Kasztelania bydgoska
Kasztelania bydgoska – Kasztelania bydgoska została utworzona w latach 20. XIII wieku prawdopodobnie przez pierwszego księcia Kujaw, Kazimierza Konradowica. Pierwszy urzędnik określany mianem kasztelana bydgoskiego pojawił się w źródłach pisanych w 1238 r.
Pierwotne terytorium kasztelanii bydgoskiej (XIII w.) obejmowało w przybliżeniu zachodnią połowę obecnego powiatu bydgoskiego. Od południa terytorium sąsiadowało z kasztelanią inowrocławską, od północy i wschodu z wyszogrodzką, a od zachodu z nakielską. Był to generalnie obszar ujęty przez naturalne granice: rzeki Brdę, Pływicę (dzisiaj ciąg jezior byszewskich)[1], Noteć, rzekę Zieloną[2]. Spójności terenów kasztelanii wykraczającej miejscami przez Brdę służyły cztery brody na rzece na odcinku od Koronowa do Bydgoszczy (Koronowo, Tryszczyn, Jachcice, Bydgoszcz)[3].
Po wojnie polsko-krzyżackiej, okupacji krzyżackiej i zwrocie terenów Polsce w 1337 r. kasztelania została niemal dwukrotnie powiększona poprzez wchłoniecie sąsiedniej kasztelanii wyszogrodzkiej[4] Odtąd wschodnią granicą terytorium kasztelanii była rzeka Wisła.
Przegląd kasztelanów bydgoskich
edytujUrząd kasztelana bydgoskiego największe znaczenie miał w XIII i początkach XIV wieku, kiedy kasztelania stanowiła podstawowy okręg administracyjny. Wówczas w hierarchii kasztelanów zachodniokujawskich bydgoski zajmował drugie miejsce po inowrocławskim. Duże znaczenie prestiżowe miał urząd również w I połowie XV wieku. Kasztelanowie tego czasu towarzyszyli królowi w objazdach kraju, będąc świadkami podpisanymi na dokumentach królewskich. Z tej strony dali się poznać m.in. kasztelan Grzymek z Cieślina (1400-1419), Tomasz z Pakości (1422-1425) i Mikołaj Kiełbasa z Tymieńca (1426-1435). Od II połowy XV wieku, gdy królewskie objazdy zastąpił sejm walny oraz sejmiki rola i atrakcyjność urzędu kasztelanów bydgoskich spadła. Ocenia się, że na Kujawach kasztelania bydgoska wraz z kruszwicką i kowalską stanowiły odpowiednik kasztelanii mniejszych w Wielkopolsce[5].
Urząd kasztelana był często początkiem do osiągania wyższych godności państwowych. Z mocy prawa kasztelan bydgoski miał zagwarantowane 95 miejsce w Senacie należąc do tzw. senatorów mniejszych[6]. Miał również prawo uczestniczyć w Sejmach. Pozostałe niższe urzędy ziemskie obsadzali miejscowi rycerze. Zostało to prawnie usankcjonowane przez przywilej koszycki w 1374 r. i następne przywileje. W 1772 r. Prusy zaanektowały m.in. powiat bydgoski, jednak godność kasztelana bydgoskiego nie przestała istnieć. Do końca Rzeczypospolitej polska kancelaria królewska wydawała akty nominacyjne na to stanowisko.
