Klon ostroząbkowy
Klon ostroząbkowy (Acer argutum) – gatunek rośliny z rodziny mydleńcowatych (Sapindaceae). Jest to małe drzewo, zwykle o krzewiastym pokroju, występujące naturalnie w wilgotnych, górskich lasach Japonii (endemit tego kraju). Rośnie też w uprawie w klimacie umiarkowanym półkuli północnej, głównie w kolekcjach.
| |||
| Systematyka[1][2] | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Podkrólestwo | |||
| Nadgromada | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Nadklasa | |||
| Klasa | |||
| Nadrząd | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
klon ostroząbkowy | ||
| Nazwa systematyczna | |||
| Acer argutum Maxim. Bull. Acad. Imp. Sci. Saint-Pétersbourg 12:226. 1867 (Diagn. pl. nov. jap.)[3] | |||
| Synonimy | |||
|
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[6] | |||
 | |||
Rozmieszczenie geograficzne
edytujZasięg tego gatunku obejmuje środkową i południową Japonię (region Chūbu oraz wyspę Sikoku)[7]. Północna granica zasięgu biegnie przez środkową i południową część prefektury Fukushima[4]. W prefekturach Saitama, Yamanashi i Nagano opisywany jest jako całkiem częsty. W południowo-zachodniej części Honsiu oraz na Sikoku spotykany jest już rzadko[4].
W Europie i Ameryce Północnej bywa uprawiany jako roślina ozdobna. W Polsce jest to gatunek bardzo rzadko występujący, spotykany najczęściej w kolekcjach dendrologicznych, np. w arboretum w Rogowie[8][9].
Morfologia
edytuj
- Pokrój
- Jest to małe drzewo osiągające 4–6 m wysokości[10] (rzadko do 8 m[11][9][12]). Szerokość korony do 4 m[10]. Pokrój jest przeważnie krzaczasty z wieloma przewodnikami od ziemi[10][13]. Średnica pni dochodzi do ok. 10 cm[4]. Korona tego gatunku jest zwykle zaokrąglona[5]. Kora jest dość gładka[13][14], opisywana jako zielonkawożółta[13], ciemnozielona[14] i szara[4] z czasem brązowa[14] i szarobrązowa[4], z wystającymi w dość regularnych odstępach jasnobrązowymi przetchlinkami[11]. Młode pędy opisywane są jako czerwone[15][13] lub fioletowawe[14], najmłodsze są bardzo drobno omszone[13]. Zimą pąki są purpurowoczerwone, nieco omszone, z 2 parami zasuniętych łusek[16]. W czasie wegetacji drobne pąki ukryte są przez ogonki liści[13].
- Liście
- Naprzeciwległe[16], o blaszce liściowej 5–klapowej[11], rzadziej z 7 klapami[13] – przy czym trzy klapy są większe, dwie mniejsze i na największych liściach czasem obecne są dwie małe klapki u nasady blaszki[13]. Kształt liści jest zaokrąglony w zarysie[16], lecz klapy są głęboko wcięte, a brzegi liścia gęsto, głęboko i podwójnie piłkowane (łac. argutus)[9][13]. Blaszka u nasady jest płytko sercowata[13]. Blaszka sztywna[14] o długości 5–10 cm i 3–8 cm szerokości[5][9]. Liście są wyraźnie unerwione[11]. Wierzch jest ciemnozielony[5] lub jasnozielony[13], natomiast od spodu są szarozielone[5], nieco jaśniejszy od wierzchu[13]. Młode listki są jasnozielone, z czasem ciemnieją. W październiku przebarwiają się na żółto[11][10]. Ogonki liściowe mają 3–8 cm długości, są zielone, lekko czerwonawe[5][11]. Na długopędach liście są bardziej wydłużone, a ich boczne klapki krótsze[13].
