Wikipedia

Kamikawa Maru

okręt japońskiej marynarki wjennej

Kamikawa Maru (jap. 神川丸) – okręt-baza wodnosamolotów japońskiej Cesarskiej Marynarki Wojennej z okresu II wojny światowej, przebudowany ze statku frachtowego o tej samej nazwie. Brał udział w wojnie chińsko-japońskiej, a następnie w początkowym okresie działań II wojny światowej na Pacyfiku. Został zatopiony 29 maja 1943 roku przez amerykański okręt podwodny USS „Scamp” (SS-277).

Kamikawa Maru (神川丸)
Ilustracja
„Kamikawa Maru” około 1938-1940, z widocznymi samolotami
Klasa

drobnicowiec /
okręt-baza wodnosamolotów

Historia
Stocznia

Kawasaki, Kobe

Położenie stępki

5 sierpnia 1936

Wodowanie

13 grudnia 1936

 Japonia
Wejście do służby

15 marca 1937

Wycofanie ze służby

17 września 1937

 Dai-Nippon Teikoku Kaigun
Wejście do służby

18 września 1937

Zatopiony

29 maja 1943

Dane taktyczno-techniczne
Wyporność

15 875 t pełna

Długość

155 m

Szerokość

19 m

Napęd
1 silnik wysokoprężny o mocy 7500 KM, 1 śruba
Prędkość

19,6 w.

Uzbrojenie
2 działa plot. 120 mm
2 km
Wyposażenie lotnicze
do 13 wodnosamolotów
Multimedia w Wikimedia Commons

Historia jako statek

edytuj
 
„Kamikawa Maru” w pierwotnej postaci jako statek

„Kamikawa Maru” był pierwszym statkiem z typu czterech drobnicowców o napędzie motorowym, zbudowanych w latach 1936–1937 w stoczni Kawasaki w Kobe dla armatora Kawasaki Kisen, należącego do tego samego koncernu[1][a]. Ich budowa wiązała się z programem odnowienia japońskiej floty handlowej w celu zwiększenia jej konkurencyjności, wiążącym się z subsydiami państwowymi dla budowy nowych statków. Statki tego typu były zarazem projektowane z uwzględnieniem wymagań wojskowych co do ich ewentualnej mobilizacji, obejmujących np. wzmocnienia konstrukcji pod montaż artylerii[2]. Stępkę pod budowę pierwszego statku „Kamikawa Maru” położono 5 sierpnia 1936 roku, pod numerem budowy 603, a wodowano go 13 grudnia 1936 roku[1].

„Kamikawa Maru” wszedł do eksploatacji 15 marca 1937 roku[1]. Nosił znak wywoławczy JNJL, portem macierzystym było Kobe[1]. Odbywał rejsy do Qingdao i Nowego Jorku[3]. Kariera jego jako statku handlowego nie trwała jednak długo, gdyż w związku z wojną japońsko-chińską 17 września 1937 roku został zmobilizowany[3].

Opis

edytuj
 
„Kamikawa Maru” jako statek, od góry (1937 rok)

„Kamikawa Maru” był towarowo-pasażerskim motorowcem o klasycznej konstrukcji, z nadbudówką i maszynownią w środkowej części i ładowniami w części dziobowej i rufowej[1]. Kadłub był podzielony ośmioma poprzecznymi grodziami wodoszczelnymi i miał dno podwójne[1]. Przed nadbudówką i za nią były po trzy luki do ładowni, ponadto na rufie był siódmy mały luk[1]. Część ładowni była chłodzona[1]. Urządzenia przeładunkowe obejmowały cztery pary masztów kolumnowych, na których zawieszone było 16 bomów[1]. Statek mógł zabierać ośmiu pasażerów w czterech kabinach[2]. Załogę stanowiło etatowo 47 osób (faktycznie od 44 do 51)[2].