Kasztelanowie bydgoscy
edytuj| Monarcha | Wojewoda | # | Kasztelan | Herb | Lata sprawowania urzędu | Lata życia |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Kazimierz I kujawski | bd. | 1 | Zdzisław ze Sławka
Sulisław (Suzzlaus castellanus de Budegac)[a] |
 |
29 czerwca 1238[7] | |
| Bogusza | 2 | Bogusław
Bogusław z Gogolina |
|
przed 1247 (?)/25 lipca 1253 (?) -
19 sierpnia 1254[7] |
||
| Kazimierz I kujawski/ | bd./
Wilk z Izbicy/ |
3 | Teodoryk Prus | ok. 1265 (?) - 1268/1269[7] | zm. 1268/1269[7] | |
| Siemomysł inowrocławski/ | Maciej Kobiela | 4 | Wojciech z Pęchowa | |
1268/1269 (?) -
8 sierpnia 1271[7] |
zm. 1301 |
| Bolesław Pobożny/
Siemomysł inowrocławski |
Maciej Kobiela/ | 5 | Mroczek z Rogowa[b]
Mroczek, Mroczko, z Rogowa, Żernik |
 |
4 października 1279 -
8 stycznia 1284[7] |
|
| Siemomysł inowrocławski/ | Jarosław z Łojewa | 6 | Dominik | 23 czerwca 1286 -
27 kwietnia 1292[8] |
||
| Leszek inowrocławski/
Przemysł inowrocławski/ Kazimierz III gniewkowski |
Bronisz z rodu Pomianów | 7 | Bartosz z Kościoła
Bartosz z Kościoła, Kościelca |
 |
8 maja 1294[8] | Zm. przed 22 listopada 1311 |
| 8 | Bałdrzych | 2 lutego 1296 -
9 czerwca 1299[8] |
||||
| Bronisz z rodu Pomianów/ | 9 | Jarosław z Płonkowa[c]
Jarosław z Płomykowa |
 |
15 marca 1306 -
1314[8] |
||
| Leszek inowrocławski | Jan Bezdziadowic z Kołudy | 10 | Przybysław z Leszcz |  |
6 kwietnia 1315[8] | |
| Leszek inowrocławski/
Przemysł inowrocławski |
11 | Bogusza | |
11 czerwca 1318[8] -
1326 (?) |
||
| Przemysł inowrocławski/ | Jan Bezdziadowic z Kołudy/ | 12 | Bogumił z Pakości | |
1325/1326 -
23 stycznia 1330[8] |
zm. przed lipcem 1332[8] |
| 1330 - 1337 Okupacja Zakonu krzyżackiego | ||||||
| 1337 - 1343 Tymczasowy zarząd starostów wielkopolskich | ||||||
| Kazimierz III Wielki | Jan z Płonkowa/
bd. |
13 | Maciej | |
11 marca 1339 -
19 marca 1348/1348[8] |
|
| Mościc ze Ściborza | 14 | Mściwój ze Strońska
Mściwój, Mszczuj, ze Stronska |
 |
19 lutego 1353 -
25 listopada 1358[9] |
||
| 15 | Wojsław z Zakrzewa
Wojsław z Zakrzewa, Woli (Bachórnej) |
|
9 lutego 1359 -
29 stycznia 1362[9] |
|||
| Kazimierz III Wielki/ | 16 | Mikołaj (z Kobielic ?)[d] |  |
19 lutego 1364 -
18 lipca 1374[9] |
||
| Władysław Opolczyk/ | Włodek z Danaborza/ | 17 | Mikołaj Purcz ze Ściborza
Mikołaj, Niczek, Purcz ze Ściborza, Kasza (Kašeci) |
 |
26 marca 1382 -
9 grudnia 1399[9] |
|
| Władysław II Jagiełło | Maciej Maczuda z Małego Lubstowa | 18 | Mikołaj z Pakości | |
1399 (?) -
przed 1 października 1400[10] |
zm. przed 1 października 1400[10] |
| Maciej Maczuda z Małego Lubstowa/ | 19 | Grzymek z Cieślina[e]
Grzymek z Cieślina, Mikołajowic, Żelaskowa |
|
28 sierpnia 1402 -
3/10 października 1420[10] |
||
| Janusz z Kościelca/ | 20 | Tomasz z Pakości
Tomasz, Tomek, z Pakości, Sępólna |
|
4 maja 1423 -
22 maja 1426[10] |
||
| Władysław II Jagiełło/ | Jarand z Grabi i Brudzewa/ | 21 | Mikołaj Kiełbasa z Tymieńca
Mikołaj Kiełbasa z Tymieńca, Kamiennej |
 |
12 sierpnia 1426 -
16 sierpnia 1444[11] |
zm. przed 3 stycznia 1446[11] |
