Kem (geomorfologia)
Kem (ang. kame) – forma ukształtowania powierzchni Ziemi powstała w wyniku działalności wód roztopowych z lodowca (procesy fluwioglacjalne). Jest to pagórek, garb, wzgórze lub stoliwo o wysokości od kilku do kilkunastu metrów (zazwyczaj 20–30 metrów)[1] i średnicy kilkuset metrów o kształcie stożka lub stożka ściętego[2]. Najczęściej są budowane przez piaski i muły, a czasem żwiry[1][3].
Opis
edytujKemy powstają w wyniku działalności akumulacyjnej wód fluwioglacjalnych[2][4]. Powstają w obniżeniach otoczonych przynajmniej z jednej strony ścianą lodu, albo szczelinach w obrębie lądolodu lub brył martwego lodu, w wyniku odkładania w nich materiału skalnego[4]. Wraz z wytapianiem lodu i poszerzaniem szczelin osadzony materiał w partiach brzeżnych ulega deformacjom[1] (np. w wyniku ruchów masowych)[2].
Ze względu na sposób powstania kemy można podzielić na dwa rodzaje: fluwioglacjalne i limnoglacjalne[2]. Kemy fluwioglacjalne to kemy, które powstały w wyniku osadzania materiału przez wody fluwioglacjalne[2]. Zazwyczaj są one zbudowane ze żwirów i piasków[2]. Kemy limnoglacjalne zaś powstają przez akumulację materiału przez wody stojące i zazwyczaj składają się z drobnoziarnistych piasków i mułów[2].
Ze względu na miejsce powstania wyróżnia się kemy szczelinowe – pierwotnym środowiskiem sedymentacji były szczeliny między bryłami martwego lodu; oraz kemy przetainowe – materiał osadzał się w zbiornikach supraglacjalnych (występujących na powierzchni lodowca), następnie był wtapiany w lodowiec i osadzany na morenowym podłożu[2].
Pagóry kemowe są cechą charakterystyczną dla obszarów o rzeźbie polodowcowej powstałej w wyniku działalności brył martwego lodu[1], dlatego są traktowane jako wyznacznik deglacjacji arealnej, czyli obszarowego topnienia lodowca i jego rozpadania na fragmenty lodu martwego[2][3].
Specyficzną formą kemów są tzw. terasy kemowe (kemy marginalne), które powstały w wyniku osadzania przez cieki marginalne materiału skalnego pomiędzy jęzorem lodowcowym a zboczem doliny, kiedy jęzor jest zbyt mały i nie sięga stoków doliny[2]. Terasy kemowe przypominają swoim kształtem formy o charakterze antropogenicznym, ale nimi nie są[3].
Kemy występują w Polsce pospolicie, w największej ilości na obszarach objętych zlodowaceniami północno- i środkowopolskim, ale są również spotykane dalej na południe[3].
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ a b c d Piotr Migoń, Geomorfologia, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 2006, s. 324, ISBN 978-83-01-14812-6.
- ↑ a b c d e f g h i j Mieczysław Klimaszewski, Geomorfologia, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1981, s. 732-734, ISBN 83-01-03498-X.
- ↑ a b c d Polodowcowe formy rzeźby terenu (geologia Niżu Polskiego) [online], Żywa Planeta, 19 stycznia 2020 [dostęp 2021-01-20] (pol.).
- ↑ a b Jan Flis, Szkolny słownik geograficzny, Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 1982, s. 135, ISBN 83-02-00870-2.
Bibliografia
edytuj- Mieczysław Klimaszewski, Geomorfologia, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1981, s. 732–734, ISBN 83-01-03498-X.
- Piotr Migoń, Geomorfologia, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 2006, s. 324, ISBN 978-83-01-14812-6.
- Jan Flis, Szkolny słownik geograficzny, Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 1982, s. 135, ISBN 83-02-00870-2.