Statek miał długość całkowitą 155 m i na linii wodnej 146,16 m, a między pionami 145 m[4]. Szerokość wynosiła 19 m, a zanurzenie w stanie załadowanym 9,23 m. Pojemność wynosiła 6853 BRT i 3956 NRT, a nośność 9844 t[4]. Wyporność przy pełnym załadowaniu dla statków tego typu podawana była jako 15 875 t[4]. Wyporność bez ładunku według pomiarów bliźniaczego „Kiyokawa Maru” wynosiła 7995,73 t (przy średnim zanurzeniu 4,59 m)[2]. Napęd stanowił dwusuwowy silnik wysokoprężny Kawasaki-MAN D7Z70/120T o mocy projektowej 7500 KM przy 118 obr./min[2]. Silnik mógł rozwijać moc maksymalną 9137 KM[4]. Średnica cylindrów wynosiła 700 mm, a skok tłoka 1200 mm[2]. Silnik napędzał czterołopatową śrubę o średnicy 5500 mm[2].

Przebudowa na okręt-bazę wodnosamolotów

edytuj

„Kamikawa Maru” został wcielony do służby 18 września 1937 roku i przydzielony do bazy w Sasebo, po czym skierowany do adaptacji na okręt-bazę wodnosamolotów[3]. Zdemontowano parę kolumn dźwigów za nadbudówką, a poza tym ze zmian zewnętrznych pierwotnie tylko zabudowano na pokładzie górnym drewniane platformy dla składowania wodnosamolotów[3]. Ładownie zaadaptowano na dodatkowe pomieszczenia załogi i magazyny. Na pokładzie dziobowym i nadbudówce rufowej ustawiono dwa działa przeciwlotnicze 120 mm Typ 10, a na skrzydłach mostka dwa karabiny maszynowe 7,7 mm Typ 92[3]. Początkowo okręt nie miał katapulty i jedynie przenosił wodnosamoloty, stawiane na wodzie za pomocą dźwigów. W skład jego grupy lotniczej początkowo wchodziło 6 dwumiejscowych Nakajima E8N2, składowanych przed nadbudówką, i 4 trzymiejscowe Kawanishi E7K1, składowane za nadbudówką[3]. Z uwagi na adaptację jednostki cywilnej, okręt klasyfikowany był jako pomocniczy okręt-baza wodnosamolotów (tokusetsu suijōki bokan)[5].

Służba

edytuj

Wojna japońsko-chińska

edytuj
 
„Kamikawa Maru” w lipcu 1939 roku w Amoy na wodach chińskich. Widoczne wodnosamoloty E8N2 i E7K1 oraz armaty 120 mm

„Kamikawa Maru” został 1 października 1937 roku przydzielony do 3. Floty i 5 października wyszedł z bazy Kure, po czym został skierowany ku wybrzeżom środkowych Chin[3]. Okręt stał się bazą dla wodnosamolotów pochodzących z operującej tam 22. grupy lotnictwa morskiego[3][b]. 1 grudnia 1937 roku został wraz z transportowcem wodnosamolotów „Kamoi” przydzielony do 3. dywizjonu okrętów lotniczych 3. Floty, od 1 lutego 1938 roku podporządkowanego 5 Flocie[6]. 28 grudnia 1937 roku wyszedł z bazy Takao na Formozie na rejs bojowy u wybrzeży południowych Chin[6]. Jego wodnosamoloty prowadziły rozpoznanie i okazjonalne bombardowania. W dniach 10–12 maja 1938 roku okręt wspierał duży desant ponad dwóch tysięcy żołnierzy piechoty morskiej w Xiamen (Amoy), wraz z innymi okrętami 5 Floty, w tym lotniskowcem „Kaga” i transportowcem wodnosamolotów „Kamoi”[6]. Pod koniec maja okręt wspierał ataki na Hankou, działając na rzece Jangcy. Podczas nalotu 31 maja dwa samoloty E8N2 zostały zestrzelone przez chińskie myśliwce Gloster Gladiator[7]. 1 lipca „Kamikawa Maru” został przeniesiony do 3. Floty, a 24 lipca wspierał desant 5. oddziału Kure piechoty morskiej na brzegu Jangcy[7]. Od 1 września 1938 roku działał na południu, u ujścia Rzeki Perłowej, wspierając w październiku natarcie na Kanton[7].

