Jung Teater
Żydowskie Studio Eksperymentalne „Jung Teater” (pol. Teatr Młodych lub Młody Teatr) – półzawodowy, awangardowy teatr żydowski (jidyszowy) działający w II Rzeczypospolitej, w latach 1932–1937. Kierownikiem teatru był Michał Weichert, używający pseudonimu Michał Brandt.
| Typ teatru | |
|---|---|
| Założyciel | |
| Data powstania |
1932 |
| Data zamknięcia |
1937 |
| Państwo | |
| Lokalizacja |
ulica Długa 19, Warszawa |
| Spektakle |
|
Historia
edytujW działalność teatru zaangażowani byli absolwenci prowadzonego przez Weicherta Żydowskiego Studium Teatralnego, teatr miał charakter półzawodowy lub półamatorski, większość aktorów stanowili żydowscy robotnicy i rzemieślnicy[1]. Teatr przez cały okres działalności spotykał się z problemami finansowymi oraz brakiem własnych sal, w związku z czym wiele spektakli odgrywano w salach związków zawodowych[2].
Najbardziej znaną sztuką wystawioną w teatrze był spektakl Boston, będący jednocześnie sztuką inaugrującą działalność teatru[1] w lutym 1933 roku[3]. W marcu 1934 roku premierę miał faktomontaż Krasin, który opisywał wydarzenia z wyprawy generała Nobilego i radzieckiej akcji ratunkowej uczestników wyprawy[4][5]. Akcja spektaklu miała odbywać się na całej sali oraz między publicznością[6]. Spektakl zagrano 110 razy, ostatni raz na przełomie czerwca i lipca 1934[7].
W marcu 1935 roku odbyła się premiera faktomontażu Missisipi, opisującego sprawę „chłopców ze Scottsboro”[8]. Autorem scenariusza był Lejb Malach. Realizując sztukę wykorzystano nowe elementy: muzykę, taniec i pieśń[7]. Sztuki wystawiane przez teatr opisywała w swoich wspomnieniach m.in. Zofia Nałkowska[9], a listy z gratulacjami dla aktorów przesyłał Stefan Jaracz[10].
W 1936 roku teatr pracował nad realizacją sztuki Grobowiec pod Łukiem Triumfalnym Paula Raynala, premiera nie odbyła się z powodu zakazu cenzury[11][12]. Na mocy zarządzenia Wacława Żyborskiego, teatr pozbawiony został koncesji[13].
25 sierpnia 1936 roku teatr wznowił działalność jako Teatr Eksperymentalny Jung Bine (Młoda Scena)[14][15]. Pierwszą realizacją Młodej Sceny była sztuka Don Kichot żydowski Mendele Mojcher Sforima, w maju tego samego roku teatr ponownie stracił koncesję i został eksmitowany[1]. Kierownictwu teatru grożono umieszczeniem w Miejscu Odosobnienia w Berezie Kartuskiej[16].
W 1937 roku teatr otrzymał nagrodę przyznawaną przez jury złożone z przedstawicieli Bundu, YIVO, żydowskiego PEN Clubu i Centralnej Żydowskiej Organizacji Szkolnej. W związku z tą nagrodą otrzymał także nagrodę pieniężną od Ministerstwa Oświaty[17].
22 lipca 1937 roku zarejestrowano Naj Teater (Teatr Nowy) w Wilnie, z siedzibą przy ulicy Nowogródzkiej 8 (obecnie Naugarduko)[18]. Teatr przygotowywał premierę sztuk Dęby Fiszela Bimki i Proces Edwarda Woola[19]. Na przełomie 1937 i 1938 roku występował w Łodzi[20], a następnie w Krakowie[21]. Następnie teatr powrócił do Warszawy i w 1939 roku został rozwiązany[1], łącząc się z Teatrem Ludowym i dla Młodzieży[22].
Stałym współpracownikiem teatru i kompozytorem muzyki do sztuk był Henryk Kon. Autorem dekoracji do wystawianych spektakli był architekt Szymon Syrkus. Z teatrem współpracował też Jakub Rotbaum[3].
Koncepcja
edytujWedług koncepcji Weicherta, teatr miał być miejscem nowatorskim i eksperymentalnym. Sztuki realizowane przez teatr miały być silnie zaangażowane społecznie i wyrażać problematykę społeczną i humanitarną[23]. W teatrze zniesiono scenę i kurtynę – zdarzenia odbywały się w różnych miejscach sali, między publicznością[23].
Ważnym elementem koncepcji Teatru Młodych było oświetlenie – oświetlone miało być wyłącznie miejsce akcji. Światło przerzucane było do różnych punktów sali, co dawało możliwość szybkiej i częstej zmiany obrazów scenicznych. Wydarzenia często rozgrywały się jednocześnie w kilku miejscach sali[23]. Dekoracje miały być symboliczne i powściągliwe, a aktorzy mieli być widoczni z każdej strony, byli otoczeni przez widownię[23].
