Klatka błaznów

Klatka błaznów (inne nazwy klatka hańby, buda, domek wariatów) – metalowa konstrukcja podobna do współczesnych klatek dla ptaków, lecz znacznie większych rozmiarów, co umożliwiało pomieszczenia do kilku osób jednocześnie, wystawiana w miejscach publicznych, najczęściej na rynkach. Klatkę wykorzystywano do wykonywania kary na honorze za drobne przestępstwa i łamanie ogólnie przyjętych norm społecznych, poprzez wystawienie skazańca na widok publiczny zazwyczaj w najbardziej ruchliwym momencie dnia, celem jego ośmieszenia i wywołania u niego poczucia wstydu. Spotykało się również klatkę, której konstrukcja była ruchoma, co umożliwiało wykonywanie nią wielu obrotów przez zgromadzonych gapiów, a siedzącego w niej nieszczęśnika doprowadzało do wymiotów i omdleń. Dodatkowo ciekawska gawiedź mogła skazańca zamkniętego na kilka minut, godzin, rzadziej dni obrzucać wyzwiskami lub różnego rodzaju przedmiotami, na przykład owocami lub warzywami (często zgniłymi).

Klatka hańby w Lewoczy na Słowacji na tle ratusza

Klatka hańby w Szydłowcu (woj. świętokrzyskie)

Nie jest jasne kto „obsługiwał” klatkę – być może robił to nadzorca więzienny, kat lub jego pachołkowie.

Klatka błaznów we Wrocławiu

We Wrocławiu klatka błaznów została wystawiona w 1575 na rynku przede wszystkim – jak to określili kronikarze – do karania zakłócających ciszę nocną, pijaków i dopuszczających się „grubiańskich wybryków”. Została ona wybudowana w okolicy dzisiejszego pomnika hrabiego Aleksandra Fredry. Wykonano ją prawdopodobnie w formie ośmiobocznej żelaznej klatki, do której wnętrza prowadził otwór drzwiowy. Przykładowo 19 kwietnia 1578 karą siedzenia w klatce ukarano pewnego nieszczęśnika „z powodu... swawoli”. 13 lutego 1676 wsadzono do niej pewną kobietę, która chodziła po mieście w męskim ubraniu; dodatkowo, aby ośmieszyć skazaną, ściągnięte z niej ubranie powieszono we wnętrzu klatki. Obiekt został usunięty około 1745.

Klatki błaznów na Śląsku i Słowacji

W innych miejscowościach na terenie Śląska kroniki wspominają niejednokrotnie o wystawieniu tego typu obiektów (na przykład w Głogowie, czy Świebodzicach). Niestety, do naszych czasów nie przetrwała na ziemiach śląskich ani jedna metalowa klatka hańby.

Doskonale zachowana klatka błaznów znajduje się w Lewoczy na Słowacji. Służyła do karania kobiet, które chodziły po ulicach miasta po zapaleniu lamp bez towarzystwa mężczyzny.