Kościół św. Marcina w Żelaźnie

Kościół św. Marcina w Żelaźnie
	nr rej. Nr rej.: 832 z dnia 27.12.1960 r.
	kościół parafialny
	; Kościół św. Marcina w Żelaźnie
Państwo	Polska
Województwo	dolnośląskie
Miejscowość	Żelazno
Wyznanie	katolickie
Kościół	rzymskokatolicki
Parafia	Parafia św. Marcina w Żelaźnie
Wezwanie	św. Marcina
Wspomnienie liturgiczne	11 listopada
Historia
Data zakończenia budowy	połowa XIV w.
Dane świątyni
Świątynia; • materiał bud.	; • cegła
	Położenie na mapie gminy wiejskiej Kłodzko Kościół św. Marcina w Żelaźnie
	Położenie na mapie Polski Kościół św. Marcina w Żelaźnie
	Położenie na mapie województwa dolnośląskiego Kościół św. Marcina w Żelaźnie
	Położenie na mapie powiatu kłodzkiego Kościół św. Marcina w Żelaźnie
	50°22′14″N 16°40′19″E/50,370556 16,671944
	Multimedia w Wikimedia Commons

Kościół św. Marcina w Żelaźnie – rzymskokatolicki kościół parafialny w Żelaźnie, położony w centrum wsi^[1]. Budowla wzmiankowana była już w 1326 roku. Została ona gruntownie przebudowana w 2 połowie XVII wieku. Kościół jest świątynią murowaną, jednonawową, orientowaną. Wnętrze pochodzi z okresu baroku. W pobliżu budowli znajduje się cmentarz przykościelny otoczony murem z wewnętrznymi podcieniami ograniczonymi drewnianymi słupkami i balustradą, rozdzielony barokowymi murowanymi kapliczkami^[2].

Dane ogólne

Kościół św. Marcina znajduje się w Żelaźnie, w południowej części wsi, stanowiącej zarazem centrum całego jej układu osadniczego, na lewym brzegu Białej Lądeckiej^[1].

W niedalekim sąsiedztwie świątyni znajduje się mieszkalna wieża rycerska powstała także w średniowieczu, która należała do właściciela lokalnych dóbr. W związku z tym należy domniemywać, że od tego kościół ten otrzymał jako patrona św. Marcina z Tours^[3].

Kościół stanowi część zespołu, w skład którego, oprócz niego, wchodzi mur cmentarny z krużgankiem oraz bramami i kaplicami. Założenie to jest analogiczne do sąsiednich świątyń w Krosnowicach i Starym Wielisławiu^[4].

Architektura

Jest to skromna budowla orientowana, salowa, z wydzielonym węższym prezbiterium zakończonym wielobocznie i oskarpowanym. Wewnątrz sklepienie żebrowe ze słupkami. Nad nawą drewniany strop. Na osi kwadratowa wieża zakończona barokowym hełmem z prześwitem. Dach dwuspadowy, pokryty blachą. Przy prezbiterium znajduje się piętrowa zakrystia. Okna przebudowane w czasach baroku mają półkoliste zakończenia^[5].

Wnętrze

Wnętrze kościoła w Żelaźnie jest bardzo zróżnicowane. Na lewej ścianie prezbiterium znajduje się gotyckie sakramentarium, wykonane z kamienia w postaci wnęki o ostrołukowym obramieniu zwieńczone krzyżem, a poniżej głowa Chrystusa. Wnękę zamyka prosta krata. Równie cenna jest drewniana, gotycka, polichromowana figura Madonny z Dzieciątkiem na półksiężycu (1480-1490), na belce tęczowej. Reszta wyposażenia świątyni pochodzi z okresu baroku i rokoka, w tym m.in. ołtarze z połowy XVIII wieku i ambona (1777) – dzieło Michała Klahra, chrzcielnica z 1760 roku^[6].

Historia

Kościół w Żelaźnie należy do jednych z najstarszych na ziemi kłodzkiej. Przypuszcza się, że mógł powstać około 1326 roku. Jego fundatorami byli bracia von Pannwitzowie. Był on wówczas kościołem filialnym pobliskiej parafii w Krosnowicach^[5]. Około połowy XIV wieku na jego miejscu stanęła już świątynia murowana, zbudowana w stylu gotyckim. Była ona gruntownie przebudowywana w stylu barokowym w 2 połowie XVII wieku i na początku XVIII wieku^[7] Sam kościół był kilkakrotnie remontowany. Ostatnio w latach: 1963, 1971 i 1976-1978^[8]. 27 grudnia 1960 roku został wpisany do rejestru zabytków^[9].

Mur obronny dookoła kościoła

Kościół znajduje się na wzniesieniu, które otacza mur obronny, pochodzący z XIV lub XV wieku. Podczas jego przebudowy, w 2 połowie XVII wieku, umieszczono w nim nowe bramy i kaplice. Mur wyremontowano w 1978 roku. Główna, piętrowa brama ma ostrołukowy prześwit i pseudobarokowy szczyt, zwieńczony figurą Chrystusa Dobrego Pasterza. Kaplice w murze przybierają formę barokowych baszt, od wewnątrz otwartych półkolistymi wejściami, zwieńczone wyżej łukowymi szczytami. Elewację akcentują pilastry.^[10].

Od wewnątrz wzdłuż muru biegnie krużganek wsparty na drewnianych, profilowanych słupkach, połączonych na dole drewnianą balustradą, a przykryty jest dwuspadowym dachem pokrytym łupkiem^[6]. W murze krużganku znajdują się stacje Drogi Krzyżowej wykonane z kamienia. Sąsiadują z nimi płyty nagrobne (XVIII – początek XX w.)^[10].

