Kinderszenen
Kinderszenen – esej historyczny autorstwa Jarosława Marka Rymkiewicza, zawierający liczne wątki autobiograficzne, wydany w 2008 roku. Utwór poświęcony jest w pierwszym rzędzie powstaniu warszawskiemu. Jego kluczowym wątkiem jest masakra z 13 sierpnia 1944 roku, kiedy to na ulicy Kilińskiego eksplodował tzw. czołg pułapka, zabijając kilkuset zgromadzonych wokół niego mieszkańców warszawskiej Starówki.
| Autor | |
|---|---|
| Typ utworu |
Autobiografia / esej historyczny |
| Wydanie oryginalne | |
| Miejsce wydania | |
| Język | |
| Data wydania | |
| Wydawca |
Wydawnictwo Sic! |
Tytuł
edytujTytuł eseju – co autor wyjaśnia już na wstępie – nawiązuje do wydanego pod tym samym tytułem cyklu fortepianowych miniatur Roberta Schumanna. W ten sposób Rymkiewicz odwołuje się do romantycznego mitu dzieciństwa, ukazując jednak w konsekwencji jego kruchość w zetknięciu z koszmarem wojny i okupacji[1].
Treść
edytujDwoma przeplatającymi się motywami utworu są wątki autobiograficzne oraz przywoływane przez autora sceny z powstania warszawskiego. Ów pierwszy motyw koncentruje się przede wszystkim wokół dzieciństwa Rymkiewicza – bezpowrotnie zniszczonego przez wojnę, która pozostawiła po sobie „wielką dziurę wypełnioną czarną krwią”. Obejmuje on jednak również kameralne wspomnienia dziecięcych przygód i pierwszych doświadczeń miłosnych, wspomnienia ulubionych żółwi, a także wątek dotkniętych zarazą kotów – doświadczenia, które po raz pierwszy nauczyło chłopca obcowania ze śmiercią[2][3].
Osią Kinderszenen są jednak wybrane sceny z powstania warszawskiego – m.in. zagłada przytułków nowomiejskich, a w szczególności kluczowy dla utworu wątek eksplozji „czołgu-pułapki” przy ul. Kilińskiego – służące Rymkiewiczowi jako punkt wyjścia do refleksji nad sensem i znaczeniem powstania warszawskiego oraz charakterem narodowym Polaków. W wizji Rymkiewicza powstanie warszawskie stanowi mit założycielski oraz swoisty fundament tożsamości narodowej Polaków[4][5]. Polityczna i militarna klęska sierpniowego zrywu, okupiona niewyobrażalnymi ofiarami i cierpieniami, stanowi bowiem w ocenie autora duchowe zwycięstwo, które nie pozwala Polakom zapomnieć o swojej polskości[2][4][5].
Istotną rolę odgrywa również w Kinderszenen motyw ślepego losu, a także wątki odnoszące się do problemu prawdy historycznej oraz kwestii odpowiedzialności niemieckiego narodu za zbrodnie III Rzeszy[1][3].
Debata wokół Kinderszenen
edytujPublikacja Kinderszenen wywołała ożywioną i momentami burzliwą debatę[5]. O ile bowiem większość recenzentów zgodnie podkreślała wysokie walory literackie utworu, o tyle szereg kontrowersji wzbudziły śmiałe tezy historiozoficzne stawiane przez Rymkiewicza[5].
Krzysztof Masłoń uznał Kinderszenen za utwór „olśniewający swoim wizjonerstwem” i umieścił go w gronie dziesięciu najważniejszych utworów polskiej literatury poświęconych powstaniu warszawskiemu (na 8. miejscu)[6]. Sympatycy Rymkiewicza podkreślali, iż Kinderszenen stanowi niezwykle ważny głos w trwającym od 1944 roku sporze o powstanie warszawskie, a zarazem „oryginalny w formie powrót do refleksji na temat wojennych losów Polski i prób odczytania ich głębszego znaczenia”. Recenzenci z szeroko rozumianych kręgów polskiej prawicy pozytywnie ocenili również bezkompromisowe podejście Rymkiewicza do kwestii odpowiedzialności niemieckiego narodu za zbrodnie nazizmu[7].
Krytycy oskarżali natomiast autora Kinderszenen o niezdrową fascynację śmiercią i okrucieństwem, powielanie szkodliwych mitów na temat powstania warszawskiego, propagowanie infantylnej i martyrologicznej wizji polskości, a także ksenofobię i nienawiść do Niemców[3][7][8].
Przypisy
edytuj- ↑ a b Majewski 2011 ↓.
- ↑ a b Strzałka 2008 ↓.
- ↑ a b c Franaszek 2008 ↓.
- ↑ a b Michalski 2010 ↓.
- ↑ a b c d Lubczyński 2012 ↓.
- ↑ Masłoń 2010 ↓.
- ↑ a b Zaborowski 2013 ↓.
- ↑ Twardoch 2011 ↓.
Bibliografia
edytuj- Andrzej Franaszek. Krwawa dziura. „Gazeta Wyborcza”, 2008-09-22.
- Krzysztof Lubczyński: O krwawej trylogii Jarosława Marka Rymkiewicza. pisarze.pl, 2012-10-22. [dostęp 2014-09-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-09-19)].
- Paweł Majewski. Dziecięce sny. Jeszcze raz o „Kinderszenen”. „Kultura Liberalna”. 104 (1/2011), 2011-01-04.
- Krzysztof Masłoń. Stolica wolności w ogniu. „Rzeczpospolita”, 2010-07-30.
- Cezary Michalski. Rymkiewicza zemsta na Polakach. „Wprost”, 2010-08-01.
- Jan Strzałka. Krew i atrament. „Polityka”, 2008-11-04.
- Szczepan Twardoch. To, czego nie wie Jarosław Marek Rymkiewicz. „Znak”. 668, 2011-01.
- Leszek Zaborowski: Sztuka prowokacji. teologiapolityczna.pl, 2013-06-17. [dostęp 2014-09-29].