Wikipedia

Nestor kea

(Przekierowano z Kea)
Ten artykuł dotyczy papugi. Zobacz też: Kea – wyspa w Grecji oraz Kea – miejscowość w Anglii.

Nestor kea, kea[4] (Nestor notabilis) – gatunek wszystkożernej i drapieżnej papugi z rodziny nestorów (Nestoridae)[4], będący endemitem Nowej Zelandii. Jeden z czterech gatunków z rodzaju Nestor, które wyewoluowały z przodka żyjącego w lasach Nowej Zelandii 5 mln lat temu[5][6]. Monotypowy (nie wyróżnia się podgatunków)[7].

Nestor kea
Nestor notabilis[1]
Gould, 1856[2]
Ilustracja
Samiec kei na drodze do Zatoki Milforda (Nowa Zelandia)
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ptaki

Podgromada

Neornithes

Infragromada

ptaki neognatyczne

Rząd

papugowe

Rodzina

nestory

Rodzaj

Nestor

Gatunek

nestor kea

Kategoria zagrożenia (CKGZ)[3]

Zasięg występowania
Mapa występowania
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

Opis

edytuj
 
Kolorowe pióra wewnętrznej strony skrzydeł kei
 
Kea w locie
 
Kea – osobnik młodociany

Ubarwienie oliwkowo-zielone, pióra na skrzydłach i ogonie mieniące się niebieskim i zielonym połyskiem, pióra na wewnętrznej powierzchni skrzydeł jaskrawo pomarańczowe, a wewnętrzna strona ogona ciemnoczerwona. Reszta ogona ma kolor bladozielony. Pióra na policzkach oliwkowo-brązowe. Obwódki oczu i nogi szare. Młode ptaki są jasne, oliwkowożółte[5]. Dziób długi, mocno zakrzywiony, wąski, szarobrązowy. Obie płci na pierwszy rzut oka wyglądają identycznie, samiec jest przeciętnie o 5% większy od samicy, i ma dłuższy o 12–14% dziób[8]. Dziób kei jest przedstawiany jako podręcznikowy przykład preadaptacji[9] – mocny, silnie zakrzywiony i ostry, u pozostałych papug stosowany do pobierania pokarmu roślinnego (owoców, nasion, nektaru), okazał się być sprawnym narzędziem do przecinania futra i skóry, i wydziobywania fragmentów tłuszczu owiec, które na Nową Zelandię zostały sprowadzone przez ludzi.

Wymiary

edytuj
  • Długość ciała: 46 cm,
  • Rozpiętość skrzydeł: 90 cm,
  • Masa ciała: 800–1000 g.

Taksonomia

edytuj

Gatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1856 roku angielski przyrodnik John Gould nadając mu nazwę Nestor notabilis[2]. Holotyp pochodził z dystryktu Murihiku, na Wyspie Południowej, na Nowej Zelandii[10].

Etymologia

edytuj

Nazwa rodzaju (Nestor) oznacza „mędrca”, „osobę doświadczoną”, epitet gatunkowy nazwy łacińskiej (notabilis) oznacza „rzucający się w oczy”, „godny uwagi”[11]. Nazwa zwyczajowa pochodzi z języka maori i jest onomatopeją wrzaskliwego nawoływania, jakie papugi wydają z siebie w sytuacji zagrożenia[12]

 
Kea badająca zaparkowany samochód

Występowanie

edytuj

Występuje od nizinnych dolin rzecznych, lasów nadbrzeżnych, aż po lasy górskie i piętro alpejskie gór Wyspy Południowej. Związana jest jednak głównie z lasami bukowymi regionów podgórskich i zaroślami ponad górną granica lasu. Oszacowania wielkości populacji są niepewne, wynoszą od około 1000 do 15 tys. osobników[13][14][15].

Tryb życia

edytuj

Ptak towarzyski, tworzy stada („cyrki”) składające się z kilku-kilkunastu osobników[16]. Jest ciekawa świata, w poszukiwaniu pożywienia często zbliża się chętnie do siedzib ludzkich. Wykazuje dużą, nawet jak na papugę, inteligencję i plastyczność behawioralną, co jest uważane za przejaw adaptacji do skrajnie niekorzystnych warunków środowiskowych. Skłonności kei do eksplorowania otoczenia i manipulowania obiektami nie ustępują podobnym skłonnościom u małp[17].

Dużo czasu spędza na ziemi, jest dobrym piechurem. Może dosyć szybko podbiegać. Papugi te uwielbiają zabawy zespołowe i naśladownictwo: latają w stadach, wykonują akrobacje powietrzne, podnosząc rozmaite przedmioty, ślizgają się po ośnieżonych zboczach, naśladując narciarzy, tarzają się w śniegu, a podczas upałów kąpią się w kałużach. Jako jedyne, oprócz niektórych naczelnych, lepią śnieżki i bawią się nimi (Keller 1956)[17].

