Kościół Świętego Andrzeja w Kolonii

Kościół Świętego Andrzeja (niem St. Andreas Kirche) – jeden z dwunastu romańskich kościołów w Kolonii, położony na terenie historycznego Starego Miasta (obecnie Altstadt-Nord) nieopodal katedry. Należąca do dominikanów świątynia stanowi syntezę stylów romańskiego i gotyckiego.

Kościół Świętego Andrzeja w Kolonii

St. Andreas (Köln)

Kościół filialny
Widok kościoła z wieży katedry św. Piotra i NMP
Państwo	Niemcy
Miejscowość	Kolonia
Wyznanie	katolickie
Kościół	rzymskokatolicki
Parafia	Pfarrei St. Aposteln
Wezwanie	św. Andrzej
Historia Data rozpoczęcia budowy X w. Aktualne przeznaczenie czynny kościół filialny
Dane świątyni Styl romański
Położenie na mapie Niemiec Kościół Świętego Andrzeja w Kolonii
Położenie na mapie Nadrenii Północnej-Westfalii Kościół Świętego Andrzeja w Kolonii
Położenie na mapie Kolonii Kościół Świętego Andrzeja w Kolonii
50°56′31″N 6°57′18″E
Strona internetowa

Rzut przyziemia kościoła

Kościół św. Andrzeja – wnętrza

Widok na romański korpus nawowy

Widok wnętrza w kierunku wschodnim

Organy

Krucyfiks

Pietà

Gotyckie malowidła ścienne

Fresk z wizerunkiem św. Brunona

Chrzcielnica, w głębi fresk z Ukrzyżowaniem

Studnia Krwi

Relikwiarz Machabeuszy

Historia

Położony w cieniu katedry św. Piotra i NMP kościół św. Andrzeja ma odległą metrykę. Panujący w latach (871–889) arcybiskup Willibert polecił wznieść kościół, który w roku 923 za panowania abp Hermanna I (889–926) wszedł w skład żeńskiego konwentu zakonnego. W X wieku za czasów abp Brunona (953–965) oraz Gero (969–976) wzniesiono nowy kościół poświęcony św. Andrzejowi. Około połowy XI wieku kościół rozbudowano. Otrzymał on transept i trójnawową kryptę, ponad nią wzniesiono prezbiterium zamknięte absydą. W takim stanie dotrwał do przełomu XII i XIII stulecia. W dobie panowania Hohenstaufów świątynię przebudowano w stylu późnoromańskim. Z tej przebudowy do dziś zachowała się część zachodnia i trójnawowy korpus nawowy.

W XIV wieku wzniesiono szereg gotyckich kaplic, z zachowanymi do dziś malowidłami ściennymi. W XV wieku przebudowano prezbiterium na wzór chóru katedry w Akwizgranie. Formy te powtórzono podczas przebudowy transeptu. Na skrzyżowaniu naw powstała ośmioboczna wieża nakryta dachem falistym. W XIX wieku kościół przeszedł konserwację, przy czym wyburzono znaczną część zabudowań klasztornych w tym krużganki. Po odbudowie ze zniszczeń wojennych (szczęśliwie ocalała gotycka polichromia w kaplicach) w 1947 roku kościół został przekazany dominikanom. W 1954 w krypcie wtórnie pogrzebano dominikanina św. Alberta Wielkiego (ok. 1200–1280, kanonizowany w 1931) – jednego z najważniejszych przedstawicieli średniowiecznej filozofii i teologii. 15 listopada 1980 w 700. rocznicę śmierci Alberta Wielkiego kościół nawiedził papież Jan Paweł II.

Architektura

Obecny kościół składa się z romańskiej części zachodniej – masywu zachodniego i trójnawowego korpusu nawowego z czasów Hohenstaufów o dwóch przęsłach zbudowanych zgodnie z systemem wiązanym (jednemu przęsłu nawy głównej podporządkowane są dwa w nawie bocznej) oraz gotyckiej części wschodniej – trójprzęsłowego prezbiterium zamkniętego poligonalnie, poprzedzonego transeptem, którego ramiona zamknięte są wielobocznie. Przy północnym ramieniu transeptu i obu nawach bocznych XIV-wieczne kwadratowe w planie kaplice.

