Kardamon malabarski

Kardamon malabarski
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	liliopodobne (≡ jednoliścienne)
Rząd	imbirowce
Rodzina	imbirowate
Rodzaj	Elettaria
Gatunek	kardamon malabarski
	Nazwa systematyczna
	Elettaria cardamomum (L.) Maton; Trans. Linn. Soc. London 10:254, t. 5. 1811
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku

Kardamon malabarski (Elettaria cardamomum (L.) Maton) – gatunek byliny należący do rodziny imbirowatych (Zingiberaceae)^[3]. Posiada wiele synonimów: kardamon cejloński, długi, indyjski, jawajski, zwyczajowo nazywany jest po prostu kardamonem. Występuje w stanie dzikim na Półwyspie Indyjskim i na Cejlonie, w Chinach i Indonezji, przeniesiony i zaaklimatyzowany w Ameryce Środkowej (głównie Gwatemala)^[3].

W gastronomii używana jest także nazwa kardamon zielony^[4].

Morfologia

Pokrój: Roślina zielna, osiągająca od 2 do 4 metrów wysokości.
Kłącze: Długie, bulwiaste.
Liście: Wąskolancetowate, osiągające 70 cm długości i ok. 8 cm szerokości.
Kwiaty: Osadzone po 3–6 w pachwinach wąskich, tępych przykwiatków. Kwiatostanem jest długie grono. Kielich trójząbkowy, korona zielonkawoseledynowa. Pręciki trzy, ale tylko jeden z płodnym pyłkiem.
Owoce: Trójkomorowe torebki, żółtawe do brunatnych, z drobnymi, brunatnymi do czerwonawych nasionami (nazywanymi kardamonem), zawierającymi ok. 9% olejku kardamonowego, który nadaje im ostry, korzenny zapach i smak.

Pokrój rośliny
Owoce i nasiona

Systematyka

E. cardamomum var. major
E. cardamomum var. minuscula

Zastosowanie

Roślina przyprawowa – nasiona są przyprawą znaną jako kardamon zielony (kardamon czarny to przyprawa z owoców amomka szydlastego Amomum subulatum), jedną z najdroższych (tuż po szafranie)^[3]. Kardamon nazywany jest królową przypraw, obok króla przypraw – czarnego pieprzu^[3]. Ma łagodny aromat i intensywny korzenny smak z wyraźną nutą kamfory. W handlu istnieje również „kardamon bielony” – delikatniejsza forma, poddana działaniu saponin^[3].
- Wartość odżywcza – składniki na 100 g:
  - kalorie: 229 kcal
  - białko: 10,2 g
  - tłuszcz: 2,2 g
  - błonnik: 20,1 g
  - wapń: 130 mg
  - żelazo: 4,6 mg
  - magnez: 173 mg
W starożytnym Egipcie były używane jako dodatek do perfum, a w Rzymie jako składnik kadzideł i antidotów^[3].
W przemyśle spożywczym używane do aromatyzowania wódek i likierów.
Stosowane w lecznictwie – pobudza apetyt. Według współczesnych badań, olejek eteryczny z owoców kardamonu wykazuje działanie antyoksydacyjne, przeciwbakteryjne, przeciwgrzybicze, rozkurczowe, przeciwbiegunkowe i przeciwnowotworowe. Co więcej, hamuje on acetylocholinesterazę i butyrylocholinesterazę — enzymy odpowiedzialne za rozwój choroby Alzheimera^[5]. Ekstrakt wodny działa również immunomodulująco^[6].
Dodawany do kawy (zwłaszcza w rytuale arabskim) lub herbaty – wzmacnia smak, jak też wzmaga ich działanie pobudzające.
W Europie – jako składnik przyprawy korzennej w piekarnictwie (np. vetebröd)^[3], do produkcji kiełbas i marynat, jako dodatku do potraw, kiszonek i sosów^[7].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-06-18] (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Aleksander K.A.K. Smakosz Aleksander K.A.K., Historia naturalna przypraw, Wrocław: Pharmacopola, 2022, s. 79–91 .
↑ To jedna z najdroższych przypraw na świecie. Tylko jedna odmiana jest "prawdziwa" [online], www.well.pl [dostęp 2022-07-05] (pol.).
↑ MartaM. Pavarino MartaM. i inni, Elettaria cardamomum (L.) Maton Essential Oil: An Interesting Source of Bioactive Specialized Metabolites as Inhibitors of Acetylcholinesterase and Butyrylcholinesterase, „Plants”, 12 (19), 2023, s. 3463, DOI: 10.3390/plants12193463, ISSN 2223-7747 [dostęp 2023-10-09] (ang.).
↑ Amin F.A.F. Majdalawieh Amin F.A.F., Ronald I.R.I. Carr Ronald I.R.I., In Vitro Investigation of the Potential Immunomodulatory and Anti-Cancer Activities of Black Pepper (Piper nigrum) and Cardamom (Elettaria cardamomum), „Journal of Medicinal Food”, 13 (2), 2010, s. 371–381, DOI: 10.1089/jmf.2009.1131, ISSN 1096-620X [dostęp 2023-10-09] .
↑ P.P. Czikow P.P., Rośliny lecznicze i bogate w witaminy, Warszawa 1983: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, s. 152 .

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-06-18] (ang.).

[:0-3] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Aleksander K.A.K. Smakosz Aleksander K.A.K., Historia naturalna przypraw, Wrocław: Pharmacopola, 2022, s. 79–91 .

[4] To jedna z najdroższych przypraw na świecie. Tylko jedna odmiana jest "prawdziwa" [online], www.well.pl [dostęp 2022-07-05] (pol.).

[5] MartaM. Pavarino MartaM. i inni, Elettaria cardamomum (L.) Maton Essential Oil: An Interesting Source of Bioactive Specialized Metabolites as Inhibitors of Acetylcholinesterase and Butyrylcholinesterase, „Plants”, 12 (19), 2023, s. 3463, DOI: 10.3390/plants12193463, ISSN 2223-7747 [dostęp 2023-10-09] (ang.).

[6] Amin F.A.F. Majdalawieh Amin F.A.F., Ronald I.R.I. Carr Ronald I.R.I., In Vitro Investigation of the Potential Immunomodulatory and Anti-Cancer Activities of Black Pepper (Piper nigrum) and Cardamom (Elettaria cardamomum), „Journal of Medicinal Food”, 13 (2), 2010, s. 371–381, DOI: 10.1089/jmf.2009.1131, ISSN 1096-620X [dostęp 2023-10-09] .

[7] P.P. Czikow P.P., Rośliny lecznicze i bogate w witaminy, Warszawa 1983: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, s. 152 .

[3]

[1]

[2]

[4]

[5]

[6]

[7]