Wikipedia

Klęski głodu w Galicji

seria klęsk głodu na ziemiach dawnej I Rzeczypospolitej zagarniętych w wyniku rozbiorów przez monarchię Habsburgów (Austrię) od początku XIX wieku do wybuchu I wojny światowej

Klęski głodu w Galicji – seria klęsk głodu i różnego typu silnych epidemii mających miejsce na terenie zaboru austriackiego w Królestwie Galicji i Lodomerii, prowincji lub kraju koronnego Cesarstwa Austriackiego (od 1867 roku cześć Przedlitawii Austro-Węgier), w latach 1847–1848, oraz w dużo mniejszym stopniu w innych okresach, głównie na terenach wiejskich.

„Matula umarli” Obraz Aleksandra Kotsisa, 1868
Obraz Jana Gniewosza: Rozdawanie posiłków najuboższym przez funkcjonariuszy cyrkułu w Sanoku, 24 października 1847
„Matula Pomarli” Obraz Aleksandra Kotsisa, 1868
„Pogrzeb huculski” Obraz Teodora Axentowicza, 1882
Mapa Królestwa Galicji i Lodomerii z 1775, na kolorowym tle zaznaczono:
żółty — Ruś Czerwona (Russia Rubra)
zielony — Małopolska (Polonia Minor)
czerwony — Księstwo oświęcimskie

Powodowane głównie przez klęski żywiołowe (głównie powodzie) i epidemie wzmocnione przeludnieniem i problemem ze stanem higieny mieszkańców ówczesnej wsi. Doprowadziły do powszechnego ubóstwa, niedożywienia, emigracji i wybuchów kolejnych epidemii (tyfusu i cholery). Niektóre opinie zakładają 50 000 zgonów rocznie, lecz ze względu na brak prowadzonych wówczas dokumentacji medycznych, nie jest możliwe ocenienie prawdziwości tej liczby.

Przyczyny, czynniki przyczyniające i sytuacja życiowa w Galicji

edytuj

Bezpośrednimi przyczynami klęsk głodu były złe warunki pogodowe i plagi (w szczególności zaraza ziemniaczana). Istniały jednak równie poważne czynniki historyczno-społeczne, które spowodowały, że głód w Galicji był bardziej prawdopodobny i miał poważniejsze konsekwencje niż w innych regionach Europy[1][2].

Galicja, po rozbiorach I Rzeczypospolitej znalazła się w składzie monarchii habsburskiej, później – Cesarstwa Austriackiego, a następnie Austro-Węgier, była przez cały jej okres krajem koronnym o najmniejszej liczbie produkcji oficjalnie rejestrowanej[3].

Była najgęściej zaludnionym obszarem w Europie. Według spisu powszechnego, mieszkało w niej około czterech milionów ludzi, co na ówczesne realia było liczbą znaczną. Nie istniało w tym okresie pojęcie edukacji seksualnej czy antykoncepcji innej niż wstrzemięźliwość seksualna. W rodzinach normą było posiadanie nawet dziesięciu dzieci. Kobiety niejednokrotnie rodziły raz na dwa lata[4][3]. Przeludnienie w Galicji było tak dotkliwe, że bywa porównywane do sytuacji w Indiach i Chinach[2].

Wydajność rolnicza galicyjskich chłopów była jedną z najniższych w Europie, ze względu na stosowanie prymitywnych technik uprawnych, niewiele różniących się od tych stosowanych w średniowieczu[5][6][7][8]. W Galicji występowała szachownica gruntów rolnych, długich i wąskich działek na równinach oraz krótkich i wąskich na terenach górzystych. Galicja, obejmująca tereny dzisiejszego województwa małopolskiego, podkarpackiego i zachodniej Ukrainy, leży po północnej stronie łuku Karpat. Ukształtowanie geologiczne sprawiło, że tamtejsze ziemie były nieurodzajne i przynosiły kilkukrotnie niższy poziom plonow niż na innych obszarach. Sytuacja pogorszyła się po zniesieniu pańszczyzny, kiedy to chłopi, w wyniku rozparcelowania pańskich włości, dostali własne skrawki ziemi[4].

