sławomir Pastuszka, 13 lutego 2023 [dostęp 2024-03-20] (pol.).
- ↑ Kościół ewangelicko-augsburski świętego Jana w Sosnowcu [online], Kurier Miejski, 6 czerwca 2016 [dostęp 2024-03-11] (pol.).
- ↑ Michał Bulsa, Patronackie osiedla robotnicze. Tom 2: Zagłębie Dąbrowskie, Ziemia Rybnicka, Ziemia Wodzisławska, Łódź 2023, s. 75-76.
- ↑ Historia parafii – Parafia Prawosławna pw. śww. Wiery, Nadziei, Luby i matki ich Zofii w Sosnowcu [online], sosnowiec.cerkiew.pl [dostęp 2024-10-12] (pol.).
- ↑ Uchwała Nr 359/XXII/2012 z dnia 26 kwietnia 2012 roku w sprawie przyjęcia Gminnego Programu Opieki nad Zabytkami Sosnowca na lata 2012-2015. [online], www.dzienniki.slask.eu [dostęp 2024-03-19] (pol.).
- ↑ Super User, Regionalna Pracownia PTTK w Katowicach - Dzieje sosnowieckich ewangelików [online], krajoznawca.org [dostęp 2024-10-14] (pol.).
- ↑ Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Katowicach [online], wkz.katowice.pl [dostęp 2024-03-19].
- ↑ a b c Ewangelicy z Sosnowca jubileuszowo [online], Luteranie.pl [dostęp 2024-03-24].
- ↑ ks. Adam Malina | Nasza Historia [online], dziedzictwo.ewangelicy.pl [dostęp 2024-03-20].
- ↑ Zwiedzanie kościoła – Parafia Ewangelicko-Augsburska św. Jana w Sosnowcu [online], sosnowiec.luteranie.pl [dostęp 2024-03-19].
- ↑ Poranek Muzyki Organowej – między Adwentem a Bożym Narodzeniem – Parafia Ewangelicko-Augsburska św. Jana w Sosnowcu [online], sosnowiec.luteranie.pl [dostęp 2024-03-21].
- ↑ Koncert pieśni żydowskich – 24.09.2023 – Parafia Ewangelicko-Augsburska św. Jana w Sosnowcu [online], sosnowiec.luteranie.pl [dostęp 2024-03-21].
- ↑ Zapraszamy na koncert – Parafia Ewangelicko-Augsburska św. Jana w Sosnowcu [online], sosnowiec.luteranie.pl [dostęp 2024-03-21].