Pożywienie

edytuj

Jest wszystkożerna, w skład jej diety wchodzi ponad 40 gatunków roślin (owoce, liście, korzenie, nasiona, kwiaty), padlina, larwy chrząszczy, ptaki i drobne ssaki[18][19][20]. Czasami, jak pozostałe papugi pędzelkojęzyczne, spija nektar z kwiatów. Kee w poszukiwaniu pokarmu odwiedzają śmietniki, nie gardzą też uprzejmością dokarmiających je turystów[21].

Rozmnażanie

edytuj

Kee są poligamiczne, samiec może utrzymywać harem złożony nawet z 4 samic[22]. Dojrzałość płciową ptaki osiągają najwcześniej w 3 roku życia. Jaja wysiaduje samica, w tym czasie samiec karmi samicę i pilnuje gniazda. Papuga buduje gniazdo na drzewie, w dziupli lub w szczelinach skalnych. Gniazdo zbudowane jest z gałęzi, mchu i porostów. Oboje rodzice wspólnie wyściełają gniazdo gałązkami i porostami. Niektóre osobniki gniazdują regularnie w górach na wysokościach powyżej 1600 m n.p.m.[23] Okres lęgowy przypada na lipiec – styczeń. Liczba składanych jaj: 2–4. Czas wysiadywania: 21–24 dni. Wychowanie młodych: 13–14 dni w gnieździe, do 94 dni opieka poza gniazdem[24]. Czas życia: do 15–20 lat w naturze[15], w niewoli najstarszy osobnik (2008) osiągnął wiek ponad 50 lat[25]. Śmiertelność w populacjach kei jest bardzo wysoka, mniej niż 40% ptaków przeżywa do osiągnięcia dojrzałości płciowej[25].

Interakcje z ludźmi

edytuj

Kee są bardzo ciekawskimi ptakami. Zaglądają do szałasów pasterzy owiec lub chat dla turystów, gdzie potrafią zrobić bałagan, bowiem szukając czegoś do jedzenia lub zabawy wszystko rozrzucają i dziobią. Z tego powodu są one zmorą dla ludzi mieszkających w okolicach zasiedlanych przez kee, a zarazem atrakcją dla turystów. Kee przeszukują pozostawione bez nadzoru plecaki, części garderoby i obuwia, pojazdy mechaniczne, często powodując uszkodzenia i „kradnąc” drobne przedmioty. Nie obawiają się również odwiedzać ludzkich mieszkań. Te cechy, jak i skłonność do zabaw, zyskały jej przydomek „klowna z gór”[26][27]. Brak dystansu wobec ludzi prowadzi często do sytuacji konfliktowych, które kończą się śmiercią uznanych za „wścibskie” osobników[28][29].

 
Owca padła w wyniku ataku kei w lipcu 1907 roku

Od połowy lat 60. XIX wieku., dekadę po zaanektowaniu przez farmerów podgórskich rejonów Nowej Zelandii na pastwiska dla owiec, pasterze zaobserwowali owce cierpiące z powodu dziwnych ran na grzbiecie i bokach. Ponieważ na Nowej Zelandii nie ma drapieżników, początkowo uważano, że jest to jakaś nowa choroba. Jednakże wkrótce podejrzenie padło na kee. James McDonald, pasterz z posiadłości Wanaka, zaobserwował w 1868 roku kee atakujące owce i wydziobujące im tłuszcz z grzbietów. Wkrótce okazało się, że takich obserwacji jest więcej[30][31]. Długo jednak w środowisku naukowym nie dawano wiary tym relacjom, traktując je jako anegdotyczne, co najwyżej dopuszczając możliwość żerowania przez kee na owczej padlinie[32]. W końcu jednak nocne ataki kei na zdrowe owce zostały udokumentowane filmami[18], ostatecznie dowodząc, że przynajmniej niektóre kee mają w zwyczaju atakować i żerować na owcach. Pomimo tego, że ataki te nie kończyły się bezpośrednio śmiercią atakowanych owiec, poranione owce mogły umierać wskutek zakażeń lub podczas ucieczek przed prześladującymi je papugami.

Status, ochrona i zagrożenia

edytuj

Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) po raz pierwszy sklasyfikowała nestora keę w 1988 roku, uznając go za gatunek najmniejszej troski (LC – least concern); w 1994 roku podniesiono status do „bliski zagrożenia” (NT – near threatened), od 2000 roku gatunek uznawany był za narażony na wyginięcie (VU – vulnerable), a od 2017 roku za zagrożony (EN – endangered). Liczebność populacji, według szacunków, wynosi około 4000 dorosłych osobników. Trend liczebności populacji uznaje się za spadkowy[3].