Plebania

Plebania w stylu renesansowym powstała w 1618 r. Została przebudowana na barokową w XVIII wieku^[7]. Ostatni raz była remontowana w 1978 roku. Jest to budynek piętrowy, dwutraktowy, nakryty dachem naczółkowym z zewnętrzną galeryjką^[11].

Figura Matki Bożej

W kościele znajduje się figura Matki Bożej Dzieciątkiem na Półksiężycu, która w dawnych czasach przyciągała do Żelazna pielgrzymów, ponieważ uznawana była za cudowną^[12].

Płyty nagrobne

Bardzo ważnym elementem wyróżniającym tę świątynię od innych podobnych kościołów, są płyty nagrobne z lat 1811-1942 (około 100), które zostały wmurowane do wewnętrznej części muru obronnego. Mówią one o spoczywających w tym miejscu mieszkańcach wsi oraz proboszczach lokalnej parafii, ponieważ opatrzone są informacjami o roli zmarłej osoby oraz jej rodzinie^[3]. Do najciekawszych z nich należą płyty nagrobne^[13]:

Josepha Bendelina (1804-1890) – miejscowego proboszcza i fundatora Szpitala św. Franciszka w Kłodzku Jurandowie;
Johanna Gottlieba Hünersky'ego (1764-1843) – właściciela dóbr rycerskich w Górnym Żelaźnie;
Josefy Beck (1807-1887) – chłopki, właścicielki ziemskiej;
Augusta Ulricha von Märzdorfa (1824-1856) – syna wolnego sędziego;
Albertiny Brauner geb. Franz von Werdeck (1839-1885) – właścicielki ziemskiej.

Przypisy

↑ ^a ^b Kotlina Kłodzka. 1: 100 000, wyd. Eko-Graf, Wrocław 2012.
↑ Opis kościoła św. Marcina w Żelaźnie na stronie www.dolny-slask.org [on-line] [dostęp: 10.03.2013]
↑ ^a ^b A. Kalinowska, Inkastelowany kościół św. Marcina w Żelaźnie, [w:] "Ziemia Kłodzka", pod red. T. Bazały, nr 223 (styczeń-luty 2013), Nowa Ruda 2013, s. 22.
↑ Słownik geografii turystycznej Sudetów, pod red. M. Staffy, t. 15, Wrocław 1994, s. 517.
↑ ^a ^b Słownik geografii turystycznej Sudetów, op. cit., s. 518.
↑ ^a ^b Słownik geografii turystycznej Sudetów, op. cit., s. 518-519.
↑ ^a ^b J. Kögler, Die Chroniken der Grafschaft Glatz, nowe wydanie: D. Pohl, t. 3, Köln 1998, s. 212-213.
↑ Słownik geografii turystycznej Sudetów, op. cit., s. 519.
↑ Dane za Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków we Wrocławiu, oddział w Wałbrzychu.
↑ ^a ^b Słownik geografii turystycznej Sudetów, op. cit., s. 520.
↑ Słownik geografii turystycznej Sudetów, op. cit., s. 521
↑ Die Madonna In der Grafschaft Glatz, Glatz 1940; M. Perzyński, Gminy Kłodzko skarby i osobliwości. Przewodnik dla dociekliwych, wyd. Wrocławski Dom Wydawniczy, Wrocław 2002, s. 22.
↑ A. Kalinowska, op. cit., s. 23.

Linki zewnętrzne

Opis kościoła św. Marcina w Żelaźnie na stronie www.dolny-slask.org
Wirtualny spacer po kościele św. Marcina w Żelaźnie na stronie www.dolnyslask360.pl. dolnyslask360.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-07-04)].

Bibliografia

Słownik geografii turystycznej Sudetów, pod red. M. Staffy, t. 15, wyd. I-BIS, Wrocław 1994.
J. Kögler, Die Chroniken der Grafschaft Glatz, nowe wydanie: D. Pohl, t. 3, Köln 1998.

[autonazwa1-1] Kotlina Kłodzka. 1: 100 000, wyd. Eko-Graf, Wrocław 2012.

[2] Opis kościoła św. Marcina w Żelaźnie na stronie www.dolny-slask.org [on-line] [dostęp: 10.03.2013]

[autonazwa2-3] A. Kalinowska, Inkastelowany kościół św. Marcina w Żelaźnie, [w:] "Ziemia Kłodzka", pod red. T. Bazały, nr 223 (styczeń-luty 2013), Nowa Ruda 2013, s. 22.

[4] Słownik geografii turystycznej Sudetów, pod red. M. Staffy, t. 15, Wrocław 1994, s. 517.

[autonazwa3-5] Słownik geografii turystycznej Sudetów, op. cit., s. 518.

[autonazwa4-6] Słownik geografii turystycznej Sudetów, op. cit., s. 518-519.

[autonazwa6-7] J. Kögler, Die Chroniken der Grafschaft Glatz, nowe wydanie: D. Pohl, t. 3, Köln 1998, s. 212-213.

[8] Słownik geografii turystycznej Sudetów, op. cit., s. 519.

[9] Dane za Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków we Wrocławiu, oddział w Wałbrzychu.

[autonazwa5-10] Słownik geografii turystycznej Sudetów, op. cit., s. 520.

[11] Słownik geografii turystycznej Sudetów, op. cit., s. 521

[12] Die Madonna In der Grafschaft Glatz, Glatz 1940; M. Perzyński, Gminy Kłodzko skarby i osobliwości. Przewodnik dla dociekliwych, wyd. Wrocławski Dom Wydawniczy, Wrocław 2002, s. 22.

[13] A. Kalinowska, op. cit., s. 23.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]