Klasztor Bonifratrów w Prudniku
Klasztor Bonifratrów w Prudniku – konwent bonifratrów w zakonnej prowincji polskiej, w Prudniku, w zachodniej części Starego Miasta[1], przy ul. Piastowskiej 8.
 nr rej. 496/58 z 15.10.1958
| |
 Zespół klasztorny bonifratrów w Prudniku | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Miejscowość | |
| Kościół | |
| Właściciel | |
| Typ zakonu |
męski |
| Fundator |
Fryderyk Wilhelm von Röder |
| Materiał budowlany | |
| Data budowy |
1782–1783 |
Położenie na mapie Prudnika  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa opolskiego  | |
Położenie na mapie powiatu prudnickiego  | |
Położenie na mapie gminy Prudnik  | |
 50°19′21″N 17°34′38″E/50,322500 17,577222
| |
| Strona internetowa | |
Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane jest[2]:
- zespół klasztorny bonifratrów, ul. Piastowska 6:
- kościół, ob. par. pw. św.św. Piotra i Pawła, 1783-1787, nr rej.: 481/58 z 15.10.1958 (wypis z księgi rejestru)
- klasztor, 2 poł. XVIII, nr rej.: 496/58 z 15.10.1958 (wypis z księgi rejestru)
- skrzydło szpitalne (wschodnie), 1896, 1914-16, nr rej.: A-290/2019 z 26.02.2019
- ogrodzenie przy skrzydle, mur./drewn., 1914-16, nr rej.: j.w.
- ruina klasztoru, XVIII, nr rej.: 518/58 z 15.11.1958 (wypis z księgi rejestru) (nie istnieje)
Historia
edytuj
Początki klasztoru wiążą się z postacią Fryderyka Wilhelma von Rödera (1718–1781)[3], podpułkownika stacjonującego w Prudniku pułku kirasjerów. Został on ciężko ranny kartaczem w czasie wojny siedmioletniej w bitwie pod Świebodzicami i szukał pomocy w Lądku-Zdroju. Dowiedział się wówczas o bracie Martinim Probusie, należącego do wrocławskiej wspólnoty Braci Miłosierdzia. Miał on uleczyć ciężko chorego syna zamożnego prudnickiego mieszczanina Weidingera. Pomógł on również von Röderowi, który w podziękowaniu za uleczenie podjął starania o utworzenie w Prudniku bonifraterskiego szpitala, gdzie na opiekę mogłaby liczyć okoliczna ludność[4].
Król Fryderyk II Wielki w 1764 wydał zezwolenie na założenie klasztoru bonifratrów w Prudniku. Pułkownik von Röder zakupił ziemię, na której do 1766 zakonnik założył szpitalik z kaplicą i aptekę. W 1769 plan powstania kościoła i klasztoru został opracowany przez architekta Michała Klemensa z Karniowa. Klasztor wraz ze szpitalem powstał w latach 1782–1783, natomiast w latach 1785–1787 wzniesiono kościół Świętych Apostołów Piotra i Pawła. Budowę nadzorował mistrz murarski Piotr Paweł Ertel z Wrocławia[3].
Dzięki umiejętnościom medycznym bonifratrów, nie zostali oni objęci edyktem sekularyzacyjnym króla Fryderyka Wilhelma III z 1810. Klasztor otrzymał oświetlenie gazowe w 1864. W latach 1878–1882 klasztor był zamknięty dla wiernych. W 1893 zakonnicy zakupili pralnię, stajnię i stodołę[5]. Fosa pobliskiego zamku została zasypana gruzem z rozbieranych murów, a teren splantowano pod ogród warzywny[6].
W 1914–1916 wzniesiono skrzydło wschodnie klasztoru (Dom św. Jana Bożego). W czasie I wojny światowej w klasztorze znajdował się lazaret wojskowy. W 1939 wielu zakonników zostało zmobilizowanych. Po zakończeniu II wojny światowej dobra bonifratrów oddano osobom prywatnym. W 1953–1957 szpital i apteka zostały upaństwowione, a zakonnikom zostawiono jedynie kościół. Apteka powróciła do bonifratrów w 1991, a później także klasztor z ogrodem. W 2004 zakonnicy odzyskali szpital[5]. W 2020 r. zakon na terenie klasztoru utworzył warsztaty terapii zajęciowej dla osób niepełnosprawnych[7].
Zabudowania klasztorne
edytujKościół
edytuj
Kościół Świętych Apostołów Piotra i Pawła został wzniesiony w latach 1785–1787. Posiada niecodzienną, północną orientację (a nie jak zazwyczaj w symbolicznym kierunku Jerozolimy, na wschód). Wystrój pochodzi z XVIII i XIX wieku. Od strony wschodniej przylegają do niego zabudowania klasztorne. Został wzniesiony na planie prostokąta jako kościół salowy z zamkniętym trójbocznie prezbiterium skierowanym na północ i niemal całkowicie wtopioną w elewację południową wieżą[3].
Kościół jest murowany z cegły i otynkowany. Jego korpus jest nakryty dachem dwuspadowym (wielopołaciowym w partii prezbiterium). Czterokondygnacyjna wieża zwieńczona jest hełmem baniastym ze smukłą latarnią. Elewacja frontowa (południowa) jest 3-osiowa z nieznacznie wyładowaną przed lico osią wieżową[3].
