Julian Antonisz
Julian Antonisz, właśc. Julian Józef Antoniszczak (ur. 8 listopada 1941 w Nowym Sączu, zm. 31 stycznia 1987 w Lubniu) – polski artysta plastyk, scenarzysta i twórca eksperymentalnych filmów animowanych, kompozytor i wynalazca.
| Imię i nazwisko |
Julian Józef Antoniszczak |
|---|---|
| Data i miejsce urodzenia | |
| Data i miejsce śmierci | |
| Narodowość | |
| Dziedzina sztuki | |
| Ważne dzieła | |
|
Jak działa jamniczek (1971) | |
| Strona internetowa | |
Życiorys
edytujWykształcenie
edytujUkończył średnią szkołę muzyczną, a następnie – w 1965 roku – studia wyższe na Wydziale Malarstwa i Grafiki Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie, pod kierunkiem Kazimierza Urbańskiego; przez dwa lata też studiował fizykę na Uniwersytecie Jagiellońskim. W 1968 roku został współzałożycielem krakowskiej filii Studia Miniatur Filmowych, która przekształciła się w 1974 roku w osobne Studio Filmów Animowanych[1]. Współzałożyciel kabaretu „Zdrój Jana” działającego w Klubie pod Ręką. Później pod tą samą nazwą powstał zespół Zdrój Jana[2].
Twórczość filmowa
edytujZadebiutował w 1967 kombinowanym filmem animowanym Fobia, groteskową opowieścią o malarzu pozbawionym weny twórczej[1]. Kolejny jego film, W szponach sexu (1969), traktował o mężczyznach odpowiadających na anons kobiety, która poszukuje partnera[1]. Jak nauka wyszła z lasu (1970) oraz Jak to się dzieje… (1971) były filmami dla widowni dziecięcej[1].
Wielki rozgłos Antonisz zyskał filmem Jak działa jamniczek (1971), surrealistycznym wykładem na temat budowy jamnika, parodiującym wykład naukowy; Jamniczka rozpatrywano z czasem jako manifest myśli ekologicznej[1][3]. Tysiąc jeden drobiazgów (1972) powtarzało tematykę poruszaną jeszcze w Fobii, natomiast Strachy na lachy (1973) były żartobliwym przedstawieniem początków słowiańskiej państwowości. Te wspaniałe bąbelki w tych pulsujących limfocytach (1973) oraz Kilka praktycznych sposobów na przedłużenie sobie życia (1974) były już satyrą na palenie tytoniu oraz na proces starzenia się człowieka[1], a Film o sztuce... (biurowej) (1975) – na biurokrację. Bajeczka międzyplanetarna (1975), przeznaczona dla dzieci, opowiadała o przygodach małej dziewczynki w kosmosie[1]. Film grozy (1976) z kolei parodiował konwencje horroru filmowego[1].
Od 1977 Antonisz realizował filmy w całości techniką noncamerową – poprzez malowanie poszczególnych kadrów na taśmie filmowej bez użycia kamery. Tą metodą nakręcił między innymi filmy: Słońce (1977), Katastrofa (1977), Co widzimy po zamknięciu oczu i zatkaniu sobie uszu (1978), Dziadowski blues non camera, czyli nogami do przodu (1978), Ludzie więdną jak liście (1978). Rozgłos zdobył przede wszystkim Ostry film zaangażowany (1979), w którym artysta zaprotestował przeciwko likwidacji krakowskich kiosków, oklejanych plakatami reklamującymi imprezy kulturalne[1]. Od 1981 roku Antonisz tworzył Polską Kronikę non-camerową, groteskową parodię Polskiej Kroniki Filmowej[1]. Zdołał ukończyć 12 odcinków Kroniki; podczas prac nad trzynastym odcinkiem doznał zawału serca i zmarł dnia 31 stycznia 1987 roku w wieku 45 lat[4].
Twórczość pozafilmowa
edytujFascynowały go urządzenia mechaniczne. Podczas studiów zbudował z dwóch rowerów „samochód”. Konstruował różne „maszyny filmowe”, wykorzystywane przy pracy nad filmami noncamerowymi. Jedną z nich był antoniszograf fazujący – urządzenie wydrapujące na taśmie filmowej serie klatek z płynnym przejściem między dwiema skrajnymi klatkami. Skonstruował też prototyp chropografu, przenoszący obrazy na kawałki celuloidu w postaci bardziej lub mniej szorstkich powierzchni – miał służyć niewidomym[5][6].
