Kołoniec

Kołoniec – wieś w Polsce położona w województwie świętokrzyskim, w powiecie koneckim, w gminie Ruda Maleniecka.

Kołoniec

wieś
Państwo	Polska
Województwo	świętokrzyskie
Powiat	konecki
Gmina	Ruda Maleniecka
Liczba ludności (2011)	184
Strefa numeracyjna	41
Kod pocztowy	26-242
Tablice rejestracyjne	TKN
SIMC	0266413
Położenie na mapie gminy Ruda Maleniecka Kołoniec
Położenie na mapie Polski Kołoniec
Położenie na mapie województwa świętokrzyskiego Kołoniec
Położenie na mapie powiatu koneckiego Kołoniec
51°10′45″N 20°08′37″E

W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa kieleckiego.

Wierni Kościoła rzymskokatolickiego należą do parafii Świętej Trójcy w Fałkowie.

Historia

Kołoniec - dawna miejscowość przemysłowa, wchodząca w skład Staropolskiego Zagłębia Przemysłowego

Pierwsze wzmianki dotyczące Kołońca pochodzą z roku 1510. Miejscowość ta jako kuźnica żelazna nosiła wtedy nazwę "Niewola". W 1784 pracujący tu wielki piec dostarczał surówkę między innymi na potrzeby zakładów w Maleńcu.

Kołoniec maj 2010. Wezbrana Czarna

W 1819 roku hrabia Ignacy Stadnicki-właściciel okolicznych dóbr wydzierżawił Michałowi Mazarkowi folwark Starzechowice i wieś Kołoniec ze wszystkimi gruntami i użytkami. Na mocy umowy zezwolił też na budowę fryzowni lub toporni w miejscu dawnego foluszu. W owym czasie fałkowski kompleks przemysłowy składał się z wielkiego pieca w Skórnicach, 2 fryszerek w Kołońcu, 2 w Starzechowicach i 1 w Rudce koło Sułkowa.

W 1827 r. w Kołońcu znajdowało się 18 domów, a wieś liczyła 185 mieszkańców.

W 1833 roku Franciszek Jakubowski nabył od hrabiny Ksawery Stadnickiej dobra fałkowskie wraz z Kołońcem i z prawem wydobywania rudy żelaza w obrębie wsi Pląskowice. Jakubowski wzniósł w Kołońcu nowy wielki piec i pudlingarnię. Oprócz miejscowego zakładu własność Jakubowskiego stanowiły też wielkie piece w Skórnicach, Starzechowicach i Rudce. Ponadto wymieniona produkcja wspierana była przez wielki piec i fryszerkę w Pląskowicach - dzierżawione od rządu. Franciszek Jakubowski był też najprawdopodobniej założycielem osiedla fabrycznego nieopodal Kołońca we Franciszkowie (pierwotna nazwa tej miejscowości to Franciszek), gdzie powstały zakłady fryszerskie napędzane wodami rzeki Czarnej.

W 1838 roku pracowały w Kołońcu 4 kuźnice produkujące łącznie 3200 cetnarów surówki oraz wielki piec wybudowany około 1850 r., który pracował z przerwami do roku 1899. Osiągnął on maksymalną produkcję 770 ton surówki w 1890 roku.

Wykaz zakładów przemysłu żelaznego z 1870 roku wymienia zakład w Kołońcu poruszany energią wodną, zatrudniający 26 robotników i dający roczną produkcję o wartości 36 000 rubli. Inny wymienia w 1879 roku walcownię w Kołońcu o produkcji 75 935 pudów żelaza o wartości 72 897 rubli zatrudniającą 32 robotników, stanowiącą własność braci Jakubowskich.

Według opisu z 1897 r. czynny był w Kołońcu wielki piec, gdzie pracowało 15 robotników oraz walcownia z 16 robotnikami. Oba zakłady stanowiły własność Kazimierza Jakubowskiego. Pomimo rozwiniętego przemysłu sama wieś rozwijała się powoli na, co prawdopodobnie wpłynęło wybudowanie fabrycznego osiedla nie na miejscu, lecz w pobliskim Franciszkowie.

W 1870 r. Kołoniec zajmował obszar 554 mórg, znajdowały się tu 33 domy i 185 mieszkańców.

Kołoniec; stawy hodowlane i rzeka Czarna Konecka

W 1895 roku Władysław Stanisław Reymont brał udział w chłopskiej pielgrzymce na Jasną Górę z okazji setnej rocznicy insurekcji kościuszkowskiej.