Ze względu na złą reputację kei, wynikającą z podejrzeń o wyrządzanie szkód w inwentarzu[31][33], do roku 1970 rząd Nowej Zelandii wypłacał nagrody za każdy dziób kei zabitej w pobliżu siedzib ludzkich. Ponad 150 tys. osobników zostało zabitych, zanim polowania takie zostały zakazane[34]. Okazało się bowiem, że liczebność populacji kei spadła do niebezpiecznie niskiego poziomu (mniej niż 5000 osobników podczas zliczenia w 1970 r.), a polowania na kee mają także miejsce na obszarach chronionych. Rząd zgodził się na rozpatrywanie każdego przypadku powodowania szkód przez kee i usuwania ptaków z terenów gospodarskich. Od 1986 roku kea jest gatunkiem pod całkowitą ochroną[35].

Zagrożeniem dla kei są kitanki, wyjadające jaja i młode papugi z gniazd[36].

Wysoką śmiertelność w populacji kei powoduje też zatrucie metalami ciężkimi[37][38] – w niektórych populacjach większość lub wszystkie osobniki wykazują podwyższony poziom ołowiu we krwi, autopsje padłych osobników wykazują, że w wielu przypadkach przyczyną zgonu było zatrucie ołowiem[39]. Przypuszcza się, że jest to konsekwencją skłonności kei do eksplorowania otoczenia i połykania intrygujących je przedmiotów (wśród których mogą być też przedmioty ołowiane)[40].

Zagrożenie dla kei niosą również akcje eradykacji introdukowanych na wyspy Nowej Zelandii szczurów, gronostajów i kitanek – odnotowano przypadki zatrucia kei wykładanymi truciznami, znajdowano je też uwięzione w pułapkach na szkodniki[41][42].