15 grudnia 1938 roku „Kamikawa Maru” został przeklasyfikowany na transportowiec samolotów (niezaliczający się do okrętów bojowych), będący bazą dla 16. grupy lotniczej, której dowódcą był zarazem dowódca okrętu[7][c]. Zmiana ta nie wpłynęła jednak na charakter dalszego wykorzystywania okrętu, który w lutym 1939 roku brał udział w zajęciu wyspy Hajnan, a 21–27 czerwca – portu Szantung[8]. 15 listopada 1939 roku ponownie został przeklasyfikowany w okręt-bazę wodnosamolotów, z etatową grupą lotniczą[8]. Działał dalej na wodach chińskich w składzie 4. Floty, a od listopada 1939 roku – 2. Floty Obszaru Chin[8]. 15 listopada 1940 roku powrócił na wody japońskie, wchodząc w skład nowo sformowanego 6. dywizjonu okrętów lotniczych wraz z bazą wodnosamolotów „Notoro”[8][d]. Między 1 a 20 grudnia 1940 roku był dokowany w stoczni Mitsubishi w Nagasaki[8]. 10 kwietnia 1941 roku został skierowany jeszcze raz na wody chińskie, do 12. dywizjonu okrętów lotniczych 2 Floty Obszaru Chin, lecz już przed początkiem maja powrócił do Japonii[8][e].

Dalsza przebudowa i początek wojny na Pacyfiku

edytuj

Od 4 do 15 maja 1941 roku okręt przeszedł remont połączony z modernizacją w Sasebo[9]. Przede wszystkim otrzymał obrotową katapultę na prawej burcie za nadbudówką – przy tym, w odróżnieniu od innych przebudowywanych okrętów-baz, jej podstawa nie wystawała poza obrys kadłuba[9]. Na pokładzie ustawiono też tory do przemieszczania wózków z wodnosamolotami. Uzbrojenie wzmocniono o dwa sprzężone karabiny maszynowe kalibru 13,2 mm, pozostawiając dwa działa przeciwlotnicze 120 mm[9]. Niektóre źródła podają zamiast karabinów maszynowych uzbrojenie okrętów tego typu z czterech działek przeciwlotniczych kalibru 25 mm Typ 96 w dwóch podwójnych stanowiskach (nie wiadomo w jakim okresie)[10]. W skład grupy lotniczej etatowo wchodziły 4 nowoczesne wodnosamoloty dalekiego rozpoznania Aichi E13A1 i 8 obserwacyjno-myśliwskich Mitsubishi F1M2, natomiast faktyczny skład grupy lotniczej bywał później różny[9].

2 czerwca 1941 roku „Kamikawa Maru” został okrętem flagowym 12. dywizjonu okrętów lotniczych[f]. 25 listopada przepłynął do Sanya na wyspie Hajnan jako pozycji wyjściowej do rozpoczęcia wojny na Pacyfiku[9]. 4 grudnia zespół japoński wypłynął stamtąd do przeprowadzenia operacji „E” – zdobycia Malajów[9]. Od 6 grudnia zespół był śledzony przez brytyjskie samoloty Lockheed Hudson. Próba przechwycenia Hudsona przy pomocy wodnosamolotu F1M2 nie powiodła się, lecz 7 grudnia ok. 8:20 rano E13A1 z pokładu „Kamikawy Maru” uszkodził nad Zatoką Syjamską łódź latającą Catalina z 205 Dywizjonu RAF, następnie zestrzeloną przez wezwane myśliwce lądowe Ki-27 i stanowiącą pierwszą stratę brytyjską w wojnie z Japonią[9]. 8 grudnia zespół japoński opanował port Kota Bharu w Malezji[11][g]. Tego dnia stracono jeden samolot z „Kamikawa Maru” z załogą[9]. 13 grudnia „Kamikawa Maru” wyszedł z zatoki Cam Ranh w Indochinach w celu wspierania sił zajmujących Brytyjskie Borneo. Od 17 grudnia, w ciągu kolejnych 10 dni wodnosamoloty okrętu walczyły pod Miri z holenderskim lotnictwem, zestrzeliwując lub uszkadzając kilka maszyn, głównie Do 24K i Martin 139[12]. Wodnosamoloty okrętu nie poniosły strat w walkach, lecz 20 grudnia zaginął na patrolu E13A1, 27 grudnia F1M2, a wysłany na poszukiwanie E13A1 zatonął podczas powrotu[12]. Okręt został tego dnia odwołany do zatoki Cam Ranh, po czym w styczniu dalej działał w tym rejonie, osłaniając w połowie stycznia konwój na Malaje[12].