Spektakle
edytujOryginalne teksty sztuk Boston i Krasin znajdują się w archiwum Michała Weicherta w Bibliotece Narodowej Izraela. Tekst sztuki Missisipi ukazał się w przekładzie na język hebrajski w 1934 roku w Tel Awiwie[24].
Boston
edytujPremiera przedstawienia miała miejsce w lutym 1933 roku w Warszawie[24]. Pierwsze wystawienie sztuki odbyło się w Galerii Luxenburga w Warszawie, w sali cechu krawieckiego[25].
Sztuka stworzona była na podstawie tekstu Bernharda Blumego Im Namen des Volkes (W imieniu ludu), przedstawiającego proces Sacco i Vanzettiego[24][24]. Sztuce nadano tytuł Boston z powodu sprzeciwu cenzury wobec nadania mu takiego samego tytułu jak dzieło Blume’a[24].
Sztuka przedstawia dwóch anarchistów jako ofiary ówczesnego porządku społecznego. Akcja obrazuje ich życie rodzinne, areszt, sąd, więzienie, strajk głodowy i egzekucję. Na afiszach określana była jako „reportaż sceniczny”[24]. Akcja sztuki rozgrywała się dookoła publiczności, dwóch aktorów grających przysięgłych siedziało między widzami. W przerwach kolejni aktorzy grali sprzedawców bostońskich gazet[26].
Według Andrzeja Pronaszki, za architektoniczną, symultaniczną koncepcję sztuki odpowidali Bruno Zborowski i Szymon Syrkus[27]. Według Leona Schillera spektakl był pierwszym eksperymentem teatru symultanicznego w Polsce[28].
Polską wersję sztuki przygotowywano w Studiu Teatralnym im. Stefana Żeromskiego na Żoliborzu, a jej premiera odbyła się w marcu 1933 roku[29].
Sztukę zagrano ponad 250 razy, dalsze przedstawienia zostały jednak zawieszone z powodu ingerencji cenzury. Spektakl widziało ponad 20 tysięcy widzów[30]. Na spektaklach obecnych było wielu znanych literatów i dziennikarzy, m.in. Antoni Słonimski, Tadeusz Boy-Żeleński[31], Aleksander Zelwerowicz, Leon Schiller, Irena Solska i Emil Breiter[32].
Trupa Tanencapa
edytujSztuka Trupe Tanentsap miała premierę we wrześniu 1933 roku. Autorem scenariusza i reżyserem był Michał Weichert. Sztuka opowiada o początkach teatru jidyszowego. Akcja spektaklu dzieje się w galicyjskim sztetlu, gdzie jidyszowa grupa teatralna przygotowuje wystawienie komedii Di bejde Kuni-Leml Abrahama Goldfadena[3].
Krasin
edytuj
Premiera sztuki Krasin odbyła się w Warszawie w marcu 1934 roku, w wynajętej przez teatr sali związków zawodowych przy ulicy Długiej 19[4].
Spektakl opowiadał historię wyprawy Nobilego na biegun północny oraz akcji ratunkowej przeprowadzonej przez radziecki lodołamacz Krasin[4].
Sztuka opierała się na koncepcji rozrzucenia obrazów scenicznych po całej sali. Scenariusz oparty był na niemieckim słuchowisku radiowym z 1930 roku autorstwa Friedricha Wolfa i wspomnieniach uczestników wydarzeń[4]. Przedstawienie podkreślało poświęcenie radzieckich marynarzy i lotników[4]. Sztuka rozpoczynała się wykonaniem hymnu narodowego faszystowskich Włoch Giovinezza, a kończyła się odegraniem Międzynarodówki[6].
Akcja również odbywała się obok publiczności – odziani w grube futra aktorzy występowali na obitych białym płótnem deskach symbolizujących lód, ustawionych tuż obok krzeseł dla publiczności[6]. Na całej sali przedstawiono różne miejsca i punkty na świecie: lodowce z rozbitkami, lodołamacz, plac Czerwony w Moskwie i moskiewską radiostację, miejsce pobytu badacza Sajmołowicza, dom radioamatora w Dyneburgu, radiostacje w Rzymie, Nowym Jorku, Kopenhadze, Warszawie i innych miejscach[6].
Sztukę zagrano 110 razy[7].
Missisipi
edytujScenariusz Missisipi napisał Lejb Małach na zamówienie teatru[7]. Premiera odbyła się w marcu 1935 roku w Warszawie[7].