Wydana w 1888 we Lwowie publikacja Stanisława Szczepanowskiego pt. Nędza Galicji w cyfrach i program energicznego rozwoju gospodarstwa krajowego informowała, iż rzekomo 50% dzieci umierało przed ukończeniem 5. roku życia. W 1900 jeden lekarz przypadał na 9 tysięcy mieszkańców, a w 100-tysięcznym powiecie Borszczów nie istniał ani jeden szpital. Rozwarstwiona była struktura użytkowania ziemi: ponad 40% areału znajdowało się w rękach 2,4 tys. wielkich posiadaczy, podczas gdy 80% chłopów posiadała gospodarstwa mniejsze od 4 ha[9].

Ani polscy właściciele ziemscy, ani austriacki rząd i dwór nie wykazywali większego zainteresowania reformami, takimi jak industrializacja, która zachwiałaby dotychczasowym systemem, w którym Galicja była dostawcą produktów rolnych dla reszty Cesarstwa i rynkiem zbytu dóbr przemysłowych, sytuacja korzystna zarówno dla rządu w Wiedniu, jak i właścicieli ziemskich[5][10][11].

Niedożywienie galicyjskich rolników powodowało niższą wydajność produkcyjną. Brak pożywienia powodował zmniejszoną odporność organizmów na choroby, takie jak cholera, tyfus, ospa i kiła[1]. Wielki głód w Galicji z lat 1846-1847, mający rzekomo powodować 50 000 zgonów rocznie, został opisany jako endemiczny[2][5]. Galicyjski kryzys stał się przyczyną, dla której nazwę prowincji przekręcano na Golicja i Głodomeria[12]. W odpowiedzi na biedę i brak reform wielu mieszkańców zdecydowało się na emigrację do innych części Austrii, Europy, a także za Ocean Atlantycki, głównie do Stanów Zjednoczonych[13].

Pod koniec pierwszej połowy XIX wieku klęski głodu dotknęły różne części Europy i świata. Do historii przeszła zwłaszcza tragedia Irlandii, gdzie w latach 1847-48 zmarło, z tego powodu i towarzyszących głodowi epidemii, miało rzekomo umrzeć milion osób. Tamte klęski dotyczyły również w ziemie polskie, znajdujące się pod władzą trzech państw zaborczych. Podobnie jak w Irlandii przyczyną była zaraza ziemniaka powodująca gnicie ziemniaków, stanowiących podstawę wyżywienia ludności. W samym Królestwie Polskim w szczytowym okresie kryzysu (1847) zbiory wniosły 45 procent przeciętnych zbiorów z lat 1843-45. Z tego powodu w zaborze rosyjskim miało zginąć według, niektórych opinii prawie pięć procent ludności. Na Śląsku w niektórych rejonach śmiertelność wynosić miała nawet 10 procent. Głodowy kataklizm najbardziej intensywny był jednak Galicji. Brytyjski historyk Norman Davies określił sytuację w Galicji jako bardziej ciężką niż w Irlandii[2][14].

Chronologia klęsk w Galicji i opinie ilościowe

edytuj

Pierwsze przypadki

edytuj

Pierwsze klęski głodu w Galicji miały miejsce w latach 1804–1806 i 1811–1813. Kolejny miał miejsce w 1832[15]. Rok wcześniej (1831) w Galicji epidemia cholery miała doprowadzić do śmierci ponad 100 000 osób[16].