1 lutego 1942 roku rozwiązano 12 dywizjon okrętów lotniczych i okręt przeszedł bezpośrednio pod rozkazy 3. Floty[12]. Wziął następnie udział w zajęciu Holenderskich Indii Wschodnich. Od 13 lutego „Kamikawa Maru” organizował bazę wodnosamolotów w porcie Muntok na wyspie Bangka[12]. 16 lutego jego samoloty walczyły nad Sumatrą z holenderskimi bombowcami Martin 139, zestrzeliwując jeden, lecz tracąc też jeden F1M2[12]. Od 1 marca okręt brał udział w zajęciu zachodniej Jawy, wspierając z samolotami z „Sanyo Maru” desant w zatoce Bantam, Merak i Eretan[13]. W walce powietrznej tego dnia samotny F1M2 przetrwał ataki pięciu myśliwców Hawker Hurricane brytyjskiego 605 Dywizjonu (samemu donosząc o rzekomym zestrzeleniu trzech z nich), lecz inny Hurricane później zniszczył F1M2 zakotwiczonego w zatoce Bantam i uszkodził drugiego[11]. W związku z kapitulacją Holenderskich Indii Wschodnich, okręt 11 marca wypłynął do Japonii, po czym przeszedł dokowanie w Sasebo 27 marca – 4 kwietnia[13]. 25 kwietnia przebazował do atolu Truk[13].

Morze Koralowe, Midway i Aleuty

edytuj

„Kamikawa Maru” wziął następnie udział w operacji MO, mającej na celu opanowanie Port Moresby, wchodząc w skład sił osłony (eskortowany przez krążowniki „Tenryū” i „Tatsuta”)[13]. 2 maja osłaniał zdobycie wyspy Santa Isabel na Wyspach Salomona, na której w zatoce Rekata urządzono bazę wodnosamolotów, biorących następnie udział w walkach o Guadalcanal[13]. Po tym, „Kamikawa Maru” udał się ze swoją eskortą dalej na południe i 6 maja założył bazę wodnosamolotów pod Deboyne na Luizjadach. Operowała z niego wówczas zarówno własna grupa lotnicza, jak i bliźniaczego „Kiyokawa Maru”, będącego w remoncie[13]. Na skutek bitwy na Morzu Koralowym (w której rozpoznanie lotnicze popełniło kilka błędów), Japończycy odwołali operację zajęcia Port Moresby i „Kamikawa Maru” 10 maja odpłynął spod Deboyne, zawijając do bazy w Rabaulu[14].

 
„Kamikawa Maru” koło Kiski, czerwiec 1942 (zdjęcie z pokładu „Kimikawa Maru”)

20 maja „Kamikawa Maru” został włączony do 11. dywizjonu okrętów lotniczych Floty Połączonej i wyszedł na Saipan w celu uczestnictwa w operacji MI – zajęcia Midway[14][f]. Okręty wyszły stamtąd 28 czerwca, a „Kamikawa Maru” wchodził w skład sił inwazyjnych Midway, osłaniając grupę transportową[11]. Jego zadaniem było najpierw założenie bazy wodnosamolotów w atolu Kure[14]. Na pokładzie „Kamikawa Maru” miał wówczas 4 starsze wodnosamoloty E8N2 i 14 F1M2[9]. Okręt nie uczestniczył w samej bitwie o Midway, gdyż 6 czerwca został skierowany do operacji AL zajęcia wysp Kiska i Attu na Aleutach[14]. 15 czerwca przybył na Kiskę, dołączając do bliźniaczego „Kimikawa Maru”, gdzie przystąpiono do organizacji bazy wodnosamolotów[14]. Ponoszono straty w samolotach, zarówno od walk z amerykańskimi bombowcami, jak i od złej pogody[14]. Z powodu aktywności amerykańskiego lotnictwa, od 18 czerwca „Kamikawa Maru” przebywał u brzegów wyspy Agattu[15]. Po nalocie amerykańskich bombowców B-24 3 lipca, w którym „Kamikawa Maru” nie odniósł uszkodzeń, następnego dnia został wycofany z tego rejonu i 15 lipca powrócił do Sasebo[15].