| Kazimierz IV Jagiellończyk | Bogusław ze Służewa i Oporowa | 22 | Aleksander z Łabiszyna | |
15 września 1448[11] | |
| 23 | Mikołaj (I) Kościelecki | |
17 grudnia 1449 -
22 lutego 1451[11] |
ok. 1405 -
przed 12 stycznia 1480[12] | ||
| Bogusław ze Służewa i Oporowa/ | 24 | Mikołaj Łabiski ze Złotowa
Mikołaj Łabiski ze Złotowa, Łabiszyna |
|
1451 (?) -
11 maja 1453[11] |
||
| Mikołaj (I) Kościelecki | 25 | Jan (I) Kościelecki[f] | |
grudzień 1453 -
23 lutego 1454[11] |
zm. 1475 | |
| Mikołaj (I) Kościelecki/ | 26 | Nasław z Gogolina | |
9 maca 1455 -
14 października 1460[11] |
||
| Jan (I) Kościelecki | 27 | Stanisław Mozgawski |  |
12 kwietnia 1464 -
17 grudnia 1470[11] |
||
| - | - | - | Mikołaj Gołańczewski[g] |  |
||
| Kazimierz IV Jagiellończyk/ | Mikołaj Działyński/ | 28 | Maciej Grudziński | |
30 października 1486 -
1 czerwca 1513[13] |
zm. przed 6 października 1513[13] |
| Zygmunt I Stary | Stanisław Kościelecki/ | 29 | Abraham Zbąski | |
9 czerwca 1516 -
4 marca 1528[14] |
zm. 1541 |
| Jan Oporowski/ | 30 | Maciej Czarnkowski | |
8 lipca 1532 -
16 marca 1540[14] |
zm. 1542[14] | |
| Zygmunt I Stary/ | Jan Janusz Kościelecki | 31 | Jan Janusz Kościelecki | |
18 września 1543 -
27 lipca 1550[14] |
1524 – 1564 |
| Zygmunt II August | Jan Janusz Kościelecki/
Andrzej Krotoski/ Bartłomiej Zebrzydowski/ Mikołaj Sokołowski/ |
32 | Sylwester Kretkowski |  |
27 lipca 1550 -
20 kwietnia 1563[14] |
1504 - 1568 |
| Jan Krotoski | 33 | Stanisław Kościelecki | |
20 kwietnia 1563 -
7 września 1566[14] |
zm. 1589/1590 | |
| Zygmunt II August/ | Jan Spławski | 34 | Adam Baliński | |
30 października 1590 -
5 sierpnia 1601[14] |
zm. przed 15 listopada 1602[14] |
| Zygmunt III Waza | Michał Działyński/ | 35 | Janusz Grzymułtowski
Jan, Janusz, Grzymułtowski |
 |
15 listopada 1602 -
26 czerwca 1617[14] |
zm. 26 czerwca 1617[14] |
| Jan Gostomski/ | 36 | Jarosław Wojciech Sokołowski[15] | |
14 lipca 1618 -
20 lutego 1621[14] |
zm. 1625 | |
| Zygmunt Grudziński | 37 | Abraham Ciświcki[h] |  |
20 lutego 1621 -
18 kwietnia 1627[16] |
ok. 1593 - 1643 | |
| Zygmunt III Waza/ | Zygmunt Grudziński/ | 38 | Jan Sokołowski | |
25 stycznia 1628 -
14 października 1636[16] |
|
| Władysław IV Waza | Hieronim Radomicki | 39 | Stanisław Sokołowski[17] | |
1643 -
20 maja 1644[16] |
zm. przed 27 stycznia 1649[16] |
| 40 | Jan Sierakowski | |
17 lutego 1649[16] | zm. w 1651/1653[18] | ||
| - | - | - | Franciszek Załęski[19] | 1650 - 1658 | ||
| Jan II Kazimierz Waza/ | Jakub Hieronim Rozdrażewski/ | 41 | Konstanty Lubstowski | |
9 kwietnia 1657 -
8 stycznia 1674[16] |
zm. po 1680 |
| Jan III Sobieski | Paweł Ludwik Szczawiński/ | 42 | Andrzej Gąsiorowski |  |
1678/4 stycznia 1649 -
13 września 1683[16] |
zm. przed 19 lutego 1685[16] |
| Jan III Sobieski/ | Jakub Olbracht Szczawiński/ | 43 | Andrzej Ignacy Niemojewski |  |
19 lutego 1685 -
11 lipca 1697[16] |
zm. 1701[16] |
| August II Mocny/ | Franciszek Zygmunt Gałecki/ | 44 | Michał Działyński[i] | |
15 maja 1702 -
24 kwietnia 1706[16] |
zm. 1713 |
