Karwieńskie Błoto Pierwsze
Karwieńskie Błoto Pierwsze (kaszb. Karwiańsczé Błoto lub też Holãdra, Holãdrë, Karwieńsczé Błoto, niem. Karwenbruch)[4] – wieś kaszubska w Polsce, położona w województwie pomorskim, w powiecie puckim, w gminie Krokowa.
| wieś | |
.jpg)
| |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2022) |
554[2] |
| Strefa numeracyjna |
58 |
| Kod pocztowy |
84-105[3] |
| Tablice rejestracyjne |
GPU |
| SIMC |
0165089 |
Położenie na mapie gminy Krokowa  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa pomorskiego  | |
Położenie na mapie powiatu puckiego  | |
 54°48′37″N 18°11′45″E/54,810278 18,195833[1]
| |
W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa gdańskiego. W skład sołectwa Karwieńskie Błoto Pierwsze wchodzi również Sławoszynko.
W miejscowości znajdują się liczne kwatery prywatne wspierające sezonowo obsługę ruchu turystycznego w pobliskiej Karwi.
Karwieńskie Błoto Pierwsze to jedna z ostatnich zachowanych osad typu olęderskiego w Polsce. Założenie ruralistyczne wsi (wraz z sąsiednią miejscowością Karwieńskim Błotem Drugim) w układzie rzędówki bagiennej jest prawnie chronione i zostało wpisane do rejestru zabytków 17.06.2005 pod nr A-1060.
W Karwieńskich Błotach Pierwszych znajduje się zabytkowy cmentarz ewangelicki z charakterystycznymi nagrobkami.
Położenie
edytujKarwieńskie Błoto Pierwsze leży na wschodnim krańcu Wybrzeża Słowińskiego nad Kanałem Karwinka. Wieś graniczy: od wschodu z Karwią, z południa ze Sławoszynem, Minkowicami i Goszczynem, z zachodniej strony z Odargowem i od północy z Karwieńskim Błotem Drugim. Przez wieś biegnie droga wojewódzka nr 215.
Części wsi
edytuj| SIMC | Nazwa | Rodzaj |
|---|---|---|
| 0165095 | Sławoszynko | część wsi |
Historia
edytujPierwsza wzmianka dotycząca obszaru wsi Karwieńskie Błoto (obecnie to dwie wsie Karwieńskie Błoto Pierwsze i Karwieńskie Błoto Drugie) pojawia się w 1292 roku i określa go jako bagna nieprzydatne do osadnictwa. Do końca XVI wieku tereny te stanowiły Równinę Błot Przymorskich i pozostawały niezamieszkałe.
W 1599 roku, kiedy były własnością królewską, starosta pucki Jan Jakub Wejher sprowadził osadników olęderskich (głównie mennonitów) specjalistów od melioracji w celu ich zagospodarowania. Osadnikom (między innymi: Gert Andes, Peter Dirksen, Thomas Eggets, Jochem Friesen, Clement Krueger) wydzierżawiono na 60 lat obszar około 936 ha i nadano szereg przywilejów, takich jak: prawo do zachowania odrębnego języka, kultury i wyznania, prawo do dziedziczenia, połowu ryb, warzenia piwa, drewno na budulec i opał. W 1601 roku starosta pucki określa ustrój wsi oparty na związku gminnym, który przetrwał do 1863 roku. Osadnicy zbudowali wieś w układzie rzędówki bagiennej. Na sztucznie usypanych groblach utworzyli dwie równoległe drogi I i II o długościach około 3 km, oddzielonych od siebie pasem łąk o szerokości około 1 km. Po obu stronach dróg na usypanych podwyższeniach, na dębowych palach lokalizowano budynki konstrukcji szkieletowej wypełnionej gliną, łączące części mieszkalną i gospodarczą. Grawitacyjny system melioracyjny składał się z głównego kanału o długości 2,3 km, dwóch rowów ściekowych oraz licznych rowów odwadniających o łącznej długości około 100 km.
W 1604 roku wieś postanawia wybudować szkołę. W 1660 roku, kiedy przedłużono dzierżawę, część mieszkańców zrezygnowała z gospodarowania ze względu na brak wody i częste powodzie wywoływane sztormami morskimi. Większe powodzie odnotowano w 1660 i 1785 roku. Dlatego z czasem zaczęto zabezpieczać się przed żywiołem morskim obsadzając lasem i umacniając wydmy nadmorskie oraz budując tamy. W 1900 roku usypano równoległy do brzegu morskiego wał ziemny w odległości 30 m od plaży. Kolejne zabezpieczenia przed powodziami zrealizowano w latach 1922–25.
Umowy dzierżawne przedłużano w kolejnych latach 1671, 1677, 1698, 1719, 1802. W 1772 roku na 36 włókach wieś liczy 37 właścicieli, 4 zagrodników i kowala. W 1820 roku Karwieńskie Błota podlegały Urzędowi Domenalnemu w Pucku, a w 1834 roku władze pruskie dzierżawę czasową zastąpiły dokumentem własnościowym (uwłaszczenie). W 1882 roku Karwieńskie Błota liczyły 542 mieszkańców i miały 78 domów oraz powierzchnię 120 włók. 516 mieszkańców wieś miała w 1910 roku.
W XIX wieku w wyniku germanizacyjnej polityki Prus ludność Karwieńskich Błot uległa znacznemu zniemczeniu. W połowie XIX wieku założono w południowej części wsi cmentarz ewangelicki[7].
Po drugiej wojnie światowej większość zniemczonych Olędrów przesiedlono do Niemiec[8].
Zabytki
edytuj- XVII-wieczny układ ruralistyczny wsi Karwieńskie Błoto Pierwsze i Karwieńskie Błoto Drugie. Miejscowości te wraz z obszarem powiązanych z nimi przestrzennie i krajobrazowo terenami otaczającymi stanowią spójny i jednorodny krajobraz kulturowy o charakterze rolniczym i osadniczym. Utrwalone zostały w nim typowe dla kultury osiedlonych na bagiennym polderze Olędrów formy zagospodarowania terenu: grawitacyjny system rowów melioracyjnych, funkcjonalno-własnościowy rozłóg ziemi, zabudowa w układzie rzędówki bagiennej z charakterystyczną architekturą[9].
- Nieczynny cmentarz ewangelicki z połowy XIX wieku[9]
Galeria
edytuj-
Przykład współczesnej zabudowy wsi -
Zabytkowy cmentarz ewangelicki -
Kapliczka na granicy z Parszczycami
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 51136
- ↑ NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2022-10-06].
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 431 [zarchiwizowane 2022-10-26].
- ↑ Fryderyk Lorentz, Polskie i kaszubskie nazwy miejscowości na Pomorzu Kaszubskiem (ISBN 83-60437-22-X) (ISBN 978-83-60437-22-3)
- ↑ Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
- ↑ GUS. Rejestr TERYT
- ↑ Joanna Małuj z zespołem, Gminny Program opieki nad zabytkami na lata 2015-2018 – Urząd Wojewódzki Gdańsk. [dostęp 2016-07-18].
- ↑ Karwieńskie Błota I i II – strona gminy Krokowa. [dostęp 2016-07-13].
- ↑ a b Rejestr zabytków nieruchomych – województwo pomorskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024 [dostęp 2016-06-03].