Jerzy Kowalski (cichociemny)
Jerzy Kowalski vel Jerzy Sołtysik, vel Wiesław Skorupa, ps.: Alfa, Dobnia, Baba, Jurek (ur. 10 listopada 1916 w Rudcu (powiat kobryński), zm. 27 stycznia 1989 w Kędzierzynie-Koźlu) – cichociemny, porucznik saperów, oficer Wojska Polskiego, Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, Armii Krajowej, Kedywu Okręgu Lwów AK, organizacji NIE, więzień łagru NKWD w Workucie (1945–1955)
 Jerzy Kowalski ok. 1944 | |
 porucznik
| |
| Data i miejsce urodzenia |
10 listopada 1916 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Przebieg służby | |
| Lata służby |
1937–1945 |
| Siły zbrojne | |
| Jednostki |
4 Pułk Saperów (II RP), Samodzielna Brygada Saperów (PSZ we Francji), 3 Batalion Saperów 3 Dywizja Piechoty (PSZ we Francji), 3 Brygada Kadrowa Strzelców (PSZ w Wk. Brytanii), Kedyw Okręgu Lwów AK |
| Stanowiska |
zastępca dowódcy plutonu, instruktor, zastępca szefa Kedywu Okręgu |
| Główne wojny i bitwy | |
| Późniejsza praca |
projektant |
| Odznaczenia | |
       
| |
Życiorys
edytujRodzicami byli Jan Kowalski (1872–1944) i Emilia z Januszewiczów (1883–1944)[1]. Jerzy Kowalski uczył się w I Państwowym Gimnazjum Męskim im. Bolesława Prusa w Sosnowcu[2]. W 1937 zdał egzamin dojrzałości w Gimnazjum Państwowym im. Waleriana Łukasińskiego w Dąbrowie Górniczej[a][3]. We wrześniu 1937 został elewem Szkoły Podchorążych Rezerwy Saperów w Modlinie, w styczniu 1938 był przeniesiony do Szkoły Podchorążych Piechoty, a w lipcu 1938 do Szkoły Podchorążych Saperów w Warszawie. Po jej ukończeniu 30 sierpnia 1939 został awansowany na stopień podporucznika ze starszeństwem od 1 września 1939.
We wrześniu 1939 walczył jako zastępca dowódcy plutonu saperów 4 Pułku Saperów (Ośrodek Zapasowy Saperów nr 4). W składzie Armii „Kraków” jednostka przebyła szlak bojowy od Przemyśla do Stanisławowa, a 21 września przekroczyła granicę polsko-węgierską. Jerzy Kowalski został internowany z całą jednostką na Węgrzech. Uciekł z obozu internowania. Po przebyciu trasy przez Jugosławię i Włochy znalazł się w grudniu 1939 we Francji. Tam wstąpił do Polskich Sił Zbrojnych. Został skierowany na stanowisko instruktora w Samodzielnej Brygadzie Saperów, a następnie służył w 3 Batalionie Saperów 3 Dywizji Piechoty[4]. Będąca w trakcie organizacji 3 Dywizja Piechoty została skierowana przez dowództwo francuskie do obrony tzw. reduty bretońskiej[5]. W obliczu nieuniknionej klęski Francji, praktycznie w przeddzień podpisania 22 czerwca 1940 w Compiègne rozejmu między Niemcami i Francją, dywizja została rozwiązana. Polscy żołnierze i oficerowie zostali przetransportowani na statkach rybackich do oddalonych portów w Yverdon i Saint-Jean-de-Luz na brytyjskie okręty ewakuacyjne[6]. Część wojsk 3 Dywizji była ewakuowana z portu w Saint-Nazaire[7]. W ewakuacji brał udział MS Batory. W końcu czerwca 1940 Jerzy Kowalski dotarł na pokładzie Batorego do Wielkiej Brytanii, gdzie służył w 3 Brygadzie Kadrowej Strzelców. W grudniu 1941 3 kompania saperów 3 Brygady przeniesiona została do Centrum Wyszkolenia Saperów. W grudniu 1942 został awansowany do stopnia porucznika. Po zgłoszeniu się do służby w kraju, Jerzy Kowalski znalazł się w dyspozycji Oddziału Personalnego Sztabu Naczelnego Wodza. Przeszedł szkolenie w zakresie dywersji i złożył przysięgę na rotę AK w końcu stycznia 1943 w Audley End[8].