| Maciej Radomicki | 45 | Felicjan Krajewski |  |
24 kwietnia 1706[16] | zm. w maju 1706 | |
| August II Mocny | 46 | Mikołaj Olszowski |  |
16 września 1710 -
przed 18 sierpnia 1713[16] |
zm. przed 18 sierpnia 1713[16] | |
| 47 | Jakub Wysocki |  |
18 sierpnia 1713 -
12 listopada 1718[16] |
zm. przed 15 kwietnia 1720[16] | ||
| Maciej Radomicki/ | 48 | Stanisław Garczyński[j] |  |
6 czerwca 1720 -
21 czerwca 1726[16] |
zm. przed 14 lipca 1737[20] | |
| August II Mocny/
Stanisław Leszczyński/ |
Jan Antoni Radomicki/ | 49 | Stanisław Kościelski | |
22 czerwca 1726 -
29 listopada 1740[21] |
zm. 1744[21] |
| August III Sas | Ludwik Bartłomiej Szołdrski/ | 50 | Augustyn Gąsiorowski | |
7 stycznia 1745 -
15 stycznia 1752[21] |
zm. 15 stycznia 1752[21] |
| August III Sas/ | Władysław Józef Szołdrski/ | 51 | Michał Błeszyński |  |
12 września 1752 -
1768[21] |
zm. przed 14 czerwca 1769[21] |
| Stanisław August Poniatowski | Andrzej Moszczeński/ | 52 | Ignacy Kościelski[k] | |
14 czerwca 1769 -
16 listopada 1790[21] |
zm. przed 30 marca 1792[21] |
| Piotr Alkantary Sumiński | 53 | Ignacy Zakrzewski | |
30 marca 1792 -
1793[21] |
ur. ok. 1758 | |
Zobacz też
edytujPrzegląd bydgoskich jednostek administracyjnych:
- Kasztelania wyszogrodzka (1145-1314, Wyszogród – warownia zniszczona w 1330 r., w obrębie dzisiejszej Bydgoszczy)
- Księstwo bydgosko-wyszogrodzkie (1314-1323)
- Starostwo bydgoskie (1358-1780)
- Obwód Nadnotecki (1772-1807)
- Departament bydgoski (1807-1815)
- Rejencja bydgoska (1815-1920)
- Rejencja bydgoska (1939–1945)
- Województwo bydgoskie (tzw. duże) (1950-1975)
- Województwo bydgoskie (tzw. małe) (1975–1998)
- Województwo kujawsko-pomorskie (po 1999 r.)
Inne:
- Burmistrzowie i prezydenci Bydgoszczy (od 1362 r.) – organizacja samorządu miejskiego na przestrzeni lat, lista burmistrzów i prezydentów
- Bydgoscy urzędnicy ziemscy – urzędnicy ziemscy na ziemi bydgoskiej od początku XIV wieku do czasu I rozbioru Polski
- Wojewodowie bydgoscy (1945-1998)
Przypisy
edytuj- ↑ w XIII wieku okresowo zachodnia granica kasztelanii przekraczała rzekę Pływicę obejmując m.in. wsie Wierzchucin, Popielewo, Krąpiewo
- ↑ niewielka rzeka niegdyś zwana Wierdzielewa w Puszczy Bydgoskiej
- ↑ Łbik Lech, Średniowieczne brody i przeprawy na dolnej Brdzie w okolicy Bydgoszczy, „Kronika Bydgoska”, t. XIX, 1998
- ↑ warownia Wyszogród została zniszczona przez Krzyżaków i nie odbudowana, lecz w kontekście zaniku urzędu kasztelana wyszogrodzkiego w 1314 r. być może już wtedy zastąpił go bydgoski
- ↑ Zyglewski Zbigniew. Późnośredniowieczne urzędy i urzędnicy...
- ↑ na 140 miejsc w Senacie
- ↑ a b c d e f Urzędnicy kujawscy i dobrzyńscy XII - XV wieku. Spisy, oprac. J. Bieniak, S. Szybkowski, red. A. Gąsiorowski, Kórnik 2014, s. 74.
- ↑ a b c d e f g h i Urzędnicy kujawscy i dobrzyńscy XII - XV wieku. Spisy, oprac. J. Bieniak, S. Szybkowski, red. A. Gąsiorowski, Kórnik 2014, s. 75.
- ↑ a b c d Urzędnicy kujawscy i dobrzyńscy XII - XV wieku. Spisy, oprac. J. Bieniak, S. Szybkowski, red. A. Gąsiorowski, Kórnik 2014, s. 76.