„Wielki głód w Galicji” / „Wielki głód galicyjski” (1847–1848)

edytuj

W 1844 zostały zniszczone znaczna część zbóż i plonów z powodu intensywnych ulew oraz wynikających z nich podtopień i powodzi[1]. Zapoczątkowało to największą klęskę głodu w Galicji trwającą aż do 1848[15]. W latach 1845–1846 plony ziemniaków zaatakowała zaraza ziemniaczana i doszło do większych powodzi[17][18]. W latach 1846–1847 głód dodatkowo spotęgowały niepokoje społeczne związane z powstaniem krakowskim i rzezią galicyjską[1].

Poza ludnością wiejską głód dotykał także mieszkańców miast[19]. Szacuje się, że tylko w 1847 głód i epidemie tyfusu oraz cholery dotknęły około 90% ludności Galicji i miały pochłonąć według, niektórych spekulacji 227 000 ofiar śmiertelnych[1]. Z kolei w 1848 około 140 000 ofiar[14]. W tym samym roku pojawiły się pierwsze doniesienia o kanibalizmie, choć odnotowywano je również w innych latach[1].

Wielki głód z lat czterdziestych XIX wiek zakończył się w 1848, choć jeszcze w następnym roku mógł pochłonąć co najmniej dodatkowe 40 000 ofiar. Ostateczny bilans ofiar śmiertelnych z tego okresu szacuję się na ponad 400 000 ludzi, choć nie ma to potwierdzenia w statystykach medycznych z tamtego okresu i stanowi wyłącznie spekulację z powodu braków rejestrów medycznych na wsi[14][20][a].

Późniejsze przypadki

edytuj

W 1850 nastąpił kolejny głód z powodu następnej zarazy ziemniaczanej[1].

Kolejne przypadki głodu odnotowuje się w następujących latach: 1853–1854[22], 1855[20], 1865–1866, 1871–1872[22], 1876[20], 1880[23] i 1889[20].

W 1913 głód dotknął wielu terenów Europy Wschodniej, w tym Galicję[24].

Uwagi

edytuj
  1. ↑ Chociaż, jak pokazuje analiza śmierci pod koniec lat czterdziestych XIX wieku, wiele szacunków dotyczących zgonów sumuje te z głodu i chorób[21]. Większość przypisuje się tyfusu po głodzie spowodowanym zarazą ziemniaczaną[11].