W swym utworze z wczesnego okresu twórczości, pt. "Pielgrzymka do Jasnej Góry", umieścił opis Kołońca i jego okolic: (...) Koło Kołońca kraj jeszcze dzikszy, góry tylko zamykają horyzont, mało pól uprawnych, tylko lasy, zarośla, topiele i łąki niskie, pełne łozin i olch, a coraz to wody wielkie, stare szyby górnicze, zapadłe i zatopione, drogi wysypane szlaką ostrą jak szkło.(..) Odpoczywamy w Kołońcu, górniczej osadzie. Z trzech pieców czynny tylko jeden, przetapiający rudę na surowiec. Oglądaliśmy dzięki uprzejmości zarządzającego całą tę manipulację. Wytapiają tylko 100 centnarów surowca na dobę i rudę kupują, bo jak objaśniono, wygodniej ją kupić i taniej wychodzi płacąc po 20 kopiejek za centnar, niż kopać na gruntach własnych, pomimo że jest lepsza i o większej wydajności surowca. Te zabudowania i piece są jak wyspy na wielkiej przestrzeni wód, trzęsawisk i lasów. Ziemia wszędzie czarna i wszystko, nawet ludzie i rośliny są jakby przesyceni rdzą i tym pyłem ze szlaki.(..)

Wiąz w Kołońcu przy kanale prowadzącym do dawnego młyna

Okres świetności kołonieckich zakładów przypadł na lata 1836–1846. W późniejszym okresie miejscowe zakłady borykały się z trudnościami surowcowymi. Hieronim Łabęcki - pracownik Komisji Rządowej, specjalista z zakresu górnictwa i hutnictwa w 1841 r. odnotował, że brakuje własnych lasów na potrzeby huty i właściciel musi dokupować drewna.

Przełom XIX i XX w. okazał się niefortunny dla zakładów w Kołońcu. Na skutek zmiany technologii wytwarzania surówki wielkopiecowej produkcja oparta na starych metodach stała się mało opłacalna i zakłady kołonieckie podobnie jak i inne zakłady Zagłębia Staropolskiego stopniowo zaczęły upadać. W niedługim czasie zakłady we Franciszkowie zostały zamknięte, a na rzece w ich okolicy powstała zapora spiętrzająca wodę. Posłużyła ona do zaopatrzenia w wodę nowo powstałych stawów rybnych. Wraz z likwidacją miejscowego przemysłu drastycznie pogorszyła się sytuacja mieszkańców. Osiedle fabryczne we Franciszkowie położone pomiędzy dwoma odgałęzieniami rzeki Czarnej uległo likwidacji, a jego mieszkańcy zostali przeniesieni do Kołońca. Wtedy to przesiedleńcom jako rekompensatę nadano skrawki ziemi w obrębie Kołońca tak zwane Franciszkowskie. Ostatnim z pozostawionych zabudowań Franciszkowa była gajówka wraz z budynkami gospodarczymi. Zostały one spalone przez Niemców jesienią 1944 r., stanowiły, bowiem schronienie dla partyzantów.

Opis z roku 1907 wymienia w Kołońcu tylko młyn wodny. Wieś w tym czasie posiadała 71 drewnianych budynków oraz 276 mieszkańców.

W 1925 roku w Kołońcu funkcjonowała fabryka żelaza dłużnego i młyn wodny-własność Józefa Dobrzańskiego.

I wojna światowa

W czasie I wojny światowej Kołoniec znalazł się na zapleczu frontu. Jesienią 1914 r. i wiosną 1915 r. na zachód od Fałkowa rozciągały się linie okopów, gdzie zmagały się w walkach armie rosyjska i austrowęgierska. Pobyt żołnierzy armii carskiej w Kołońcu zapisał się w pamięci mieszkańców. Szczególnie zaciekawienie budziły długie szynele żołnierzy i noszone na głowach papachy. Do Kołońca i Starzechowic wysiedlono mieszkańców zrujnowanego przez działania wojenne Fałkowa. Z powodu zniszczenia przez artylerię fałkowskiego kościoła funkcję parafii przejął na pewien czas kościół w Żarnowie. Pod koniec 1914 r., oddziały niemieckie zajęły Piotrków i zepchnęły oddziały armii carskiej w kierunku Przedborza. W dniach 17-19 grudnia przez Kołoniec – Maleniec, na nowe pozycje nad Pilicą wycofywały się oddziały armii carskiej spod Przedborza. Przemieszczał się tędy między innymi I – szy szwadron Lejb-Gwardyjskiego Pułku Ułanów, który wchodził w skład 2-giej Gwardyjskiej Dywizji Kawaleryjskiej. Żołnierzem, ochotnikiem, który służył w I szwadronie był poeta Nikołaj Gumilow – mąż znanej rosyjskiej poetki Anny Achmatowej. W swoich „Zapiskach kawalerzysty”, prowadzonych w formie pamiętnika opisywał nie tylko przeżycia wojenne, ale również spotykanych ludzi. Zachwycał się też pięknem przyrody południowej Polski.

