Jovan Sterija Popović
Jovan Sterija Popović, cyrylicą Јован Стерија Поповић (ur. 13 stycznia 1806 we Vršacu, ówcześnie Werschetz, zm. 10 marca 1856 tamże) – serbski dramaturg, poeta, prawnik, filozof i pedagog, wykładowca Wyższej Szkoły w Belgradzie, jeden z najważniejszych twórców komedii w literaturze serbskiej[1], nazywany twórcą komedii serbskiej[2][3].
Życiorys
edytujUrodził się na Węgrzech pod panowaniem Habsburgów. Jego ojciec Sterija, po którym odziedziczył przydomek, był kupcem[4][5]. Pochodzenie etniczne ojca Popovicia i jego samego jest przedmiotem dyskusji. Według części źródeł byli pochodzenia arumuńskiego[6], według innych mieli korzenie greckie[4]. Jego dziadkiem ze strony matki był malarz i poeta Nikola Nešković[4]; Jovan Sterija Popović napisał później jego biografię[7].
Popović uczęszczał do gimnazjów w Vršacu, Karłowicach Sremskich, Temesvarze i Budapeszcie Studiował prawo w Kieżmarku. Po ukończeniu studiów w 1830 r. był początkowo nauczycielem, a w 1835 r., po zdaniu egzaminu adwokackiego, wrócił do rodzinnego miasta, gdzie najpierw uczył łaciny, a następnie otworzył praktykę adwokacką[8]. Kierując się uczuciami patriotycznymi, zdecydował się na pracę w Księstwie Serbskim. Zaczął pisać dramaty historyczne, ale szybko zarzucił ten gatunek na rzecz komedii. W 1840 wyjechał do Kragujevca, aby wykładać prawo naturalne w szkole pedagogicznej[8][1]. W tym samym roku przeniósł się do Belgradu, gdzie spędził osiem lat, ucząc w najnowocześniej wówczas szkole w Serbii, Belgradzkiej Szkole Wyższej (przyszły uniwersytet)[8]. W 1842 r. objął w Serbii stanowisko ministra oświaty[2]. Zasłużony w szerzenie nauki i kultury w Serbii, pozostał na tym stanowisku do 1848 roku, pracując nad organizacją systemu edukacji[1][3].
Odegrał kluczową rolę w założeniu Serbskiej Akademii Nauk i Muzeum Narodowego[9], założonego w 1844 r. na mocy jego rozporządzenia[3]. Nadal pisał dramaty, które także wystawiał i reżyserował[1].
Ciągłe nieporozumienia z czołowymi politykami serbskimi i zły stan zdrowia zmusiły go ostatecznie do wycofania się z życia publicznego[2]. Na początku 1848 r. zdecydował się złożyć rezygnację i powrócić do rodzinnego miasta, gdzie mieszkał do śmierci w 1856 roku, głęboko rozczarowany ludźmi i życiem w ogólności[2]. Pochowany na cmentarzu prawosławnym we Vršacu[10].
W 1849 r. ożenił się ze starszą o pięć lat wdową Jeleną Popović zd. Dimić. Było to małżeństwo z rozsądku – prawdziwą miłością poety była Marta Peša, która zginęła, rażona piorunem, i której Jovan Sterija Popović poświęcił wiersz[3].
Dorobek literacki
edytujJovan Sterija Popović jest jedną z najważniejszych postaci literatury serbskiej, autorem określanym mianem twórcy serbskiej komedii[3].
Wzorując się na tragikach francuskich i niemieckich, w swoich tragediach czerpał inspirację z wydarzeń z historii narodu serbskiego. Belgradzki Teatr na Đumruku, który współtworzył[2], zainaugurował działalność wystawieniem jego tragedii Smrt Stefana Dečanskog, w 1841 roku. Na uwagę zasługuje pierwsza tragedia Steriji Svetislav i Mileva, a także dramaty Miloš Obilić ili Padnuće serbskog carstva, Nesrećno supružestvo ili Naod Simeon, Skenderbeg i Lahan. Wiersze Miošicia o Skanderbegu były podstawą dla dramatu Život i viteška voevanja slavnog kneza epirskog Đorđa Kastriota Skenderbega napisanego przez Steriję Popovicia w 1828 roku[11].
