Wikipedia

Kielichowiec wonny

gatunek rośliny

Kielichowiec wonny (Calycanthus floridus L.) – gatunek rośliny z rodziny kielichowcowatych (Calycanthaceae Lindl.). Występuje naturalnie w południowo-wschodnich Stanach Zjednoczonych. W Ameryce Północnej z racji zapachu kwiatów często nazywany jest krzewem truskawkowym. Kielichowiec wonny jest uprawiany jako roślina ozdobna. W Polsce znajduje się w kolekcjach wielu ogrodów botanicznych.

Kielichowiec wonny
Ilustracja
Morfologia gatunku
Systematyka[1]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Klad

rośliny naczyniowe

Klad

Euphyllophyta

Klad

rośliny nasienne

Klasa

okrytonasienne

Klad

magnoliowe

Rząd

wawrzynowce

Rodzina

kielichowcowate

Rodzaj

kielichowiec

Gatunek

kielichowiec wonny

Nazwa systematyczna
Calycanthus floridus L.
Syst. Nat. ed. 10 2: 1066 1759[2]
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

Rozmieszczenie geograficzne

edytuj

Rośnie naturalnie w południowo-wschodnich Stanach Zjednoczonych – w Luizjanie, Missisipi, Alabamie, na Florydzie, w Georgii, Karolinie Południowej, Karolinie Północnej, Tennessee, Kentucky, Illinois, Ohio, Wirginii, Wirginii Zachodniej, Maryland, Dystrykcie Kolumbii, w stanie Nowy Jork, Pensylwanii, Delaware, New Jersey, Connecticut, Rhode Island oraz Massachusetts[3][4], według niektórych źródeł także w stanie Kansas[5].

Morfologia

edytuj
 
Liście
 
Kwiat
 
Owoc
Pokrój
Zimozielony lub zrzucający liście krzew dorastający do 1,5–2,5 m wysokości oraz 2 m szerokości[4][6][7]. Pokrój jest zaokrąglony, rozłożysty[7]. Kora jest cienka, pachnąca i ma jasnobrązową barwę z plamkami[8]. Gałęzie są powyginane[9], szaro kutnerowate, przynajmniej za młodu[10], mają brązową barwę, wydzielają zapach, gdy są złamane[8]. Również pędy (zwłaszcza suche[10]) i korzenie wydzielają aromatyczne olejki eteryczne[9]. Pąki są kulistawe i owłosione[8], czarniawe, w czasie wegetacji ukryte w ogonkach liściowych[10].
Liście
Naprzeciwległe, pojedyncze[8]. Mają jajowaty lub eliptyczny kształt[9]. Mierzą do 5–16 cm długości[6] oraz 2–6 cm szerokości[4]. Z wierzchu błyszczące[6], ciemnozielone, jesienią przebarwiając się na złocisto[9]. Za młodu liście są obustronnie owłosione, z czasem szary i miękki kutner utrzymuje się tylko na spodzie liści[10]. Blaszka liściowa jest całobrzega, o uciętej nasadzie lub zbiegającej po ogonku i ostrym wierzchołku[4]. Ogonek liściowy jest lekko owłosiony i osiąga 3–10 mm długości[4].
Kwiaty
Obupłciowe, pojedyncze, rozwijają się na szczytach pędów, o średnicy 4–5 cm. Wszystkie części kwiatu są ułożone spiralnie na dnie kwiatowym[9]. Listki okwiatu mają kształt od równowąskiego do podłużnie równowąskiego, mają ciemnoczerwoną barwę[4] (według niektórych źródeł są purpurowe[6], brunatnoczerwone lub wręcz brązowe[9]), są owłosione, dorastają do 2–4 cm długości oraz 0,3–0,8 cm szerokości. Pręcików jest 10–20, słupki mają równowąski kształt, natomiast owocolistki są podłużne i owłosione[4]. Kwiaty są pachnące[9].
Owoc
Owłosione niełupki o podłużnie eliptycznym kształcie[9], zwężające się ku wierzchołkowi, o długości 6–7 cm[10]. Utrzymują się na drzewie przez zimę[7]. Początkowo są zielone, lecz przebarwiają się na jasnobrązowo gdy są dojrzałe, stają się wówczas również nieco zdrewniałe[8]. Zawierają podłużne nasiona o brązowej barwie i długości 6–7 mm[9].

