Kakaowiec właściwy

Kakaowiec właściwy
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	różopodobne
Rząd	ślazowce
Rodzina	ślazowate
Rodzaj	kakaowiec
Gatunek	kakaowiec właściwy
	Nazwa systematyczna
	Theobroma cacao L.; Sp. Pl.: 782 (1753)
	Multimedia w Wikimedia Commons

Kakaowiec właściwy (Theobroma cacao L.) – gatunek rośliny z rodziny ślazowatych (Malvaceae), dawniej zaliczany do zatwarowatych (Sterculiaceae). Roślina pochodzi z wilgotnych lasów tropikalnych Ameryki Południowej i Środkowej, poza tym jest szeroko rozpowszechniony w uprawie. Obecnie największe powierzchnie upraw znajdują się w Afryce. Z nasion kakaowca właściwego wytwarza się proszek kakaowy oraz masło kakaowe.

Morfologia

Pokrój: Wieczniezielone drzewo o zwartej koronie wysokości 10–15 m lub krzew do 5 m wysokości. Ma cienką, cynamonowo-brązową korę. Drzewo kakaowca ma silnie rozwinięty system korzeniowy.^{[potrzebny przypis]}
Liście: Ulistnienie naprzemianległe. Liście podłużniejajowate do szerokolancetowatych, skórzaste. Mają długość 20–30 cm. Przyrastają przez cały rok.
Kwiaty: Różowe do czerwonych, osadzone na krótkich szypułkach wyrastających w pęczkach bezpośrednio z pnia i konarów. Takie zjawisko nazywa się kauliflorią. Kwiaty składają się z 5 czerwonych działek kielicha, 5 cytrynowożółtych z czerwonymi prążkami płatków korony, 1 pięciodzielnego słupka i 5 pręcików.
Owoce: Owalne jagody (250 × 100 mm), bruzdkowane lub gładkie o kształcie przerośniętego ogórka, przypominające piłki do futbolu amerykańskiego^{[potrzebny przypis]}. Okryte są grubą łupiną. Zawierają 20 do 60 płaskich lub kulistych nasion (tzw. ziaren kakaowych), pokrytych aromatycznym białym śluzem^{[potrzebny przypis]}, pogrążonych w przyjemnie pachnącym, czerwonawym miąższu o słodkawym smaku.
Osobny artykuł: Kakao (ziarna kakaowe).

Nazewnictwo

Naukowa nazwa rodzajowa nadana została przez Karola Linneusza, który zastąpił nazwę wcześniej stosowaną – Cacao, jako barbarzyńską, wywodzącą się z języka nahuatl (cacahoaquahuitl). Zostawił tę nazwę jednak jako epitet gatunkowy. Wprowadzona przez niego nazwa rodzajowa Theobroma wywodzi się z greckich słów θεoς (theos = bóg) oraz βρῶμα (broma = pożywienie)^[4].

Zbiory kakaowca na świecie

Największymi eksporterami ziaren kakaowca w krajach afrykańskich są: Wybrzeże Kości Słoniowej, Ghana, Nigeria oraz Kamerun; w krajach amerykańskich: Brazylia, Ekwador, Dominikana, Kolumbia oraz Meksyk, a w krajach azjatyckich: Indonezja, Papua-Nowa Gwinea i Malezja.

Zobacz więcej w artykule Kakao, w sekcji Pochodzenie i uprawa.

Procentowy udział w zbiorach kakaowca w 2015 r.