Największą wartość w dorobku literackim Steriji posiadają komedie. Są to komedie obyczajowe, przedstawiające najczęściej życie mieszczaństwa[12]. Ich znaczenie jest tym większe, że Sterija był prekursorem tego gatunku w literaturze serbskiej. Pierwsze utwory komediowe Sterija stworzył jeszcze przed wyjazdem do Księstwa Serbii, w latach 1830–1840. Jego komedie Laža i Paralaža (1830), Pokondirena tikva (1830), Tvrdica (1837) i Zla žena (1838) przyniosły mu uznanie współczesnych[13]. Jego komedia Beograd nekad i sad, która opisuje środowisko XIX-wiecznego Belgradu, została opublikowana w 1853 roku. Ostatnią komedią, którą napisał Sterija, była satyra Rodoljupci. Utworu tego nie opublikował, więc długo po jego śmierci pozostawał on w rękopisie. Inspirację dla tej komedii Sterija znalazł w rewolucyjnych wydarzeniach lat 1848–1849[1].
Sterija pisał także satyry, powieści, rozprawy o literaturze i języku oraz poezję refleksyjną (zbiór Davorje)[14].
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d e Jovanović Zoran T., KOMEDIJA RODOLJUPCI JOVANA STERIJE POPOVIĆA – IZMEĐU PROŃLOSTI I SADAŃNJOSTI, „Język – Literatura – Kultura”, 6, 2009, s. 165.
- ↑ a b c d e Zbog sukoba sa Tomom Vučićem Perišićem bio je proteran iz Srbije: Priča Jovana Sterije Popovića [online], Telegraf.rs, 13 stycznia 2020 [dostęp 2023-04-15] (serb.).
- ↑ a b c d e STERIJA POČIVA U TUĐOJ GROBNICI: Slavni srpski književnik i jedan od najumnijih Srba deli spomenik sa prvim suprugom svoje žene [online], NOVOSTI [dostęp 2023-04-15] (serb.).
- ↑ a b c Trifun Pavlović, Koji od zvezda vodi poreklo [online], www.srpsko-nasledje.rs [dostęp 2023-04-15].
- ↑ Branko Mikasinovich i inni, Introduction to Yugoslav Literature: An Anthology of Fiction and Poetry, Twayne Publishers, 1973, s. 26 [dostęp 2023-04-15] (ang.).
- ↑ The Romance-Speaking Balkans: Language and the Politics of Identity, BRILL, 22 marca 2021, ISBN 978-90-04-45617-4 [dostęp 2023-04-15] (ang.).
- ↑ Südost-Forschungen, tytuł tomu 24, S. Hirzel, 1965, s. 169.
- ↑ a b c David Norris, Belgrade:A Cultural History: A Cultural History, Oxford University Press, USA, 26 listopada 2008, 107–108., ISBN 978-0-19-537609-8 [dostęp 2023-04-15] (ang.).
- ↑ McGraw-Hill Encyclopedia of World Drama: An International Reference Work in 5 Volumes, VNR AG, 1984, s. 154, ISBN 978-0-07-079169-5 [dostęp 2023-04-15] (ang.).
- ↑ Na današnji dan, pre 211 godina u Vršcu je rođen rodonačelnik srpske komediografije [online], arhiva.evrsac.rs [dostęp 2019-12-12] (serb.).
- ↑ Đuro Šurmin, Povjest književnosti hrvatske i srpske, Tisak i naklada knjižare L. Hartmana, Kugli i Deutsch, 1898, s. 260 [dostęp 2023-04-15] (chorw.).
- ↑ Popović Jovan Sterija, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2023-04-15].
- ↑ Jelica Janačković, Jovan Sterija Popović – osnivač srpske drame [online], www.studnel.com [dostęp 2019-12-12] (serb.).
- ↑ Jovan Sterija Popović – autor [online], Knjizara.com [dostęp 2019-12-12] (ang.).