- Kwiaty
- Roślina dwupienna (do wydania nasion potrzebne są osobniki żeńskie i męskie)[11]. Kwiaty mają zielonkawożółtą barwę i wyróżniają się tym wśród innych klonów, że są czterokrotne[13]. Zarówno kwiatostany męskie i żeńskie są zebrane w długie grona wyrastające z bocznych pąków na końcach tegorocznych pędów (pąk szczytowy zawsze kontynuuje wzrost wegetatywny)[4]. Męskie kwiatostany skupiają 7–12 kwiatów, są zwisające i 3–4 długości. Kwiatostany żeńskie składają się z 7–10 kwiatów, są wąskie i mają 4–5 cm długości. Płatki kwiatów żeńskich są nieznacznie mniejsze od męskich.
- Owoce
- Zielone skrzydlaki ustawione niemal pod kątem 180 stopni[11][13]. Skrzydełka mają długość do 2,5 cm. Owoce zebrane są po 12 na końcu gałęzi w grona o długości około 15 cm[17].
Systematyka
edytujGatunek został sklasyfikowany w serii Arguta w sekcji Glabra rodzaju klon (Acer). Pierwszy opis naukowy wyróżniający ten takson w randze gatunku sporządził Karl Maksimowicz w 1867 roku[3]. W obrębie gatunku nie są wyróżniane taksony wewnątrzgatunkowe[4].
Biologia i ekologia
edytujKwitnienie następuje w końcu kwietnia bądź na początku maja, trwać może do końca maja[4] – kwiaty pojawiają się przed liśćmi lub niemal równo z nimi. Nasiona dojrzewają w październiku[12][4].
Gatunek zasiedla górskie doliny klimatu umiarkowanego chłodnego. Zazwyczaj występuje na wilgotnych stanowiskach w pobliżu górskich strumieni, rzadziej w miejscach wilgotnych na stokach[4] na wysokości 800-1900 m[12][11], najczęściej między rzędnymi 1000 i 1500 m n.p.m.[4] Wskazywany jest jako gatunek charakterystyczny zespołu Cacalio yatabei-Pterocaryetum rhoifoliae. Do innych gatunków charakterystycznych zespołu należą: Parasenecio yatabei, Parasenecio farfarifolia, Cornopteris crenulatoserrulata i Scopolia japonica. W sumie występuje w nim ok. 230 gatunków roślin. Klon ostroząbkowy jest jednym z kilku dominujących w warstwie podszytu obok: grabu sercowatego, klonu Shirasawy, klonu mono, klonu grabolistnego i Pterostyrax hispida[18].
Zastosowanie
edytujRoślina ozdobna
edytujRośliny tego gatunku uprawiane są jako ozdobne[15], przy czym jednak uważane są za niezbyt dekoracyjne. W uprawie zwykle tylko w kolekcjach[13].
Sok roślinny
edytujSok z klonu ostroząbkowego zawiera pewną ilość cukru i może być stosowany w postaci napoju. Zagęszczony sok stosuje się również jako syrop. Syrop jako słodzik występuje w wielu produktach żywnościowych. Aby uzyskać sok, nacina się pień drzewa. Najwięcej soku uzyskuje się podczas wczesnej wiosny, w pierwsze ciepłe i słoneczne dni po mroźnej zimie. Najlepsza jego produkcja występuje na obszarach o kontynentalnych klimatach, gdzie występuje mroźna zima[12].
Liście
edytujW liście pakowane bywają jabłka, warzywa korzeniowe itp. w celu zachowania ich w stanie świeżym[12].
Uprawa
edytujHistoria
edytujGatunek został po raz pierwszy sprowadzony do Europy w 1881 roku przez Charlesa Mariesa[5]. W Polsce po raz pierwszy w uprawie w arboretum w Kórniku w 1936, w latach 1953 i 1976 sadzony także w arboretum w Rogowie[13].