Narożniki są zaokrąglone, podkreślone pilastrami, a artykulacji dopełniają gzymsy (wydatne w partii wieży) międzykondygnacyjne i koronujący oraz zróżnicowane kształtem otwory. Na osi znajduje się zamknięte odcinkiem łuku wejście. W połowie trzeciej kondygnacji wieża ujęta jest spływami o linii falistej. W ostatniej, czyli czwartej kondygnacji wieży znajdują się umieszczone nad otworami okiennymi, tarcze zegarowe. Elewacja boczna i elewacja prezbiterium artykułowane są wysokimi, zamkniętymi półkoliście otworami okiennymi[3].
Salowe wnętrze kościoła jest nakryte sklepieniem kolebkowym z lunetami, a ściany artykułowane parami pilastrów. Sklepienie i ściany pokryte są dekoracjami. W południowej części znajduje się wsparty na trzech arkadach, chór muzyczny z pełną balustradą pokrytą stiukowym ornamentem[3].
W kościele zachowała się część historycznego wystroju, między innymi polichromie w sklepieniu nawy i prezbiterium, autorstwa Klinka z 1906 i wyposażenia[3].
Klasztor
edytuj
Klasztor znajduje się w ciągu zabudowy ul. Piastowskiej. Od zachodu przylega do kościoła Świętych Apostołów Piotra i Pawła, a od wschodu do wzniesionego na początku XX Domem św. Jana Bożego. Został wzniesiony na planie prostokąta, z późniejszymi przybudówkami w elewacji tylnej i skrzydłem wschodnim wzniesionym podczas I wojny światowej[5].
Elewacja frontowa (południowa) budowli jest piętnastoosiowa na cokole z zaakcentowaną przez płytki ryzalit osią środkową. Artykułowana jest rytmem prostokątnych otworów okiennych (w drugiej kondygnacji w tynkowych obramieniach) oraz gzymsem międzykondygnacyjnym. W osi środkowej znajduje się ujęte stiukowym portalem wejście. Portal z półkolistym nadświetleniem ujętym po bokach festonami oraz w zwieńczeniu z wypukłym odcinkiem gzymsu, girlandami i płyciną, na której pierwotnie znajdowała się inskrypcja, a obecnie umieszczona została płaskorzeźba z gołębicą i datami 1764-2004. W skrajnej osi wschodniej znajduje się wejście ujęte boniowaną opaską tynkową. Elewacja północna rozczłonkowana jest dobudówkami o różnej wysokości i charakterze oraz zróżnicowanymi w kształcie otworami okiennymi[5].
Układ wnętrz jest dwutraktowy z korytarzem znajdującym się pomiędzy traktami. W części południowo-zachodniej znajduje się refektarz nakryty sklepieniem kolebkowym z lunetami pokryty polichromią. Ponad nim, na piętrze znajduje się kaplica zakonna z neobarokową dekoracją. Korytarz oraz pomieszczenia przyziemia sklepione są kolebkowo-krzyżowo i kolebkowo z lunetami. Budowla przykryta jest wysokim dachem czterospadowym krytym dachówką. We wnętrzu zachowała się część historycznego wyposażenia, w tym ołtarz w kaplicy i obrazy: „Chrystus przed Piłatem” z 1659 r., „Cierniem koronowanie” z 1659 r., „Uczta u Łazarza” z 1755 r., portret Fryderyka Wilhelma von Rödera, a także barokowy krucyfiks[5].
Dom św. Jana Bożego
edytuj
Szpital klasztoru wzniesiony został w latach 1914–1916. Po zakończeniu II wojny światowej został upaństwowiony. Zakonnicy odzyskali go dopiero w 2004[5]. W 2006 na miejsce szpitala publicznego powstał Dom św. Jana Bożego, który funkcjonuje na zasadach Domu Pogodnej Starości[8].
Przypisy
edytuj- ↑ A. Dereń: Prudnik i okolice. Prudnicka granica cudów. Prudnik: Spółka wyd. Aneks, 2009, s. 39–40.
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo opolskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024, s. 111.
- ↑ a b c d e f g Kościół pw. śś. Piotra i Pawła, Prudnik – Zabytek.pl [online], zabytek.pl [dostęp 2020-12-09] (pol.).
- ↑ Kościół św. Piotra i Pawła, Prudnik – Zakres „Zabytki kościelne” – Slezsko bez hranic [online], www.silesiatourism.com [dostęp 2020-12-09].
- ↑ a b c d e f Klasztor Braci Szpitalnych św. Jana Bożego, Prudnik – Zabytek.pl [online], zabytek.pl [dostęp 2020-12-09] (pol.).
- ↑ Anna Chodkowska, Małgorzata Chorowska, Wirtualna rekonstrukcja średniowiecznego zamku w Prudniku, „Architectus” (1(57)), 2019, DOI: 10.5277/arc190103, ISSN 1429-7507 [dostęp 2020-12-09] (pol.).
- ↑ Bonifratrzy – Klasztor w Prudniku pw. św. Piotra i Pawła [online], bonifratrzy.pl [dostęp 2023-08-04].
- ↑ O nas [online], Dom Pomocy Społecznej – Prudnik [dostęp 2020-12-09] (pol.).