Życie prywatne
edytujBratem Juliana Antonisza był Ryszard Antoniszczak, reżyser i scenarzysta[7]. Żona Antonisza, Danuta Zadrzyńska, uczestniczyła w jego pracy, kolorując kadry noncamerowych filmów[7]. Mieli dwie córki, Sabinę i Malwinę[8]. Pochowany w grobowcu na cmentarzu Rakowickim[9]
Styl filmowy
edytujAntonisz był artystą łączącym wiele specjalności – pisał scenariusze do swoich filmów i sam je realizował. Komponował też do nich muzykę. W 1977 w manifeście artystycznym sformułował wizję filmu tworzonego bezpośrednio na taśmie filmowej i odtąd konsekwentnie realizował filmy tą techniką[10]. Polegała ona na rezygnacji z użycia kamery – poszczególne klatki były rysowane, malowane, bądź wydrapywane na taśmie[7][11][12][13].
Filmografia
edytuj| Rok | Tytuł[14] |
|---|---|
| 1967 | Fobia |
| 1969 | W szponach sexu |
| 1970 | Jak to się dzieje... |
| 1970 | Jak nauka wyszła z lasu |
| 1971 | Jak działa jamniczek |
| 1971 | Tysiąc i jeden drobiazgów |
| 1973 | Strachy na lachy |
| 1973 | Te wspaniałe bąbelki w tych pulsujących limfocytach |
| 1974 | Kilka praktycznych sposobów na przedłużenie sobie życia |
| 1975 | Film o sztuce biurowej |
| 1975 | Bajeczka międzyplanetarna |
| 1976 | Film grozy |
| 1977 | Katastrofa |
| 1978 | Słońce – film bez kamery |
| 1978 | Ludzie więdną jak liście |
| 1978 | Dziadowski blues non-camera, czyli nogami do przodu |
| 1978 | Co widzimy po zamknięciu oczu i zatkaniu sobie uszu |
| 1979 | Ostry film zaangażowany |
| 1980 | Pan Tadeusz. Księga I. Gospodarstwo |
| 1980 | Dokument animowany non-camera, czyli reżyser Krzysztof Gradowski o sobie |
| 1981–1986 | Polska Kronika Non-camerowa, nr 1–12 |
| 1983 | Dodatkowe wole trawienne magistra Kiziołła |
| 1984 | Oberhausen, Duisburg, Düsseldorf, Dortmund, Hanower, Hamburg, czyli non-camerowy reportaż z podróży po Republice Federalnej Niemiec |
| 1985 | Czyżby wolny rynek w organizmie biologicznym? |
| 1986 | Światło w tunelu |
Nagrody i wyróżnienia
edytujBył wielokrotnie nagradzany na polskich i międzynarodowych festiwalach filmowych[14][15].
| Rok | Film | Festiwal | Wyróżnienie |
|---|---|---|---|
| 1971 | Jak nauka wyszła z lasu | Międzynarodowy Festiwal Filmów Młodego Widza "Ale Kino!" | Złote Koziołki |
| 1972 | Jak działa jamniczek | Ogólnopolski Festiwal Filmowy „Człowiek i jego środowisko” | Srebrny Feniks |
| Krakowski Festiwal Filmowy | Brązowy Lajkonik | ||
| Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Mannheim | Wyróżnienie Międzynarodowego Ekumenicznego Centrum Filmowego | ||
| Międzynarodowa Nagroda Ewangelicka | |||
| 1978 | W szponach sexu | Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Tours | Nagroda Jury |
| 1980 | Ostry film zaangażowany | Krakowski Festiwal Filmowy | Grand Prix Złoty Lajkonik |
| Brązowy Smok | |||
| Dziadowski blues non-camera, czyli nogami do przodu | Przegląd Filmów o Sztuce w Zakopanem | Srebrny Pegaz | |
| 1981 | Pan Tadeusz. Księga I. Gospodarstwo | Ministerstwo Kultury i Sztuki | Nagroda Ministra Kultury i Sztuki |
| 1982 | Polska Kronika Non-camerowa (nr 1) | Krakowski Festiwal Filmowy | Brązowy Lajkonik |
| 1984 | Polska Kronika Non-camerowa (nr 6) | Międzynarodowy Festiwal Filmów Krótkometrażowych w Oberhausen | Nagroda Główna |
| Nagroda FIPRESCI | |||
| 1986 | Światło w tunelu | Nagroda Szefa Kinematografii w dziedzinie filmu animowanego za zdjęcia | |
| Międzynarodowy Festiwal Filmów Krótkometrażowych w Oberhausen | Nagroda Klubów Filmowych FICC | ||
| Polska Kronika Non-camerowa (nr 12) | Nagroda Szefa Kinematografii w dziedzinie filmu animowanego za zdjęcia (pośmiertnie) | ||
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d e f g h i j Jan Strękowski, Julian Józef Antonisz (Antoniszczak) [online], Culture.pl, wrzesień 2007 [dostęp 2022-05-04] (pol.).