Wymagania
edytujPreferuje wilgotne, lecz dobrze odsączone gleby w słonecznym miejscu, ale toleruje także półcień. Dobrze rośnie też na ciężkich glebach gliniastych. Gleba dla niego powinna być o odczynie obojętnym do lekko kwaśnego[9]. Chloroza występuje czasami na skutek niedoboru żelaza, gdy rośliny są hodowane na glebach alkalicznych, ale na ogół nie należą do wybrednych klonów pod względem kwasowości gleby.[potrzebny przypis] Natomiast źle znosi gleby wapienne[5].
Jest gatunkiem mrozoodpornym (6B–8B strefa mrozoodporności[10]). Preferuje stanowiska zaciszne, zwłaszcza młode sadzonki dobrze jest osłaniać przed zimnymi wiatrami[9]. Preferuje stanowiska częściowo zacienione[11]. Według innych źródeł lubi półcień lub pełne nasłonecznienie[10]. Klon ostroząbkowy rośnie wolno[10]. Jak większość klonów, jest złym towarzyszem dla okolicznych roślin, ponieważ hamuje ich wzrost[12][9].
Rozmnażanie
edytujNasiona są lekkie – waga 1000 nasion wynosi około 20 g[15]. Nasiona zebrane po dojrzeniu dobrze jest zamoczyć na 24 godziny, po czym wymagają czteromiesięcznej stratyfikacji w temperaturze 1–8 °C. Tak przechowane nasiona dobrze kiełkują w następnym roku na wiosnę. Jeśli nasiona są zebrane zbyt wcześnie, wyrosną z nich słabe rośliny bądź nie wyrosną one wcale[12].
Klon ostroząbkowy może być rozmnażany także wegetatywnie z młodych pędów, które najlepiej ścinać w czerwcu lub lipcu. W tym celu dobrze jest używać ukorzeniacza. Sadzonki powinny mieć 2–3 pary liści i jedną parę pąków u podstawy. Sadzonki muszą ukorzenić się latem i jesienią, aby przetrwać zimę[12].
Przypisy
edytuj- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-02-03] (ang.).
- ↑ a b Ars-Grin: Acer argutum Maxim.. [dostęp 2012-10-10]. (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l Ken Ogata: A Dendrological Study on the Japanese Aceraceae, with Special Reference to the Geographical Distribution. UTokyo Repository, 1965. [dostęp 2017-04-04].
- ↑ a b c d e f g h Tous les érables: Acer argutum. [dostęp 2012-10-10]. (fr.).
- ↑ Acer argutum, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ Mohsho: Japanese maples. [dostęp 2012-10-10]. (ang.).
- ↑ Drzewa Polski: Klon ostroząbkowy. [dostęp 2012-10-10]. (pol.).
- ↑ a b c d e f g Dębiany: Klon ostroząbkowy. [dostęp 2017-05-27]. (pol.).
- ↑ a b c d e f g IBRO: Klon ostroząbkowy / Acer argutum. [dostęp 2012-10-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-10-02)]. (pol.).
- ↑ a b c d e f g h i j Klony: Klon ostroząbkowy. [dostęp 2012-10-10]. (pol.).
- ↑ a b c d e f g h Plants for a future: Acer argutum Maxim.. [dostęp 2012-10-10]. (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q Włodzimierz Seneta: Drzewa i krzewy liściaste. Tom I Abelia - Buxus. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1991, s. 54. ISBN 83-01-10135-0.
- ↑ a b c d e Owen Johnson: Przewodnik Collinsa. Drzewa. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2009, s. 386. ISBN 978-83-7073-643-9.
- ↑ a b c Dendrona: Acer argutum / Klon ostroząbkowy. [dostęp 2012-10-10]. (pol.).
- ↑ a b c Flora of Japan: Acer argutum. [dostęp 2012-10-10]. (ang.).
- ↑ Florum: Acer argutum. [dostęp 2012-10-10]. (fr.).
- ↑ Hitoshi Sakio, Toshikazu Tamura: Ecology of Riparian Forests in Japan: Disturbance, Life History, and Regeneration. Springer, 2008, s. 55. ISBN 4-431-76737-1.