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Nestor notabilis, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
  2. ↑ a b J. Gould. On Two New Species of Birds (Nestor notabilis and Spatula variegata) from the Collection of Walter Mantell. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 24 (306), s. 94, 1856. (ang.). 
  3. ↑ a b Nestor notabilis, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
  4. ↑ a b Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Podrodzina: Nestorinae Bonaparte, 1849 - nestory (wersja: 2019-04-14). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2020-09-09].
  5. ↑ a b E.J. Grant-Mackie, J.A. Grant-Mackie, W.M. Boon & G.K. Chambers. Evolution of New Zealand Parrots. „NZ Science Teacher”. 103, 2003. 
  6. ↑ T.F. Wright, Schirtzinger E. E., Matsumoto T., Eberhard J. R., Graves G. R., Sanchez J. J., Capelli S., Muller H., Scharpegge J., Chambers G. K. & Fleischer R. C.. A Multilocus Molecular Phylogeny of the Parrots (Psittaciformes): Support for a Gondwanan Origin during the Cretaceous. „Mol Biol Evol”. 25 (10), s. 2141–2156, 2008. DOI: 10.1093/molbev/msn160. PMID: 18653733. PMCID: PMC2727385. 
  7. ↑ F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Parrots, cockatoos. IOC World Bird List (v10.2). [dostęp 2020-09-09]. (ang.).
  8. ↑ A.B. Bond, K.J. Wilson, J. Diamond, Sexual Dimorphism in the Kea Nestor notabilis, „Emu”, 91 (1), 1991, s. 12–19, DOI: 10.1071/mu9910012.
  9. ↑ Futuyma D.J. (2008). Ewolucja. WUW Warszawa str. 263.
  10. ↑ D. Lepage: Kea Nestor notabilis Gould, 1856. Avibase. [dostęp 2021-14-25]. (ang.).
  11. ↑ Kumaniecki, K.: Słownik łacińsko-polski. Warszawa: PWN, 1975, s. 545.
  12. ↑ Ngā manu – birds, The Ara - the Encyclopedia of New Zealand.
  13. ↑ Anderson, R. (1986) Keas for keeps. Forest and Bird, 17, 2–5
  14. ↑ Elliott, G., Kemp, J. (1999) Conservation ecology of Kea (Nestor notabilis). Report. WWF New Zealand.
  15. ↑ a b Bond, A. i Diamond, J. (1992). Population Estimates of kea in Arthur’s Pass National Park, Notornis 39, 151–160.
  16. ↑ New Zealand Birds | Collective Nouns for birds (the K’s). [w:] nzbirds.com [on-line]. 2011. [dostęp 2015-12-08].
  17. ↑ a b Gawędy o zwierzętach. A. Trepka. 1988. KAW Katowice, str. 28-35
  18. ↑ a b Kea – Mountain Parrot NHNZ. 1993. (film dokumentalny, 1h)
  19. ↑ Clark, C.M.H. (1970) Observations on population, movements and food of the kea, Nestor notabilis, Notornis, 17, 105–114.
  20. ↑ Christina Troup. Birds of open country – kea digging out a shearwater chick, Te Ara – the Encyclopedia of New Zealand, Ministry of Culture and Heritage. Dostęp 22 Stycz. 2014
  21. ↑ Gyula K. Gajdon, Natasha Fijn, Ludwig Huber, Limited spread of innovation in a wild parrot, the kea (Nestor notabilis), „Animal Cognition”, 9 (3), 2006, s. 173–181, DOI: 10.1007/s10071-006-0018-7, ISSN 1435-9448 (ang.).
  22. ↑ Jackson, J. R. (1962). The life of the Kea. Canterbury Mountaineer 31, 120–123.
  23. ↑ Jackson, J. R.. Keas at Arthur's Pass. „Notornis”. 9, s. 39–58, 1960. 
  24. ↑ Falla RA, Sibson RB & Turbot EG (1966) A Field guide to the birds of New Zealand. Collins, London (ISBN 0-00-212022-4)
  25. ↑ a b Akers, Kate, Orr-Walker, Tamsin: Kea Factsheet. Kea Conservation Trust, kwiecień 2009. [dostęp 2015-12-08].
  26. ↑ Clever clown of the mountains. University of Vienna - Faculty of Life Sciences, Department of Cognitive Biology. [dostęp 2015-04-28].
  27. ↑ Ciekawska papuga kradnie paszport turyście, ABC News, 30 May 2009.
  28. ↑ Arthurs Pass neighbours at odds. [w:] The Press [on-line]. 2 lutego 2008. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-02-23)].
  29. ↑ Dead kea dumped at Arthur's Pass were shot. Department of Conservation media release.
  30. ↑ Benham, W. B. (1906). Notes on the Flesh-eating Propensity of the Kea (Nestor notabilis). Transactions of the Royal Society of New Zealand, 39, 71–89.
  31. ↑ a b Marriner, G. R. (1906) Notes on the Natural History of the Kea, with Special Reference to its Reputed Sheep-killing Propensities. Transactions of the Royal Society of New Zealand, 39, 271–305.
  32. ↑ Jackson, J.R. (1962). Do kea attack sheep? Notornis 10, 33–38.
  33. ↑ Marriner, G. R. (1907) Additional Notes on the Kea. Transactions of the Royal Society of New Zealand, 40, 534–537 and Plates XXXII-XXXIV.
  34. ↑ Temple, P.: The Book of the Kea. Auckland: Hodder Moa Beckett, 1996. ISBN 0-340-600039.
  35. ↑ Lindsey, T., Morris, R. (2000) Field Guide To New Zealand Wildlife. Auckland: Harper Collins. (ISBN 1-86950-300-7)
  36. ↑ Bloomberg, Simon: Possums take toll on kea at Nelson Lakes. [w:] The Nelson Mail [on-line]. 21 lutego 2009. [dostęp 2015-12-08].
  37. ↑ Lead Poisoning. Kea Conservation Trust. [dostęp 2015-12-08].
  38. ↑ McLelland, J.M. et al.: Kea (Nestor notabilis) Captive Management Plan and Husbandry Manual. [w:] Threatened Species Occasional Publication No. 9 [on-line]. Department of Conservation (New Zealand), kwiecień 1996.
  39. ↑ Youl, Jennifer: Lead exposure in free-ranging Kea (Nestor Notabilis), Takahe (Porphyrio Hochstetteri) and Australasian Harriers (Circus Approximans) in New Zealand. Massey University, 2009.
  40. ↑ Curiosity kills the kea, study shows. [w:] The Dominion Post (Wellington) [on-line]. 22 kwietnia 2009.
  41. ↑ DOC reviews 1080 use after endangered kea die. [w:] The Dominion Post (Wellington) [on-line]. 30 lipca 2008.
  42. ↑ Ibbotson, Lucy: Kea 'gangs' breaking into Doc predator control traps. [w:] Otago Daily Times [on-line]. 20 września 2011.

Linki zewnętrzne

edytuj
  • Zdjęcia i nagrania audiowizualne. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).
  • Kemp, J.: Kea. [w:] New Zealand Birds Online [on-line]. 2013. [dostęp 2020-09-09]. (ang.).
Źródło: „https://pl.wiki.x.io/w/index.php?title=Nestor_kea&oldid=73556426”