Wystrój wnętrza

Ściany kaplic bocznych zdobi duży zespół polichromii pochodzącej z XIV wieku. Malowidła te poświęcone są tematyce maryjnej. W północnej kaplicy został przedstawiony szeregowo cykl wydarzeń z życia Marii, treść została wzbogacona o wątki hagiograficzne patronów Kolonii – świętych Gereona i Urszuli. W sąsiedniej kaplicy malowidło z wizerunkiem św. Krzysztofa. Kaplicę w południowo-wschodniej części kościoła zdobi monumentalne malowidło ilustrujące Koronację NMP, po bokach wizerunki świętych apostołów Piotra i Pawła.

W północnym ramieniu transeptu zachowała się XIV wieczna Pietà pochodząca z dawnego zburzonego w XIX wieku kościoła dominikanów pw. Świętego Krzyża. Dzieło to jest świadectwem wpływów XIV-wiecznej myśli mistycznej, wyrażającej współcierpienie z Chrystusem. W kaplicy w południowo-zachodniej części kościoła znajduje się późnogotycki ołtarz Marii Różańcowej, ufundowany przez przeora dominikańskiego Jakoba Sprengera i namalowany ok. 1500/1510 przez Mistrza Świętego Seweryna jednego z reprezentantów tzw. szkoły kolońskiej. W sąsiedniej kaplicy tryptyk Ukrzyżowania pędzla Bartholomäusa Bruyna Starszego. Późnogotycką rzeźbę z początku XVI stulecia reprezentują pełnoplastyczne figury świętych Krzysztofa oraz Archanioła Michała.

W prezbiterium, późnogotyckie drewniane stalle z 1430 roku oraz renesansowe sakramentarium z rzeźbionymi wizerunkami świętych Andrzeja i Mateusza oraz sceną Ostatniej Wieczerzy.

W południowym ramieniu transeptu późnogotycki złocony relikwiarz w typie domkowym, kryjący szczątki Machabeuszy, pochodzący ze zburzonego w XIX wieku kościoła pod tym wezwaniem. Na ściankach płaskorzeźbione sceny z męczeństwa Machabeuszy i Pasji Chrystusa, na dachu figurki Czterech Ewangelistów zaś w narożach Chrystusa, Heleny, Marii i nieznanego kapłana. Wewnątrz masywu zachodniego XVI wieczna studzienka do której według legendy przelano krew Jedenastu Tysięcy Dziewic, które (wraz ze św. Urszulą) zginęły z rąk Hunów pod Kolonią w drodze do Rzymu.

Dzwony

Zawieszone na wieży cztery dzwony, odlane zostały w 1955 przez Hansa Hüeskera (w ludwisarni Petit & Gebr. Edelbrock) w Gescher. Dyspozycja dźwięków jest zgodna z tetrachordem w średniowiecznej skali doryckiej.

Lp.	Nazwa	Średnica (mm)	Masa (kg)	Dźwięk (16tel)	Inskrypcje
1	Albertus Magnus	1389	1650	d1 +2	„O clara lux Coloniae! Alberte doctor optime Thomae magister inclyte. Hymni tributu suscipe Colonia Agrippina“
2	Christus	1224	1100	e1 +3	„Te nationum praesides. Honore tollant publico. Colant magistri judices. Leges et artes exprimant. Ordo exquestis Sancti Sepulcri hierosolymnitani“
3	Maria	1155	900	f1 +2	„Venite gentes carpite. Ex his rosas mysteriis et pulchri amoris inclytae. Matri coronas nectite devotae tibi Agrippinenses“
4	Andrzej	1025	650	g1 +3	„Andrea Christi famulo. Digni die apostolo germano fratri principis. Passionique socio parochia ad Sanctum Andream“

Bibliografia

• Hiltrud Kier, Kirchen in Köln, Köln 1999, ISBN 978-3-7616-1395-5
• Dr. Erhard Schlieter (red.), Romanische Kirchen in Köln, Wienand GmbH, Köln
• Albert Verbeek, Kölner Kirchen. Die kirchliche Baukunst in Köln von den Anfängen bis zur Gegenwart, Köln 1969.

Linki zewnętrzne

• Oficjalna strona Dominikanów w Kolonii i prezentacja kościoła Św. Andrzeja. sankt-andreas.de. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-10-28)].
• Romańskie kościoły Kolonii. romanische-kirchen-koeln.de. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-07-18)].
• Polskojęzyczna prezentacja kościoła. sankt-andreas.de. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-06-08)].