Kalinowo (powiat ełcki)
Kalinowo (niem. Kallinowen, od 1938 Dreimühlen[4]) – wieś w Polsce, położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie ełckim, w gminie Kalinowo przy skrzyżowaniu drogi krajowej nr 16 z drogą wojewódzką nr 661.
| wieś | |
 Fragment miejscowości | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2022) |
769[2] |
| Strefa numeracyjna |
87 |
| Kod pocztowy |
19-314[3] |
| Tablice rejestracyjne |
NEL |
| SIMC |
0759660 |
Położenie na mapie gminy Kalinowo  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego  | |
Położenie na mapie powiatu ełckiego  | |
 53°52′30″N 22°40′23″E/53,875000 22,673056[1]
| |
Podział administracyjny
edytujW latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa suwalskiego.
Miejscowość jest siedzibą gminy Kalinowo.
Nazwa
edytujNazwa wsi wywodzi się albo od pruskiego słowa kal, oznaczającego dom lub od polskiego słowa kalina. Ponieważ była zasiedlana kolonistami z Mazowsza, najprawdopodobniej nazwa wywodzi się od nazwiska osadnika. W dokumentach historycznych występuje pod nazwami Kalinowo, Kalynowa, Kalinoffa. Dopiero znacznie później pojawia się zniemczona nazwa Kallinowen.
W lipcu 1938 (według innych źródeł w 1928 r.) historyczna nazwa miejscowości została zmieniona w okresie tzw. chrztów hitlerowskich na Dreimühlen.
Historia
edytujW Kalinowie istniało już osadnictwo jaćwieskie, na co wskazuje odnaleziona na miejscowym cmentarzu tzw. baba pruska. Według niemieckiego historyka, opisującego Olecko, Kalinowo zostało założone w 1539 r. Jednak informacja o wsi pojawia się już w dokumentach z 1499 r., kiedy pleban z Kalinowa (wieś czynszowa) toczył spór z plebanem z Juch o wieś Kleszczewo. Prawdopodobnie parafia powstała wraz z lokacją wsi w 1492 r. (wcześniej funkcje parafialną dla tych ziem pełnił kościół w Ełku). W 1507 r. Kalinowo liczyło 40 łanów, z których 4 należały do sołtysa (łany wolne), 31 było łanów nieobsadzonych a pozostałych chłopów czynszowych obejmowała jeszcze wolnizna. Wieś lokowana była po 1491 roku (najprawdopodobniej w 1492 r.), na co wskazują dokumenty lokacyjne wsi sąsiednich. W 1529 r. w Kalinowie istniała szkółka parafialna. Przywilej lokacyjny Kalinowo (Kalynowa) otrzymało w 1539 od księcia Albrechta. W przywileju tym potwierdzono nadanie 40 łanów na prawie chełmińskim, w tym 4 łany wolne dla sołtysa i dwa łany dla pastora (uposażenie parafii). Sołtys Stanisław (Stenzell) zobowiązany był do jednej służby zbrojnej. Potwierdzenie zobowiązania dla sołtysa zawarte jest także w tzw. popisie wojskowym z 1519 r. W 1513 r. wieś wymieniana jest w dokumencie (pod nazwą Kalinoffa) wydzielenia odrębnego komornictwa w prokuratorii leckiej (ełckiej), jako podległa burgrabiemu straduńskiemu. W spisie z 1507 r. w Kalinowie wymieniane są dwie karczmy. Natomiast w spisie z lat 1540-1543 w Kalinowie wymieniano sześć karczm. W 1507 r. w Kalinowie wymieniany jest komornik ziemski. W dokumentach z 1529 wymieniana jest parafia w Kalinowie. W 1561 r. książę Albrecht nadał dąbrowę w Kalinowie wraz z łąką Stanisławowi Sówce. W czasie najazdu tatarskiego w 1656 r. Kalinowo zostało splądrowane a wielu mieszkańców, wraz z proboszczem Baranowskim, zostało uprowadzonych jako jasyr. W czasie epidemii dżumy (1709-1711) w parafii Kalinowo zmarły 633 osoby.
W XVIII w. odbywały się we wsi jarmarki cztery razy w roku, na które przyjeżdżali także ludzie z Polski. Bydło przyganiano aż z Podola. Jako że Kalinowo było wsią przygraniczną to mieszkańcy trudnili się także przemytem (przemycano sól, bydło, machorkę, zapalniczki, itp.). W tym okresie we wsi było 38 domów. W 1835 w Kalinowie mieszkało około 300 osób, a w roku 1900 – 590. W spisie z 1939 roku wykazano we wsi 661 mieszkańców.