- ↑ a b c d Urzędnicy kujawscy i dobrzyńscy XII - XV wieku. Spisy, oprac. J. Bieniak, S. Szybkowski, red. A. Gąsiorowski, Kórnik 2014, s. 77.
- ↑ a b c d e f g h Urzędnicy kujawscy i dobrzyńscy XII - XV wieku. Spisy, oprac. J. Bieniak, S. Szybkowski, red. A. Gąsiorowski, Kórnik 2014, s. 194.
- ↑ Urzędnicy kujawscy i dobrzyńscy XII - XV wieku. Spisy, oprac. J. Bieniak, S. Szybkowski, red. A. Gąsiorowski, Kórnik 2014, s. 192.
- ↑ a b Urzędnicy kujawscy i dobrzyńscy XII - XV wieku. Spisy, oprac. J. Bieniak, S. Szybkowski, red. A. Gąsiorowski, Kórnik 2014, s. 195.
- ↑ a b c d e f g h i j k Urzędnicy kujawscy i dobrzyńscy XVI-XVII wieku. Spisy, oprac. K. Mikulski, W. Stanek, przy współudziale Z. Górskiego, R. Kabacińskiego, Kórnik 1990, s. 70.
- ↑ PSB
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q Urzędnicy kujawscy i dobrzyńscy XVI-XVII wieku. Spisy, oprac. K. Mikulski, W. Stanek, przy współudziale Z. Górskiego, R. Kabacińskiego, Kórnik 1990, s. 71.
- ↑ PSB
- ↑ Zbigniew Anusik, Kasztelana sandomierskiego Mikołaja Spytka Ligęzy (ok. 1563–1637) sprawy rodzinne i majątkowe. Przyczynek do genealogii i dziejów gorzyckiej linii rodziny Ligęzów herbu Półkozic, w: Przegląd Nauk Historycznych, R. XXI, nr 1 (2022), s. 99.
- ↑ Według Historii Bydgoszczy (tom I), należał w 1661 r. do senatorów popierających plany reformy państwa snute przez dwór królewski.
- ↑ Urzędnicy kujawscy i dobrzyńscy XVI - XVIII. Spisy, oprac. K. Mikulski, W. Stanek, przy współudziale Z. Górskiego, R. Kabacińskiego, red. A. Gąsiorowski, Kórnik 1990, s. 90.
- ↑ a b c d e f g h i Urzędnicy kujawscy i dobrzyńscy XVI-XVII wieku. Spisy, oprac. K. Mikulski, W. Stanek, przy współudziale Z. Górskiego, R. Kabacińskiego, Kórnik 1990, s. 72.
Uwagi
edytuj- ↑ Według Janusza Bieniaka zapis Suzzlaus jest błędem związanym z niepoprawnym odczytaniem imienia przez niemieckiego wydawcę, gdyż nie prowadzi ono do żadnego słowiańskiego imienia. Najbliższy paleograficznie jest mu Scizzlaus, który mógł w takim zapisie znajdować się w rękopisie. Przyjmując takie wytłumaczenie, pierwszego kasztelana bydgoskiego należałoby wiązać z Zdzisławem (jako kasztelan włocławski), który przekazał Sławko i dwie inne wsie biskupstwu kujawskiemu, Urzędnicy kujawscy i dobrzyńscy XII - XV wieku. Spisy, oprac. J. Bieniak, S. Szybkowski, red. A. Gąsiorowski, Kórnik 2014, s. 74.
- ↑ Mianowany przez Bolesława Pobożnego, był ściśle związany z dostojnikami wielkopolskimi.
- ↑ Ojciec kasztelana wyszogrodzkiego Jana z Płonkowa.
- ↑ Identyfikowany przez Janusza Bieńka z Mikołajem z Kobielic. Występował on już wcześniej, pierwsza wzmianka o nim wskazuje, że znajdował się w otoczeniu biskupa kujawskiego Macieja z Gołańczy, Urzędnicy kujawscy i dobrzyńscy XII - XV wieku. Spisy, oprac. J. Bieniak, S. Szybkowski, red. A. Gąsiorowski, Kórnik 2014, s. 76.