Sztuka opowiada o siedmiu Afroamerykanach skazanych na śmierć za rzekome zgwałcenie dwóch białych kobiet[7]. Akcja sztuki odbywała się m.in. w jadącym pociągu towarowym, ponownie także akcja rozgrywała się w kilku miejscach jednocześnie[33]. Według Weicherta akcja i dialogi zostały skonstruowane w taki sposób, aby wydarzenia ukazane w jednym miejscu wywoływały reakcję w innym. A obrazy i dialogi w poszczególnych miejscach miały się uzupełniać i łączyć ze sobą[33].
Scenografia spektaklu przygotowana została przez grupę studentów ostatniego roku Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie, zorganizowanych przez Weicherta w Koło Plastyków przy Teatrze Młodych[33].
Sztukę wystawiano m.in. przy wygłaszaniu referatów na temat trudnych warunków czarnoskórej ludności w USA przez przedstawicieli związków zawodowych[34]. Razem sztukę wystawiono około 110 lub 120 razy[27].
Inne sztuki
edytujW 1934 roku zrealizowano sztukę Napoleons ojcer na podstawie komedii Poszukiwacze złota Szolema Alejchema. Władysław Zawistowski przyznał teatrowi jednorazowe subsydium w ramach nagrody za wykonanie sztuki[15].
W grudniu 1935 roku miał premierę spektakl Symche Płachta Jakuba Pregera. 1 października 1936 roku wystawiono sztukę Wocek Georga Büchnera. W marcu 1937 roku, już jako Jung Bine, wyreżyserowali Don Kichota żydowskiego Mendele Mojcher Sforima. W 1938 roku wystawiono Di amerikaner tragedye na podstawie dzieł Mendele Mojcher Sforima i Theodora Dreisera[3].
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d Zofia Borzymińska, Jung Teater [online], delet.jhi.pl [dostęp 2024-10-17] (pol.).
- ↑ Rubel 1992 ↓, s. 277–278.
- ↑ a b c d Michael C. Steinlauf, Yung-teater [online], encyclopedia.yivo.org [dostęp 2024-10-17].
- ↑ a b c d e Rubel 1992 ↓, s. 285.
- ↑ Węgrzyniak 2017 ↓, s. 133.
- ↑ a b c d Rubel 1992 ↓, s. 286.
- ↑ a b c d e f Rubel 1992 ↓, s. 288.
- ↑ Węgrzyniak 2017 ↓, s. 143–144.
- ↑ Weichert 1998 ↓, s. 235.
- ↑ Weichert 1998 ↓, s. 234.
- ↑ Węgrzyniak 2017 ↓, s. 138.
- ↑ Węgrzyniak 2017 ↓, s. 157.
- ↑ Węgrzyniak 2017 ↓, s. 158.
- ↑ Węgrzyniak 2017 ↓, s. 165.
- ↑ a b Weichert 1998 ↓, s. 239.
- ↑ Węgrzyniak 2017 ↓, s. 174–175.
- ↑ Weichert 1998 ↓, s. 241.
- ↑ Węgrzyniak 2017 ↓, s. 176.
- ↑ Węgrzyniak 2017 ↓, s. 177–178.
- ↑ Węgrzyniak 2017 ↓, s. 188.
- ↑ Węgrzyniak 2017 ↓, s. 189.
- ↑ Węgrzyniak 2017 ↓, s. 193.
- ↑ a b c d Rubel 1992 ↓, s. 278.
- ↑ a b c d e f Rubel 1992 ↓, s. 280.
- ↑ Rubel 1992 ↓, s. 281.
- ↑ Rubel 1992 ↓, s. 282.
- ↑ a b Rubel 1992 ↓, s. 293.
- ↑ Rubel 1992 ↓, s. 294.
- ↑ Rubel 1992 ↓, s. 284.
- ↑ Rubel 1992 ↓, s. 283.
- ↑ Węgrzyniak 2017 ↓, s. 109.
- ↑ Węgrzyniak 2017 ↓, s. 112–113.
- ↑ a b c Rubel 1992 ↓, s. 290.
- ↑ Rubel 1992 ↓, s. 292.
Bibliografia
edytuj- Rafał Węgrzyniak, Procesy doktora Weicherta, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 2017, ISBN 978-83-06-03405-9.
- Elinor Rubel, Teatr Młodych (Jung Teater). Materiały, [w:] Teatr żydowski w Polsce do 1939 r., „Pamiętnik Teatralny”, 41 (1/4), Warszawa: Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk, 1992, s. 277–294.
- Józef Weichert, Teatr Młodych. Kilka wiadomości, kilka wspomnień, [w:] Anna Kuligowska-Korzeniewska, Małgorzata Leyko (red.), Teatr żydowski w Polsce, Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, 1998, s. 234–241.