Biologia i ekologia

edytuj
 
Nasiona gatunku są trujące

Rośnie w lasach mieszanych, lasach liściastych zrzucających liście na zimę oraz na brzegach rzek. Występuje na wysokości do 1800 m n.p.m.[4] Kwitnie około miesiąca na przełomie czerwca i lipca[9] (pierwsze kwiaty mogą pojawiać się już w maju, a najpóźniejsze nawet we wrześniu[6]). Kwiaty są zapylane przez chrząszcze. Ich zapach jest podobny do aromatu truskawek, a według niektórych źródeł zapach bardziej przypomina woń dojrzałych jabłek, bananów, ananasów, wina[6], kamfory i goździków[10]. Ta różna interpretacja jest wynikiem zmienności woni kwiatów i jej intensywności, różnej w zależności od odmiany czy okazu[6]. Zapach jest najsilniej wyczuwalny wieczorem, w ciepłe letnie dni[10]. Aromat wydzielają nie tylko kwiaty, ale także kora, korzenie i liście, szczególnie po ich zgnieceniu[6]. Owoce dojrzewają od sierpnia do września[4]. Roślina charakteryzuje się średnim tempem wzrostu[11].

Jest rośliną trującą – nasiona zawierają trujący alkaloid kalikantynę, a liście cyjanowodór[9].

Gęsty pokrój zapewnia schronienie wielu gatunkom ptaków i innych małych zwierząt[12].

Zmienność

edytuj

W obrębie tego gatunku wyróżniono jedną odmianę[2]:

  • Calycanthus floridus var. glaucus (Willd.) Torr. & A.Gray (syn. Calycanthus fertilis Walt. 1788) – odm. plenna, kielichowiec plenny – gałązki, ogonek liściowy oraz spodnia powierzchnia blaszki liściowej są nagie lub z rozproszonymi włoskami. Ustalenie odmiany jest bardzo trudne. Zmienność w nasileniu owłosienia jest powszechna, w związku z czym określenie odmiany nie zawsze jest to możliwe[13]. Inną cechą diagnostyczną ma być brak zapachu lub słaby zapach tak kwiatów jak i pędów. Wyróżnia się także silnym owocowaniem[10].

W uprawie znajduje się kilka odmian ozdobnych formy typowej: 'Ovatus' i odmiana o liściach czerwonych od spodu – 'Purpureus' oraz odmiany plennej: 'Nanus' (krzew do 1 m wysokości z liśćmi zielonymi od spodu), 'Purpureus' (liście fioletowoczerwone od spodu)[10].

Nazewnictwo

edytuj

Łacińska nazwa rodzajowa Calycanthus pochodzi od greckich słów „kalyx” (oznacza „kielich”) oraz „anthos” (czyli „kwiat”). Epitet gatunkowy „floridus” odnosi się do Florydy – stanu, w którym występuje naturalnie[7]. W Ameryce Północnej z racji zapachu kwiatów często nazywany jest krzewem truskawkowym[9].

Zastosowania

edytuj
Roślina ozdobna
Gatunek jest uprawiany jako roślina ozdobna w ogrodach przydomowych i parkach[4][14]. W Polsce znajduje się w kolekcjach wielu ogrodów botanicznych[15]. Introdukowany został do Europy w 1726, najpierw do Wielkiej Brytanii. W Polsce od początku XIX wieku[10]. Wysuszone kwiaty, liście, gałązki i kora mogą być wykorzystane w potpourri[16]
Roślina lecznicza
Czirokezi z kory wytwarzali napar, który służył w leczeniu pokrzywki lub jako krople do oczu, aby zapobiegać utracie wzroku. Korzenie używane były jako lekarstwo na problemy z drogami moczowymi, a także silny środek wymiotny[6].
Roślina przyprawowa
Wysuszona aromatyczna kora wykorzystywana jest jako przyprawa – substytut cynamonu[11].
Roślina kosmetyczna
Kwiaty służyły do produkcji perfum[6].
Inne zastosowania
Roślina zawiera alkaloid, który ma silnie działanie hamujące pracę serca[11]. Czirokezi używali nasion tego gatunku, aby truć wilki[6]. Ponieważ liście zawierają niewielkie ilości kamfory – można je stosować jako środek odstraszający owady[11].