Przypisy

edytuj
  1. ↑ a b c d e f g Keely Stauter-Halsted: The Nation In The Village: The Genesis Of Peasant National Identity In Austrian Poland, 1848–1914. Cornell University Press, 28 lutego 2005, s. 26. ISBN 978-0-8014-8996-9. [dostęp 2013-04-04]. (ang.).
  2. ↑ a b c d Norman Davies: God’s Playground A History of Poland: Volume II: 1795 to the Present. Oxford University Press, 24 lutego 2005, s. 106–108. ISBN 978-0-19-925340-1. [dostęp 2013-04-08]. (ang.).
  3. ↑ a b Alison Fleig Frank: Oil empire. Harvard University Press, 2005, s. 44–45. ISBN 978-0-674-03718-2. [dostęp 2013-04-08]. (ang.).
  4. ↑ a b „Od powietrza, głodu, ognia i wojny...” – czyli o losie mieszkańców Galicji w XIX wieku. Poinformowani.pl. [dostęp 2018-07-10]. (pol.).
  5. ↑ a b c The Ukrainians in Galicia Under Austrian Rule. W: Iwan Łysiak-Rudnycki: Nationalbuilding and the politics of nationalism: essays on Austrian Galicia. Harvard University Press, 1982, s. 52. ISBN 978-0-674-60312-7. (ang.).
  6. ↑ The Ukrainians in Galicia Under Austrian Rule. W: Iwan Łysiak-Rudnycki: Essays in Modern Ukrainian History. Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press, 1988, s. 315. ISBN 978-0-916458-19-5. (ang.).
  7. ↑ Keely Stauter-Halsted: The Nation In The Village: The Genesis Of Peasant National Identity In Austrian Poland, 1848–1914. Cornell University Press, 28 lutego 2005, s. 24–25. ISBN 978-0-8014-8996-9. [dostęp 2013-04-04]. (ang.).
  8. ↑ Keely Stauter-Halsted: The Nation In The Village: The Genesis Of Peasant National Identity In Austrian Poland, 1848–1914. Cornell University Press, 28 lutego 2005, s. 27. ISBN 978-0-8014-8996-9. [dostęp 2013-04-04]. (ang.).
  9. ↑ Andrzej Chojnowski, Jan J. Bruski, Ukraina, Wydawnictwo Trio, Warszawa 2006.
  10. ↑ Alison Fleig Frank: Oil empire. Harvard University Press, 2005, s. 47. ISBN 978-0-674-03718-2. [dostęp 2013-04-08]. (ang.).
  11. ↑ a b John E. Bodnar: The ethnic experience in Pennsylvania. Bucknell University Press, 1973, s. 45. ISBN 978-0-8387-1155-2. [dostęp 2013-04-08]. (ang.).
  12. ↑ Tadeusz Chrzanowski: Kresy, czyli Obszary tęsknot. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2010. ISBN 978-83-08-04336-3..
  13. ↑ John E. Bodnar: The ethnic experience in Pennsylvania. Bucknell University Press, 1973, s. 48. ISBN 978-0-8387-1155-2. [dostęp 2013-04-08]. (ang.).
  14. ↑ a b c Stefan L. Zaleski: General Demography of Poland. Committee for the Polish Encyclopaedic Publications, 1921, s. 142. [dostęp 2013-04-08]. (ang.).
  15. ↑ a b Maria Skowronek: Losy Polaków w XIX-XX w: studia ofiarowane prof. Stefanowi Kieniewiczowi w osiemdziesiątą rocznicę Jego urodzin. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1987, s. 61. ISBN 978-83-01-06985-8. [dostęp 2013-04-08]. (ang.).
  16. ↑ Piotr Kołpak: Jak Pan Bóg epidemią Galicję biczował. sdm.upjp2.edu.pl. (pol.).
  17. ↑ Stefan Kieniewicz: Ruch chłopski w Galicji w 1846 roku. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1951, s. 328. [dostęp 2013-04-08].
  18. ↑ Stanisław Grodziski: W królestwie Galicji i Lodomerii. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1976, s. 175. [dostęp 2013-04-08].
  19. ↑ Israel Zinberg: Science of Judaism and Galician Haskalah. KTAV Publishing House, Inc., 1977, s. 104. ISBN 978-0-87068-491-3. [dostęp 2013-04-04]. (ang.).
  20. ↑ a b c d Alison Fleig Frank: Oil empire. Harvard University Press, 2005, s. 45. ISBN 978-0-674-03718-2. [dostęp 2013-04-08]. (ang.).
  21. ↑ Jan Zadoks: On the political economy of plant disease epidemics. Capita selecta in historical epidemiology. Wageningen: Wageningen Academic Publishers, 2008, s. 102. ISBN 978-90-8686-086-9. [dostęp 2022-05-08]. (ang.).
  22. ↑ a b Krzysztof Dunin-Wąsowicz: Dzieje Stronnictwa Ludowego w Galicji. Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, 1956, s. 19. [dostęp 2013-04-08]. (pol.).
  23. ↑ Larry Wolff: The Idea of Galicia: History and Fantasy in Habsburg Political Culture. Stanford University Press, 9 stycznia 2012, s. 256. ISBN 978-0-8047-7429-1. [dostęp 2013-04-08]. (ang.).
  24. ↑ Cecylia Ziobro Thibault: Trapped in a Nightmare: The Story of an American Girl Growing Up in the Nazi Slave Labor Camps. iUniverse, 10 maja 2011, s. 12–13. ISBN 978-1-4620-1128-5. [dostęp 2013-04-08]. (ang.).

Bibliografia

edytuj
Źródło: „https://pl.wiki.x.io/w/index.php?title=Klęski_głodu_w_Galicji&oldid=74448576”