- ↑ Jan Kawecki, Janusz Sadłowski, Marek Ćwikła, Wojciech Zając: Encyklopedia polskiej muzyki rockowej: rock ‘n’ roll 1959-1973. Kraków: Wydawnictwo „Rock-Serwis”, 1995, s. 256. ISBN 83-85335-25-0.
- ↑ Mateusz Palka, Nieludzka sztuka. „Jak działa jamniczek” Juliana Antonisza, czyli non-eko-camera, „Kultura i Wartości”, nr 2, 2012, s. 64-68.
- ↑ Julian Antonisz. Filmowiec, który bawił się konwencjami - Historia - polskieradio.pl [online], polskieradio24.pl [dostęp 2024-04-23] (pol.).
- ↑ Ostry film zaangażowany [online], Dwutygodnik [dostęp 2022-05-04] (pol.).
- ↑ Julian Antonisz - filmowiec, który bawił się konwencjami [online], PolskieRadio.pl, 31 stycznia 2022 [dostęp 2022-05-04].
- ↑ a b c Julian Antonisz w bazie Repozytorium Cyfrowego Filmoteki Narodowej.
- ↑ „Jak działa jamniczek” Juliana Antonisza na An Ordinary Day Film Festival! [online], Instytut Polski w Sztokholmie, 14 kwietnia 2021 [dostęp 2022-05-04] (pol.).
- ↑ Karolina Grodziska: Theatri Decor: Groby ludzi teatru na Cmentarzu Rakowickim. Kraków: Polska Akademia Umiejętności, 2005, s. 12. ISBN 83-60183-05-8.
- ↑ Agnieszka Sural, Antonisz w Zachęcie [online], Culture.pl, 22 stycznia 2013 [dostęp 2022-05-04] (pol.).
- ↑ Agnieszka Kozłowska, W pracowni Julka [online], Witryna, 12 listopada 2004 [dostęp 2022-05-04].
- ↑ Andrzej Kołodyński, Tysiąc i jeden drobiazgów Juliana Antonisza, „Ty i Ja”, wrzesień 1972 [zarchiwizowane z adresu 2007-02-27].
- ↑ Emilia Orzechowska, Z życia non-camerzysty, „Na Horyzoncie”, 1 sierpnia 2004, s. 2 [zarchiwizowane z adresu 2009-06-12].
- ↑ a b Julian Antonisz w bazie filmpolski.pl
- ↑ Biogram i filmografia Juliana Antoniszczaka w serwisie Kino Charlie
Linki zewnętrzne
edytuj- Strona oficjalna (pol. • ang.)
- Julian Antonisz w bazie filmpolski.pl
- Zdjęcia z filmów w reżyserii Juliana Antoniszczaka w bazie Filmoteki Narodowej „Fototeka”
- Julian Antonisz na zdjęciach w bazie Filmoteki Narodowej „Fototeka”
- Filmy Juliana Antonisza w bazie Repozytorium Cyfrowego Filmoteki Narodowej.
- Artysta niekonwencjonalny w bazie Repozytorium Cyfrowego Filmoteki Narodowej – kronika PKF 27/84.