Uprawa

edytuj

Może rosnąć na przeciętnej ogrodowej glebie – odpowiednio żyznej, dobrze przepuszczalnej i umiarkowanie wilgotnej. Najlepiej rośnie na stanowiskach w pełnym nasłonecznieniu lub półcieniu, w miejscach osłoniętych przed wiatrem[9][14]. Jest gatunkiem tolerancyjnym ze względu na odczyn gleby[14]. Ponadto jest mrozoodporny – występuje od 5 do 10 strefy mrozoodporności[17] (według niektórych źródeł tylko w strefach 6b do 7b[9]), wytrzymuje spadki temperatury do –26 °C. W Polsce środkowej i wschodniej młode pędy mogą przemarzać. Wiosną należy przycinać krzew, aby nadać mu zwarty pokrój[9]. Jest bardzo odporny na wszelkie choroby i szkodniki[18].

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-06-01] (ang.).
  2. ↑ a b c Calycanthus floridus L.. The Plant List. [dostęp 2016-08-08]. (ang.).
  3. ↑ Calycanthus floridus. [w:] Comprehensive Report Species [on-line]. NatureServe. [dostęp 2016-08-08]. (ang.).
  4. ↑ a b c d e f g h i j Calycanthus floridus. Plantes & botanique. [dostęp 2016-08-08]. (fr.).
  5. ↑ Plants Profile for Calycanthus floridus (eastern sweetshrub). USDA. [dostęp 2016-07-17]. (ang.).
  6. ↑ a b c d e f g h i j k Kielichowiec wonny (Calycanthus floridus) nasiona. Drosera.pl. [dostęp 2016-07-17]. (pol.).
  7. ↑ a b c d Calycanthus floridus. [w:] Plant Finder [on-line]. Missouri Botanical Garden. [dostęp 2016-07-17]. (ang.).
  8. ↑ a b c d e Calycanthus floridus. [w:] Fact Sheet [on-line]. Virginia Tech Dept. of Forest Resources and Environmental Conservation. [dostęp 2016-07-17]. (ang.).
  9. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o KIELICHOWIEC WONNY - Calycanthus floridus. Florlang.pl. [dostęp 2016-07-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (18 sierpnia 2014)]. (pol.).
  10. ↑ a b c d e f g h i j Włodzimierz Seneta: Drzewa i krzewy liściaste. Tom II. Callicarpa - Cytisus. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 19-20. ISBN 83-01-11074-0. OCLC 749576276.
  11. ↑ a b c d Calycanthus floridus Carolina Allspice, Eastern sweetshrub, Strawberry Bush, Sweetshrub, Carolina Allspice. PFAF Plant Database. [dostęp 2016-07-17]. (ang.).
  12. ↑ Calycanthus floridus Eastern Sweetshrub. American Beauties. [dostęp 2016-07-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (14 marca 2018)]. (ang.).
  13. ↑ Calycanthus floridus var. glaucus. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2016-07-17]. (ang.).
  14. ↑ a b c kielichowiec wonny - Calycanthus floridus. e-katalog roślin. [dostęp 2016-07-17]. (pol.).
  15. ↑ Joachim Mayer, Heinz-Werner Schwegler: Wielki atlas drzew i krzewów. Oficyna Wyd. „Delta W-Z”. ISBN 978-83-7175-627-6.
  16. ↑ Jack Scheper: Calycanthus floridus. FloriData, 2004-04-29. [dostęp 2016-07-17]. (ang.).
  17. ↑ Calycanthus floridus Carolina Allspice, Eastern sweetshrub, Strawberry Bush, Sweetshrub, Carolina Allspice PFAF Plant Database [online], pfaf.org [dostęp 2021-10-27].
  18. ↑ Calycanthus floridus (Eastern sweetshrub). [w:] Lady Bird Johnson Wildflower Center [on-line]. NPIN. [dostęp 2016-07-17]. (ang.).
Źródło: „https://pl.wiki.x.io/w/index.php?title=Kielichowiec_wonny&oldid=72986973”