Walki o Wyspy Salomona

edytuj
 
Widok od góry w 1943 roku podczas ataków lotnictwa amerykańskiego

W związku z walkami o Gudalacanal na Wyspach Salomona, 23 sierpnia okręt został skierowany w ten rejon, docierając do kotwicowiska koło wyspy Shortland 4 września, przenosząc na pokładzie 11 myśliwców pływakowych Nakajima A6M2-N i dwa F1M2[15]. Wszedł wówczas w skład grupy lotniczej obszaru R (R Homen Koku Butai), z „Chitose”, „Sanyo Maru” i „Sanuki Maru”), przenosząc jako jedyny myśliwce pływakowe[15]. Wodnosamoloty grupy uczestniczyły w walkach nad Guadalcanalem, osłonie okrętów i wsparciu japońskich natarć lądowych, korzystając też z wysuniętej bazy Rekata. Podczas wsparcia nieudanego natarcia 14 września stracono trzech pilotów A6M2-N w starciach z amerykańskimi F4F[11]. 19 września „Kamikawa Maru” odpłynął do Rabaulu, pozostawiając na Shortland resztę samolotów, które przez kolejne miesiące nadal walczyły nad Guadalcanalem. 1 października okręt powrócił do Yokosuki w Japonii; zainstalowano wówczas na nim radar[11]. 18 października „Kamikawa Maru” ponownie dotarł na Shortland, po czym 19 października przeszedł pod Buin na Wyspie Bougainville’a, gdzie stacjonował do 3 listopada[16]. Pięć razy był tam celem nalotów amerykańskich B-17 (19, 21, 30, 31 października i 1 listopada), odnosząc niewielkie uszkodzenia za ostatnim razem[11]. Przez kolejne dwa miesiące okręt kursował kilka razy między Japonią a Shortland. 11 grudnia 1942 roku koło Buin holował uszkodzony okręt-bazę wodnosamolotów „Sanyo Maru”[11]. 1 lutego 1943 roku jego grupa lotnicza składała się z siedmiu E13A1 i trzech F1M2[11]. Tego samego dnia okręt został uszkodzony w nalocie B-17 na Shortland, po czym po prowizorycznych naprawach w Rabaulu i Truk, udał się na remont do Jokohamy, ukończony 15 marca[16].

1 kwietnia 1943 roku „Kamikawa Maru” dotarł do Rabaulu i został przydzielony do Floty Obszaru Południowowschodniego[11]. 21 kwietnia okręt przeszedł do Truk, a 29 kwietnia do Yokosuki. 14 maja 1943 roku ponownie okręt wyszedł z dwoma transportowcami z Yokosuki do Truk, gdzie dotarł 23 maja, dostarczając samoloty i bomby. Następnie wyruszył 26 maja do Rabaulu, pod eskortą ścigaczy okrętów podwodnych nr 12 i nr 37[17]. 28 maja 1943 roku o godzinie 12:03, na północ od Kaviengu, „Kamikawa Maru” został storpedowany trzema torpedami w prawą burtę przez amerykański okręt podwodny USS „Scamp” (SS-277)[17]. Wobec nieudanych prób holowania został wydany rozkaz opuszczenia okrętu, który jednak trzymał się na wodzie. Po północy 29 maja, o godzinie 0:16 „Kamikawa Maru” został dobity przez okręt podwodny jeszcze jedną torpedą w lewą burtę, po czym zatonął[17]. Zginęło 39 członków załogi, w tym dowódca komandor Seitarō Hara, a także trzech pracowników wojska[17]. Okręt zatonął na pozycji 01°36′S 150°24′E/-1,600000 150,400000[11][18] lub według innych źródeł 01°00′S 150°18′E/-1,000000 150,300000[17]. Skreślono go formalnie z listy floty 18 lipca 1943 roku[17].