Obiekty zabytkowe
edytujKościół
edytujPierwszy kościół zbudowano wkrótce po założeniu wsi czyli pod koniec XV w. Spłonął on w czasie najazdu Tatarów. Odbudowany został w 1666 r. (był drewniany, podobny do obecnie istniejącego w Ostrykole). Budynek kościoła przebudowany gruntownie w 1725 był wielokrotnie remontowany, spłonął w czasie I wojny światowej. Obecny pw. Wniebowzięcia NMP z ozdobną wieżą krytą czterospadowym hełmem wybudowano w 1924 r[5], a dwa dzwony pochodzą z 1672 i 1662 r. Parafia w Kalinowie należała do jednych z najbardziej polskich na Mazurach. Nawet w oficjalnych statystykach do I wojny światowej wykazywano przewagę ludności polskiej. W 1834 r. na 3625 parafian było tylko 239 Niemców. W tym czasie w szkole uczyło się 538 dzieci polskich i 95 niemieckich. W 1901 r. pośród 5244 parafian tylko 1400 zapisano jako Niemców. W 1912 na 3600 parafian – 660 Niemców.
Po II wojnie światowej kościół został zajęty przez katolików i nigdy nie zwrócony. Formalnie mazurską świątynię przekazali Kościołowi łacińskiemu komuniści jako "mienie poniemieckie" w 1947 roku. Plebanię i plac natomiast otrzymał Kościół metodystyczny. Dziś kościół pozostaje siedzibą parafii rzymskokatolickiej, należącej do dekanatu Ełk - Miłosierdzia Bożego, diecezji ełckiej.
Ludzie związani z Kalinowem
edytuj- Bernard Rostock-Rostkowski(1690-1759), ur. w Kalinowie, autor popularnej na Mazurach pieśni "Pola już bziałe" oraz tłumacz pieśni religijnych na język polski. Tuż po studiach przez dwa lata był zastępcą kierownika szkoły w Ełku, później, w latach 1712-1759, kaznodzieją. Był proboszczem w Kalinowie.
- Michał Pogorzelski ur. 1737 w Lepakach Wielkich, proboszcz w Kalinowie w latach 1780-1798. Dzięki pomocy superintendenta w Stradunach – Pawła Krzysztofa Drygalskiego – ukończył szkołę książęca w Ełku. Później uczył się w Królewcu w tzw. szkole staromiejskiej. W 1762 r. rozpoczął studia na wydziale teologicznym na uniwersytecie w Królewcu, które ukończył z odznaczeniem. Znał język litewski, ale stosunkowo słabo posługiwał się językiem niemieckim, co utrudniało mu objęcie probostwa. Otrzymał pracę jako organista w Ragnecie, a potem awansował na rektora (pierwszego nauczyciela) w Kutach pod Węgorzewem. Dzięki listowi polecającemu otrzymał parafię w Kalinowie. Odnowił zrujnowaną plebanię, wikarówkę i mieszkanie nauczyciela, odrestaurował tutejszy kościół. Szkoły, pozostające od jego opieką, otrzymały dobrą opinie od superintendenta ełckiego Tymoteusza Gizewiusza. Był twórcą pieśni (słowa i muzyka), pisał wiersze.
Zobacz też
edytuj- Inne miejscowości o nazwie Kalinowo: Kalinowo
Przypisy
edytuj- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 48502
- ↑ NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2022-10-06].
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 419 [zarchiwizowane 2022-10-26].
- ↑ Rozporządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 12 listopada 1946 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości (M.P. z 1946 r. nr 142, poz. 262)
- ↑ Piotr Skurzyński "Warmia, Mazury, Suwalszczyzna" Wyd. Sport i Turystyka - Muza S.A. Warszawa 2004 ISBN 83-7200-631-8 s. 323
Bibliografia
edytuj- Ełk. Z dziejów miasta i powiatu. Pojezierze, Olsztyn 1970, 327 str.
- Grzegorz Białuński, Kolonizacja "Wielkiej Puszczy: (do 1568 roku – starostwa piskie, ełckie, straduńskie, zelkowskie i węgoborskie (węgorzewskie). OBN im. Wojciecha Kętrzyńskiego w Olsztynie, Olsztyn 2002, ISBN 83-87643-97-1, ISSN 0585-3893
- Anna Wasilewska Z kart historii... Pierwsze wzmianki o Kalinowie [1]
- Anna Wasilewska Z kart historii...Późniejsze dzieje Kalinowa… [2]