Wikipedia

Kalina (roślina)

rodzaj roślin

Kalina (Viburnum L.) – rodzaj roślin zaliczany w systemach APG do rodziny piżmaczkowatych (Adoxaceae), dawniej wyodrębniany w monotypową rodzinę kalinowatych (Viburnaceae) lub włączany do przewiertniowatych (Caprifoliaceae). W obrębie rodzaju wyróżnia się ok. 200 gatunków[4]. Zasięg rodzaju obejmuje wszystkie kontynenty półkuli północnej oraz sięga obszarów równikowych i półkuli południowej w Azji Południowo-Wschodniej oraz Ameryce Południowej[4]. W Polsce dziko rosną dwa gatunki – kalina koralowa (V. opulus) i kalina hordowina (V. lantana), z czego tylko ten pierwszy jest rodzimym[5].

Kalina
Ilustracja
Kalina koralowa
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

astropodobne

Rząd

szczeciowce

Rodzina

piżmaczkowate

Rodzaj

kalina

Nazwa systematyczna
Viburnum L.
Sp. Pl. 267. 1753
Typ nomenklatoryczny

Viburnum lantana L.[3]

Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku
Kwiatostan Viburnum furcatum
Viburnum macrocephalum
Kalina wawrzynowata
Kalina kanadyjska
Kalina koreańska

Liczne gatunki z tego rodzaju są uprawiane jako rośliny ozdobne dla efektownych kwiatostanów, barwnych owoców, atrakcyjnego listowia[6][7], czasem też wonnych kwiatów[8]. Niektóre mają owoce jadalne, inne trujące. Część gatunków wykorzystywanych jest lokalnie jako rośliny lecznicze[6].

Rozmieszczenie geograficzne

edytuj

Rodzaj jest szeroko rozprzestrzeniony na półkuli północnej. Występuje niemal w całej Eurazji – brak jego przedstawicieli tylko na obszarach pustynnych Półwyspu Arabskiego i Azji Środkowej oraz części obszarów północno-wschodniej Azji (w Jakucji i na Kamczatce). Na południowym wschodzie sięga Nowej Gwinei, a w rejonie basenu Morza Śródziemnego – północno-zachodniej Afryki. Kaliny rosną także w niemal całej Ameryce Północnej (bez Małych Antyli i pustynnych obszarów południowo-zachodnich Stanów Zjednoczonych). Występują także w Ameryce Południowej w Andach i Amazonii[4]. Rodzaj najbardziej zróżnicowany jest w Azji Południowo-Wschodniej (tylko w Chinach rosną 73 gatunki, z czego 45 to endemity tego kraju), poza tym liczne gatunki występują w tropikach Ameryki Południowej[9].

Z tradycyjnie wyróżnianych w obrębie rodzaju 10 sekcji z Eurazją związane są: Megalotinus, Solenotinus, Tinus, Tomentosa, Viburnum i Pseudotinus. Sekcje Lentago i Oreinotinus występują głównie na kontynentach amerykańskich. Przedstawiciele sekcji Odontotinus rosną i w Azji i na kontynentach amerykańskich, a sekcji Opulus na wszystkich kontynentach strefy umiarkowanej północnej[7].

Rodzaj wyewoluował najwyraźniej w górskich lasach południowo-wschodniej Azji, skąd kilkukrotnie migrował na północ rozprzestrzeniając się w strefie umiarkowanej i docierając do Europy, a w eocenie także do Ameryki Północnej. W miocenie część linii rozwojowych ze strefy umiarkowanej wtórnie zasiedliła strefę międzyzwrotnikową[7].

Morfologia

edytuj
Pokrój
Krzewy zwykle o prosto wzniesionych pędach, rzadziej niskie drzewa osiągające do 10 m wysokości[8]. Pędy są nagie lub owłosione, włoski pojedyncze proste lub gwiazdkowate, czasem skupione w pęczkach[9].
Liście
Sezonowe lub zimozielone, nakrzyżległe[9][8][10], pojedyncze i ogonkowe, całobrzegie, ząbkowane lub z 3–5 klapami[9][10]. Przylistki drobne lub ich brak[9].
Kwiaty
Drobne, obupłciowe i 5-krotne[9][10]. Zebrane w kulistawe lub mniej lub bardziej spłaszczone od góry kwiatostany (wiechy i podbaldachy[10]), nierzadko o brzeżnych kwiatach powiększonych, asymetrycznych i płonnych, z powiększoną koroną[9][8][10]. Kielich niewielki, 5-ząbkowy. Korona kółkowa, dzwonkowata lub rurkowata, zwykle biała, czasem czerwonawa, różowawa lub zielonkawa. Pręcików 5, o cienkich nitkach. Zalążnia wpół dolna, trójkomorowa, z jedną komorą płodną, zawierającą pojedynczy zalążek. Szyjka słupka krótka, zwieńczona znamieniem główkowatym lub trójdzielnym[9].
Owoce
Czerwone, purpurowe, granatowe lub czarne, rzadziej żółte pestkowce z jednonasienną, nieco spłaszczoną pestką[9][10].

Systematyka

edytuj
 
Kalina koralowa
Pozycja systematyczna według APweb (aktualizowany system APG IV z 2016)

Jeden z pięciu rodzajów w rodzinie piżmaczkowatych (Adoxaceae), stanowiącej klad bazalny w obrębie rzędu szczeciowców (Dipsacales) w grupie euasterids II wchodzącej w skład kladu astrowych (asterids) należącego do dwuliściennych właściwych (eudicots). Rodzaj stanowi klad bazalny w obrębie rodziny, więc zgodnie z regułami taksonomicznymi może być wyodrębniany jako rodzina siostrzana dla pozostałych rodzajów (kalinowate Viburnaceae). Błędem natomiast jest włączanie go do przewiertniowatych, stanowiących odrębną linię rozwojową[2].

Wykaz gatunków[4]

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ a b Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-20] (ang.).
  3. ↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-02-25].
  4. ↑ a b c d Viburnum L., [w:] Plants of the World online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2023-06-23].
  5. ↑ Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 201, ISBN 978-83-62975-45-7.
  6. ↑ a b David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 964–965, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
  7. ↑ a b c Lyu i inni, Spatial Patterns and Determinants of Endemic Taxa Richness in the Genus Viburnum (Adoxaceae) in China, „Diversity”, 14 (9), 2022, s. 744, DOI: 10.3390/d14090744 [dostęp 2023-06-23].
  8. ↑ a b c d Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 1. Trees and shrubs. London: Macmillan, 2002, s. 448. ISBN 0-333-73003-8.
  9. ↑ a b c d e f g h i Qiner Yang, Valéry Malécot, Viburnum Linnaeus, [w:] Flora of China [online], eFloras.org [dostęp 2023-06-23].
  10. ↑ a b c d e f Włodzimierz Seneta, Jakub Dolatowski, Dendrologia, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1997, s. 489-490, ISBN 83-01-12099-1.
Źródło: „https://pl.wiki.x.io/w/index.php?title=Kalina_(roślina)&oldid=72985304”