Uwagi

edytuj
  1. ↑ Pozostałe to „Kiyokawa Maru”, „Kimikawa Maru”, „Kunikawa Maru”. Następnie według ulepszonego projektu zbudowano w 1940 roku „Hirokawa Maru”, a po wojnie jeszcze trzy nowe statki o tych nazwach: „Kamikawa Maru”, „Kimikawa Maru” i „Kunikawa Maru”.Sidorienko i Pinak 2012 ↓, s. 26, 59
  2. ↑ Hackett, Kingsepp i Alsleben 1998 ↓ podają przydział do 22. Morskiego Oddziału Zwiadowczego (ang. 22nd Sea Scout Unit).
  3. ↑ Hackett, Kingsepp i Alsleben 1998 ↓ podają przydział do 16. dywizjonu tendrów wodnosamolotów (ang. 16th Seaplane Tender Division), z częścią 14. grupy lotnictwa morskiego (ang. 14th Naval Air Group) na pokładzie.
  4. ↑ Hackett, Kingsepp i Alsleben 1998 ↓ podają przydział do 6. grupy lotnictwa morskiego (ang. 6th Naval Air Group).
  5. ↑ Hackett, Kingsepp i Alsleben 1998 ↓ podają przydział do 12. grupy lotnictwa morskiego (ang. 12th Naval Air Group).
  6. ↑ a b WedługSidorienko i Pinak 2012 ↓, s. 35, dywizjon lotniskowców (ros. diwizija awianoscew), wedługHackett, Kingsepp i Alsleben 1998 ↓, dywizjon tendrów wodnosamolotów (ang. Seaplane Tender Division).
  7. ↑ Sidorienko i Pinak 2012 ↓, s. 35 podają, że Japończycy opanowali port Songkhla w Tajlandii.

Przypisy

edytuj
  1. ↑ a b c d e f g h i Sidorienko i Pinak 2012 ↓, s. 26.
  2. ↑ a b c d e f g Sidorienko i Pinak 2012 ↓, s. 28.
  3. ↑ a b c d e f g h Sidorienko i Pinak 2012 ↓, s. 31.
  4. ↑ a b c d Sidorienko i Pinak 2012 ↓, s. 27.
  5. ↑ Myszor 2014 ↓, s. 137.
  6. ↑ a b c Sidorienko i Pinak 2012 ↓, s. 32.
  7. ↑ a b c d Sidorienko i Pinak 2012 ↓, s. 33.
  8. ↑ a b c d e f Sidorienko i Pinak 2012 ↓, s. 34.
  9. ↑ a b c d e f g h i Sidorienko i Pinak 2012 ↓, s. 35.
  10. ↑ Myszor 2014 ↓, s. 138.
  11. ↑ a b c d e f g h i j Hackett, Kingsepp i Alsleben 1998 ↓.
  12. ↑ a b c d e f Sidorienko i Pinak 2012 ↓, s. 35–36.
  13. ↑ a b c d e f Sidorienko i Pinak 2012 ↓, s. 36.
  14. ↑ a b c d e f Sidorienko i Pinak 2012 ↓, s. 37.
  15. ↑ a b c d Sidorienko i Pinak 2012 ↓, s. 38.
  16. ↑ a b Sidorienko i Pinak 2012 ↓, s. 39.
  17. ↑ a b c d e f Sidorienko i Pinak 2012 ↓, s. 40.
  18. ↑ Myszor 2014 ↓, s. 139.

Bibliografia

edytuj
  • Władimir Sidorienko, Jewgienij Pinak. I w trudie, i w boju. Gruzopassażyrskije tiepłochody tipa „Kamikawa-maru” wo wriemia wojny i mira. „Arsienał-Kollekcyja”. Nr 3/2012 (3), wrzesień 2012. Moskwa: Jauza-katalog. (ros.). 
  • Bob Hackett, Sander Kingsepp, Allan Alsleben: IJN Seaplane Tender KAMIKAWA MARU: Tabular Record of Movement. Imperial Japanese Navy Page, 1998. [dostęp 2021-10-05]. (ang.).
  • Oskar Myszor: Cesarstwo Japonii. Tom I. Pancerniki, lotniskowce i krążowniki. Tarnowskie Góry: Wydawnictwo Okręty Wojenne, 2014, seria: „Okręty Wojenne”. Numer specjalny 47. ISBN 978-83-61069-26-3.
Źródło: „https://pl.wiki.x.io/w/index.php?title=Kamikawa_Maru&oldid=74110128”