II Wojna Światowa

We wrześniu 1939 r. z Przedborza na Końskie w pierwszym rzucie nacierała 1 dywizja lekka Wehrmachtu wyposażona w ok. 150 czołgów. Na linii rzeki Czarnej zajęła pozycje obronne 36 dywizja piechoty rez. Od rana 6 września 1939 r. pojawiły się w Kołońcu patrole polskich żołnierzy ze 163 pułku piechoty rez. Wtedy to zaminowany został most i około południa wysadzony. Miało to utrudnić zmotoryzowanym oddziałom niemieckim dalszy ruch w kierunku Maleńca, gdzie znajdowało się prawe skrzydło obrony 36 DP rez. Pozycje obronne nad Czarną w Maleńcu zajęła 6 kompania ze 163 pułku piechoty rez. Pod dowództwem por. Zbigniewa Horoszkiewicza.

Pojazdy 1 dywizji lekkiej Wehrmachtu nadciągającej z kierunku Fałkowa, pojawiły się w Kołońcu w okolicy zniszczonej przeprawy i, po przeprowadzeniu rozpoznania zawróciły, dołączając do sił głównych, kierujących się w stronę Rudy Malenieckiej.

Po zakończeniu bitwy pod Rudą Maleniecką i Kazanowem do Kołońca wkroczył oddział niemiecki. Przybył on drogą ze Zbójna i ulokował się nad rzeką niedaleko szkoły, po wschodniej stronie drogi. Według relacji mieszkańców nie był to oddział pierwszo liniowy, gdyż składał się on w większości z rezerwistów. Po, około 6 tygodniach żołnierze Wehrmachtu opuścili wieś.

Podczas okupacji w Kołońcu i okolicznych miejscowościach działały różne zgrupowania partyzanckie. Były to między innymi oddziały AK oraz oddziały AL.

Jednym z ostatnich akordów kończącej się wojny były wydarzenia związane z ofensywą armii czerwonej w styczniu 1945 r. Po bitwie pod Ruskim Brodem liczne oddziały niemieckie wyrwawszy się z okrążenia kierowały się głównie na Żarnów-Paradyż, a następnie próbowały sforsować Pilicę. Jeden z takich oddziałów dotarł do Kołońca. Dokładnie nie wiadomo jak był liczny. Kolumna pojazdów dotarła bocznymi drogami z okolic Żarnowa. Jednym z pojazdów był transporter amunicyjny, kołowo gąsienicowy typu Sd Kfz. 250. Załoga pojazdu chcąc pozbyć się zbędnego balastu wyładowała zapas pocisków artyleryjskich w pobliskim Adamowie, a następnie skierowała się leśną drogą do Kołońca w celu przekroczenia rzeki. Jednak podmokły teren i słabo zamarznięta woda nie pozwoliły na realizację zamiarów Niemców. Kilka pojazdów ugrzęzło w pobliżu rzeki. Unieruchomione pozostały między innymi transporter i motocykl z wózkiem bocznym Zündapp KS 750 o numerze rejestracyjnym WH-1578 370. Z numerów poczty polowej umieszczonych w dokumentach motocykla wynikało, że pojazd należał do oddziału żandarmerii polowej 45 dywizji grenadierów. Ludność okolicznych miejscowości natychmiast przystąpiła do penetracji i szabrowania pojazdów. Jeszcze w latach 70. można było spotkać w okolicznych wsiach łuski pocisków dużego kalibru, ogniwa gąsienic oraz inne elementy wyposażenia.

Kołoniec obecnie

Pozostałości dawnego zakładu i wielkiego pieca obecnie już nie istnieją. Zostały one wyburzone w latach 70 XX w., kiedy to powstawało w Kołońcu pierwsze gospodarstwo rybackie. W miejscu zabytkowych budynków fabrycznych znajduje się obecnie staw hodowlany. Jedynym zachowanym obiektem jest hala walcowni, pełniąca następnie funkcję pomieszczenia socjalnego-umywalni, przez starszych mieszkańców Kołońca nazywana łaźnią. Obecnie mieści się tu remiza strażacka. Kołoniec obecnie słynie z produkcji materiału zarybieniowego, głównie ryb drapieżnych dla wód otwartych w całej Polsce. Znajdujące się w Kołońcu atrakcje turystyczne to m.in. rzeka Czarna, malownicze stawy hodowlane oraz okoliczne lasy.

Galeria

• 
  Dawny park w Kołońcu.
• 
  Droga w kierunku dawnego Franciszkowa.
• 
  Droga do Zbójna.
• 
  Figura przy drodze do Zbójna z 1845 r.

Bibliografia

• Benedykt Zientara - Dzieje małopolskiego hutnictwa żelaza w XIV-XVII w. Warszawa 1954 r.
• Hieronim Łabęcki - Górnictwo w Polsce Warszawa 1841 r., Spis zakładów z 1838 r.
• Władysław Stanisław Reymont - Pielgrzymka do Jasnej Góry
• Николай Степанович Гумилёв – Записки кавалериста – publikowane w odcinkach od 3 lutego 1915 r. do 11 stycznia 1916 r. w wydawanej w Petersburgu gazecie „Биржевые Ведомости” („Wiadomości Giełdowe”).
• Eugene Stepanow - Poeta w stanie wojny