- ↑ Grzymek jest zdrobnieniem od imienia Grzymisław. Sam kasztelan wykorzystywał wyłącznie formy zdrobniałej, Urzędnicy kujawscy i dobrzyńscy XII - XV wieku. Spisy, oprac. J. Bieniak, S. Szybkowski, red. A. Gąsiorowski, Kórnik 2014, s. 77.
- ↑ Późniejszy starosta bydgoski i wojewoda inowrocławski.
- ↑ Historia Bydgoszczy Tom I, oraz Zbigniew Zyglewski, Poźnośredniowieczne urzędy..., s. 36, uznają go za kasztelana bydgoskiego. Sobiesław Szybkowski, Ziemscy urzędnicy bydgoscy..., s. 39-40 wykazał, iż jest to błąd oparty na źle sformułowanej zapisce sporządzonej przez prof. Włodzimierza Dworzaczka w tzw. Tekach Dworzaczka.
- ↑ Przeniesiony w 1627 r. na kasztelanię śremską.
- ↑ Przeniesiony w 1706 r. na kasztelanię brzeskokujawską, zm. 1713
- ↑ Przeniesiony w 1726 r. na kasztelanię inowrocławską, zm. w 1737 r.
- ↑ Historia Bydgoszczy, Tom I, podaje nazwisko Kościelecki. Urzędnicy kujawscy i dobrzyńscy..., s. 72, jako ostatnią wzmiankę o godności kasztelana podają rok 1790, zapewne był nim do chwili śmierci.
Bibliografia
edytuj- Guldon Zenon: Podziały administracyjne Kujaw i ziemi dobrzyńskiej w XIII-XIV wieku, Warszawa-Poznań, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1974
- Historia Bydgoszczy, tom I, Do roku 1920, pod red. Mariana Biskupa, Warszawa-Poznań, Bydgoskie Towarzystwo Naukowe, 1991, s. 257, Aneks V, Kasztelanowie bydgoscy w latach 1466-1795
- Karczewska Joanna. Urzędnicy książąt kujawskich Leszka, Przemysława i Kazimierza Ziemysławowiców, część I, „Ziemia Kujawska”, tom XII, 1997
- Karczewska Joanna. Urzędnicy książąt kujawskich Leszka, Przemysława i Kazimierza Ziemysławowiców, część II, „Ziemia Kujawska”, tom XIII, 1998
- Szybkowski Sobiesław, Kujawska szlachta urzędnicza w późnym średniowieczu (1370-1501), Gdańsk, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, 2006, Aneks I, Kujawscy urzędnicy ziemscy za czasów Andegawenów i pierwszych Jagiellonów (1370-1501). Spisy, s. 459-460, Bydgoszcz - kasztelan
- Szybkowski Sobiesław. Ziemscy urzędnicy bydgoscy za Andegawenów i pierwszych Jagiellonów (1370-1492), „Ziemia Kujawska”, tom XIV, 2000-2001
- Śliwiński Błażej: Pogranicze kujawsko-pomorskie w XII-XIII wieku. Z dziejów Bydgoskiego i Wyszogrodzkiego w latach 1113-1296, Warszawa-Poznań, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1989
- Urzędnicy kujawscy i dobrzyńscy XVI-XVIII wieku. Spisy, opracowali Krzysztof Mikulski, Wojciech Stanek przy współudziale Zbigniewa Górskiego, Ryszardza Kabacińskiego, Kórnik, Biblioteka Kórnicka, 1990
- Zyglewski Zbigniew. Późnośredniowieczne urzędy i urzędnicy w powiecie bydgoskim. Urzędnicy ziemscy – starostowie, burgrabiowie, „Prace Komisji Historii Bydgoskiego Towarzystwa Naukowego”, tom 16, Bydgoszcz jako ośrodek administracyjny na przestrzeni wieków. Zbiór studiów, pod red. Zdzisława Biegańskiego, Włodzimierza Jastrzębskiego, 1998.
- Urzędnicy kujawscy i dobrzyńscy XVI – XVIII. Spisy, oprac. K. Mikulski, W. Stanek, przy współudziale Z. Górskiego, R. Kabacińskiego, red. A. Gąsiorowski, Kórnik 1990.
- Urzędnicy kujawscy i dobrzyńscy XII – XV wieku. Spisy, oprac. J. Bieniak, S. Szybkowski, red. A. Gąsiorowski, Kórnik 2014.