Jom-Tow Lipmann Heller
Jom-Tow Lipmann Heller ben Natan ha-Lewi, właściwie Gerszon Saul Heller Jom-Tow Lipmann ben Natan ha-Lewi[1][2] (ur. 1579 w Wallerstein, zm. 7 września 1654 w Krakowie[1][3]) – talmudysta, rabin kolejno w Nikolsburgu (1624–1625), Wiedniu (1625–1627), Pradze (1627–1629), Niemirowie (1631–1634), Włodzimierzu (1634–1643) i wreszcie w Krakowie (1643–1654)[2].
| Data urodzenia |
1579 |
|---|---|
| Data śmierci |
1654 |
| Miejsce pochówku | |
| Rabin kazimierskiej gminy żydowskiej | |
| Okres sprawowania |
1643–1654 |
| Rektor krakowskiej jesziwy | |
| Okres sprawowania |
1648–1654 |
| Wyznanie | |
Życie
edytujKształcił się początkowo u swego dziadka, Moszego Wallersteina, a następnie m.in. u Jehudy Löwa z Pragi. Zgłębiał kabałę, matematykę, filozofię religii i gramatykę języka hebrajskiego[1].
Od 1597 roku był dajanem w Pradze. Od 1624 roku pełnił posługę rabiniczną w Nikolsburgu na Morawach, później w Wiedniu i Pradze; w tym ostatnim miejscu kierował również jesziwą[1].
Po tym, jak został w 1629 roku oskarżony o wypowiedzi nieprzychylne państwu i Kościołowi, zamieszczone w jego dziełach, skazano go na śmierć, jednak po 40 dniach więzienia został ułaskawiony. Objął urząd rabina w Niemirowie na Podolu, a potem we Włodzimierzu na Wołyniu. Był posłem na Sejm Czterech Ziem w Jarosławiu[1].
Od roku 1643[2] lub 1644[4] był rabinem w Krakowie, a później kierował także tamtejszą akademią talmudyczną[4] (w latach 1648–1654[potrzebny przypis]).
Zmarł 7 września 1654 w Krakowie[3], pochowany został na cmentarzu Remuh przy ulicy Szerokiej.
Twórczość
edytujJom-Tow Lipmann Heller jest autorem komentarzy halachicznych i kabalistycznych oraz kazań. Jego najwybitniejszym dziełem jest komentarz do Miszny zatytułowany Tosafot Jom-Tow (hebr. תוספות יום־טוב; Praga 1614–1617, wyd. poprawione Kraków 1643)[4][2]. Od tego tytułu pochodzi właśnie przydomek Hellera: „Jom-Tow”[3]. Około roku 1645 spisał ponadto swe wspomnienia pt. Megilat ewa (hebr. מגלת איבה, dosł. „Zwój nienawiści”; istnieje zarówno wersja hebrajska, jak i w języku jidysz)[2]. Ogółem jest Heller autorem ponad 20 dzieł, sporządzonych po hebrajsku i w jidysz[5].
Nawiązania
edytujPostać rabina i gaona Bejnusza Aszkenazego w powieści Szatan w Goraju autorstwa Isaaca Bashevisa Singera jest częściowo wzorowana na Jom-Towie Lipmannie Hellerze[2].
Przypisy
edytuj
- ↑ a b c d e Fijałkowski 2003 ↓, s. 580.
- ↑ a b c d e f Davis 2010 ↓.
- ↑ a b c Wininger 1928 ↓, s. 42.
- ↑ a b c Fijałkowski 2003 ↓, s. 581.
- ↑ Wininger 1928 ↓, s. 44.
Bibliografia
edytuj- Paweł Fijałkowski: Heller Jom-Tow Lipmann ben Natan ha-Lewi. W: Polski słownik judaistyczny. Dzieje – kultura – religia – ludzie. Oprac. Zofia Borzymińska i Rafał Żebrowski. T. 1: A–K. Warszawa: Prószyński i S-ka, 2003, s. 580–581, seria: Słowniki. ISBN 83-7255-126-X. [dostęp 2018-08-07]. (pol.).
- Joseph Davis: Heller, Yom Tov Lipmann. W: The YIVO Encyclopedia of Jews in Eastern Europe. YIVO Institute for Jewish Research, 2010. [dostęp 2018-08-07]. (ang.).
- Heller, Jomtow Lippmann Halewi Wallerstein. W: Salomon Wininger: Große jüdische National-Biographie. T. 3: Harrischon–Lazarus. Cernăuți: Arta, 1928, s. 42–45. [dostęp 2018-08-07]. (niem.).