Katla
Katla – czynny wulkan (1490 m n.p.m.[1]) położony w południowej części Islandii, pod lodowcem Mýrdalsjökull.
 Zdjęcie erupcji w 1918 roku | |
| Państwo | |
|---|---|
| Położenie | |
| Wysokość |
1490 m n.p.m. |
| Dane wulkanu | |
| Rok erupcji |
1918 |
| Aktywność |
czynny |
Położenie na mapie Islandii  | |
 63°38′N 19°03′W/63,633333 -19,050000
| |
Etymologia
edytujWedług legendy nazwa wulkanu Katla pochodzi od imienia czarownicy Katli, która rzuciła się do rozpadliny w lodowcu Mýrdalsjökull, kiedy miała być ujawniona zbrodnia, której się dopuściła[2]. Wkrótce potem miało dojść do ogromnej powodzi lodowcowej – za tę i kolejne powodzie okoliczni mieszkańcy winili czarownicę Katlę[2].
Żeńskie imię Katla to żeńska forma słowa kettil (pol. „dzbanek”)[3].
Opis
edytujWulkan położony jest w południowej części Islandii i znajduje się pod czapą właściwą lodowca Mýrdalsjökull[1]. Zbudowany jest z bazaltu, ryolitu i dacytu[1]. Podlodowcowa kaldera (10 × 14 km) sięga 750 m głębokości[1]. Najwyższy punkt jej krawędzi sięga 1380 m n.p.m. a samą krawędź przecinają w trzech miejscach lodowce wyprowadzające[1].
Wraz ze szpaltami wulkanicznymi na północ od kaldery Katla tworzy system wulkaniczny o długości 80 km[4]. Aktywność geotermalna wskazuje na płytkie położenie komory magmowej[4].
Obszar Katli leży na terenie utworzonego w 2011 roku Geoparku Katla[5][6].
Erupcje
edytujKatla jest jednym z najbardziej aktywnych wulkanów Islandii[1]. Od momentu zasiedlenia Islandii (870), wybuchała ponad 20 razy[a], często powodując powodzie lodowcowe – jökulhlaup[7][8]. Średnio Katla wybuchała dwa razy na sto lat[9]. Powodzie lodowcowe z lat 1660, 1721 i 1755 były szczególnie potężne[9].
Większość erupcji miała miejsce w kalderze[1]. Potężne erupcje występowały również w szpalcie wulkanicznej – Eldgjá, która rozciąga się ok. 60 km na północny wschód od krawędzi lodowca w kierunku wulkanu Grímsvötn[1]. Wybuch Eldgjá z 934 roku spowodował strumień lawy o ok. 18 km³ – był to jeden z największych tego typu w okresie holocenu[1]. Erupcje Katli są jednymi z największych na Islandii pod względem wyrzucanego materiału piroklastycznego[1].
Ostatnia erupcja miała miejsce w 1918 roku[1]. 12 października 1918 roku ok. godz. 13:00 doszło do dużego trzęsienia ziemi, po którym nastąpiła powódź lodowcowa – jökulhlaup[9]. Erupcja trwała przez 1500 godzin, wyrzucając 0,5 km³ magmy bazaltowej i uwalniając 8 km³ wody i lodu[9]. Płynąca woda oderwała od lodowca bloki o średnicy 40–60 m, które zniosła do morza[9]. Powódź zalała ok. 370–400 km² sandru Mýrdalssandur, a prędkość zalewu szacowana jest na 10–15 m/s[9]. Naniesiony materiał utworzył pas nowego lądu pomiędzy Kötlutangi a Vik o szerokości 2 km[9].
Uwagi
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ a b c d e f g h i j k Katla. [w:] Global Volcanism Program [on-line]. [dostęp 2018-11-28]. (ang.).
- ↑ a b Lilja Magnúsdóttir: Folk tale: The story of Katla the hag and her magic breeches. visitklaustur.is. [dostęp 2018-11-28]. (ang.).
- ↑ Katla. [w:] www.nordicnames.de [on-line]. [dostęp 2018-11-28]. (ang.).
- ↑ a b c Katla. Catalogue of Icelandic Volcanoes. [dostęp 2018-11-28]. (ang.).
- ↑ Katla Geopark. [w:] Global Geoparks Network [on-line]. [dostęp 2018-11-28]. (ang.).
- ↑ UNESCO: KATLA UNESCO GLOBAL GEOPARK (Iceland). [dostęp 2018-11-28]. (ang.).
- ↑ Anders Schomacker, Johannes Krüger, Kurt Kjaer. The Myrdalsjokull Ice Cap, Iceland: Glacial Processes, Sediments and Landforms of an Active Volcano. „Developments in Quaternary Science”, s. 1–4, 2009. 13. Elsevier. ISSN 1571-0866. (ang.).
- ↑ Helgi Björnsson, Finnur Pálsson, Magnús T. Guðmundsson. Surface and bedrock topography of the Mýrdalsjökull ice cap, Iceland: The Katla caldera, eruption sites and routes of jökulhlaups. „Jökull”, s. 29–46, 2000. 49. (ang.).
- ↑ a b c d e f g John L. Smellie, Benjamin R. Edwards: Glaciovolcanism on Earth and Mars. Cambridge University Press, 2016, s. 60–62. ISBN 978-1-107-03739-7. [dostęp 2018-11-28]. (ang.).