Kłęk
Kłęk (Gymnocladus Lam.) – rodzaj roślin należący do rodziny bobowatych. Obejmuje 6 gatunków drzew[4]. Jeden gatunek – kłęk kanadyjski G. dioicus występuje we wschodniej części Ameryki Północnej. Pozostałe rosną w południowo-wschodniej Azji: dwa w południowych Chinach, jeden w północno-wschodnich Indiach i dwa na Półwyspie Indochińskim[5]. Rośliny te rosną w lasach strefy umiarkowanej i w lasach górskich strefy tropikalnej, zarówno na stokach jak i nad rzekami[5].
 Kłęk kanadyjski | |
| Systematyka[1][2] | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Podkrólestwo | |
| Nadgromada | |
| Gromada | |
| Podgromada | |
| Nadklasa | |
| Klasa | |
| Nadrząd | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Podrodzina | |
| Rodzaj |
kłęk |
| Nazwa systematyczna | |
| Gymnocladus Lam. Encycl. Meth., Bot. 1: 733. 1 Aug 1785 | |
| Typ nomenklatoryczny | |
|
Gymnocladus canadensis Lam.[3] | |
Nasiona kłęka kanadyjskiego używano jako substytut kawy (stąd angielska nazwa Kentucky coffee tree). Sadzony jest jako roślina ozdobna w parkach i ogrodach, także w celu rekultywacji gleb[5] (aczkolwiek nie współżyje z bakteriami azotowymi[6]). Drewno jest ciężkie, mocne i bardzo trwałe w ziemi[6]. Rośliny te wykorzystywane były także do trucia owadów (np. much za pomocą liści moczonych w mleku[6]), lecznicze, olejodajne (olej z nasion G. chinensis dodawany był do farb), miąższ z owoców G. chinensis i G. assamicus wykorzystywany był jako mydło ze względu na zawartość saponin[6][5]. Ze względu na zawartość cytyzyny w liściach i owocach są one trujące dla części zwierząt domowych, aczkolwiek nasiona i pulpa z owoców bywała spożywana po przegotowaniu[5].
W Polsce jest uprawiany jako roślina ozdobna jeden tylko gatunek – kłęk kanadyjski[6].
Morfologia
edytuj
- Pokrój
- Drzewa o wysokości do 25 m, pędy grube, rośliny pozbawione cierni[7][8].
- Liście
- Skrętoległe, sezonowe, podwójnie pierzasto złożone, duże (do 80 cm) długości, z bardzo licznymi listkami[7][8].
- Kwiaty
- Jednopłciowe i obupłciowe, przy czym w pierwszym przypadku kwiaty różnych płci rosną na różnych drzewach lub na tych samych. Kwiaty są białawe i drobne, zebrane w grona i wiechy. Dno kwiatowe dyskowate. Działek kielicha jest 5, są one nierówne i wąskie. Płatki korony w liczbie 4 lub 5 są od działek nieco dłuższe[8] i szersze, zwykle też owłosione[7]. Pręcików jest 10, są one krótsze od płatków i nierównej długości (wzajemnie dłuższe i krótsze wyrastają przemiennie), ich nitki są grube i nieco owłosione, pylniki otwierają się bocznymi pęknięciami. Zalążnia w kwiatach męskich jest zredukowana, czasem całkowicie, występuje natomiast w kwiatach obupłciowych i żeńskich, jest górna, zawiera 7–8 zalążków, szyjka słupka jest prosta, nieco ścieśniona, na szczycie ze skośnym znamieniem[8].
- Owoce
- Grubościenne, szerokie i skórzaste strąki[7][8].
Systematyka
edytuj- Pozycja systematyczna
Rodzaj z rodziny bobowatych Fabaceae, a w jej obrębie z podrodziny brezylkowych Caesalpinioideae i plemienia Caesalpinieae[9][2]. Rodzaj jest blisko spokrewniony z rodzajem glediczja Gleditsia[5][7].
- Wykaz gatunków[4]
- Gymnocladus angustifolius (Gagnep.) J.E.Vidal
- Gymnocladus assamicus Kanjilal ex P.C.Kanjilal
- Gymnocladus burmanicus C.E.Parkinson
- Gymnocladus chinensis Baill.
- Gymnocladus dioicus (L.) K.Koch – kłęk kanadyjski
- Gymnocladus guangxiensis P.C.Huang & Q.W.Yao
Przypisy
edytuj- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ a b Peter F. Stevens, Fabales, [w:] Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-09-23] (ang.).
- ↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-02-04].
- ↑ a b Gymnocladus Lam.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-01-10].
- ↑ a b c d e f G. P. Lewis, Brian Schrire, Barbara Mackinder, Mike Lock: Legumes of the World. Royal Botanic Gardens, Kew, 2005, s. 130. ISBN 978-1-900347-80-8.
- ↑ a b c d e Włodzimierz Seneta, Drzewa i krzewy liściaste. T. 3, Daboecia - Hyssopus, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1996, s. 250-257, ISBN 83-01-12029-0, OCLC 749456050.
- ↑ a b c d e Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 1. Trees and shrubs. London: Macmillan, 2002, s. 277. ISBN 0-333-73003-8.
- ↑ a b c d e Dezhao Chen, Dianxiang Zhang & Kai Larsen: Gymnocladus Lamarck. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2022-01-10].
- ↑ Genus Gymnocladus Lam.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2022-01-10].