Zastosowanie

Kakaowce na plantacji

Historia: Najstarsze ślady używania nasion kakaowca jako pożywienia stwierdzono w Ekwadorze w górnym biegu dopływów Amazonki na stanowisku archeologicznym datowanym na 5450–5300 lat BP. W Ameryce Środkowej znaleziska archeologiczne świadczą o wykorzystaniu tego gatunku od 3900 lat BP, a na terenach południowo-zachodniej części współczesnych Stanów Zjednoczonych od 1000 lat BP^[5].
Surowiec: Dojrzałe owoce usypuje się w pryzmy, które pod przykryciem w ciągu 4-5 dni ulegają wstępnej fermentacji. Następnie wyłuskuje się nasiona, które poddawane są wtórnej fermentacji, a po niej suszone. Kolejnym krokiem jest prażenie i mielenie, w wyniku czego otrzymywana jest gęsta masa, z której w procesie tłoczenia otrzymuje się masło kakaowe, a odtłuszczone wytłoki, poddane powtórnemu mieleniu, przybierają postać proszku kakaowego (potocznie: kakao).

Zobacz więcej w artykule Kakao, w sekcji Zastosowanie.

Uprawa

Wymagania: Kakaowiec potrzebuje wilgotnego, gorącego klimatu o małych amplitudach dobowych i rocznych temperatur, a taki charakter ma klimat okołorównikowy. Gatunek ten nie znosi silnych wiatrów oraz ostrego słońca, dlatego drzewo kakaowe najlepiej rozwija się pod osłoną wysokich drzew. Kakaowiec uprawia się na żyznych, głębokich i przewiewnych glebach dobrze odwadnianych.
Pielęgnacja i zbiory: Drzewa kakaowca sadzi się w rzędach w odległości 2-6 metrów. Drzewo zaczyna owocować między 3 a 5 rokiem od zasadzenia, a największe plony można zbierać gdy drzewo ma od 8 do 15 lat. Od 4 do 6 miesięcy po zakwitnięciu ukazują się owoce.; Występują dwa okresy zbiorów-główny od września do marca (80% zbiorów) i drugorzędny od kwietnia do września (20% zbiorów). Po zebraniu owoce rozcina się na pół i wyjmuje się z nich ziarna wraz z miąższem.

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-02-23] (ang.).
↑ Theobroma cacao L., [w:] Plants of the World Online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2024-03-01] .
↑ William T. Stearn: Stearn's Dictionary of Plant Names for Gardeners. London: Cassel Wellington House, 2004, s. 294. ISBN 978-0-304-36469-5.
↑ Sonia Zarrillo, Nilesh Gaikwad, Claire Lanaud, Terry Powis, Christopher Viot, Isabelle Lesur, Olivier Fouet, Xavier Argout, Erwan Guichoux, Franck Salin, Rey Loor Solorzano, Olivier Bouchez, Hélène Vignes, Patrick Severts, Julio Hurtado, Alexandra Yepez, Louis Grivetti, Michael Blake & Francisco Valdez. The use and domestication of Theobroma cacao during the mid-Holocene in the upper Amazon. „Nature Ecology & Evolution”, 2018. DOI: 10.1038/s41559-018-0697-x.

Bibliografia

Zbigniew Podbielkowski: Słownik roślin użytkowych. Warszawa: PWRiL, 1989. ISBN 83-09-00256-4.
Jan Falkowski, Jerzy Kostrowicki: Geografia rolnictwa świata. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2001.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-02-23] (ang.).

[powo-3] Theobroma cacao L., [w:] Plants of the World Online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2024-03-01] .

[4] William T. Stearn: Stearn's Dictionary of Plant Names for Gardeners. London: Cassel Wellington House, 2004, s. 294. ISBN 978-0-304-36469-5.

[5] Sonia Zarrillo, Nilesh Gaikwad, Claire Lanaud, Terry Powis, Christopher Viot, Isabelle Lesur, Olivier Fouet, Xavier Argout, Erwan Guichoux, Franck Salin, Rey Loor Solorzano, Olivier Bouchez, Hélène Vignes, Patrick Severts, Julio Hurtado, Alexandra Yepez, Louis Grivetti, Michael Blake & Francisco Valdez. The use and domestication of Theobroma cacao during the mid-Holocene in the upper Amazon. „Nature Ecology & Evolution”, 2018. DOI: 10.1038/s41559-018-0697-x.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]