Samolot Handley Page Halifax Dt 727 „K” pilotowany przez F/S Tadeusza Żabickiego[9] dokonał w nocy 16/17 marca 1943 w ramach operacji „Attic” zrzutu trzyosobowego zespołu skoczków por. Jerzego Kowalskiego ps. Baba z 6 zasobnikami i 2 paczkami na zrzutowisko „Żaba”[10] w okolicach miejscowości Jacochów-Stachlew, 12 km od Łowicza. Operacją kierował nawigator F/L Józef Gryglewicz. Pozostałymi skoczkami był cichociemny por. Ezechiel Łoś ps. Ikwa[11] oraz kurier MSW do Delegatury Rządu na Kraj, ppor. Roman Litwin ps. Sowa[12]. Kurier przewoził dwa pasy z pieniędzmi niezbędnymi do funkcjonowania Państwa Podziemnego[13][14]. Skoczkowie zostali odwiezieni do Warszawy. Broń i materiały w zasobnikach i w paczkach ukryto w tymczasowych schowkach, a po dwóch tygodniach przewieziono do Warszawy.
Jerzy Kowalski został przydzielony do Kedywu Okręgu Lwów AK na stanowisko zastępcy szefa Kedywu Okręgu[15], kpt. Adama Brudkowskiego ps. Andrzej[16]. Do jego obowiązków należało m.in.: przygotowanie środków walki, szkolenie dywersyjne i bezpośredni udział w działaniach dywersyjnych. 30 listopada 1943 był ranny po próbie odbicia uwięzionych w Rawie Ruskiej. W dniach 23–27 lipca 1944 brał udział walkach o Lwów. Był oficerem ds. zleceń specjalnych kpt. Adama Brudkowskiego. W czasie akcji „Burza” kpt. Brudkowski był dowódcą pierwszego zgrupowania odwodu dowódcy 5 Dywizji Piechoty AK w rejonie Politechniki Lwowskiej. Adam Brudkowski i Jerzy Kowalski uniknęli aresztowania po rozbrojeniu oddziałów AK przez władze sowieckie[17]. Obaj kontynuowali działalność niepodległościową w szeregach konspiracyjnej organizacji NIE.
Jerzy Kowalski był przypadkowo aresztowany we Lwowie 27 kwietnia 1945. Został rozpoznany przez agentkę NKWD Zofię Sienkiewicz i skazany na 10 lat łagru za prowadzenie antysowieckiej działalności konspiracyjnej. Zesłany do Workuty pracował w kopalni węgla kamiennego nr 29 (шахта № 29)[18].
Wrócił do Polski w 1955. Zamieszkał w Kędzierzynie. Pracował w Zakładach Przemysłu Azotowego „Kędzierzyn” kolejno na stanowiskach asystenta projektanta, projektanta, starszego projektanta. W 1962 ukończył Technikum Mechaniczne dla Pracujących. Jerzy Kowalski przeszedł na emeryturę w 1978.
Zmarł w 1989. Został pochowany na cmentarzu komunalnym dzielnicy Kuźniczka w Kędzierzynie-Koźlu[19].
Odznaczenia
edytuj- Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari[20],
- Krzyż Walecznych (źródło?)
- Znak Spadochronowy Armii Krajowej nr 0155 (1943)[21],
- Bojowy Znak Spadochronowy nr 1969,
- Medal Wojska – czterokrotnie[22] (1948),
- Krzyż Armii Krajowej[23] (1977),
- Medal „Za udział w wojnie obronnej 1939”[24] (1982),
- Krzyż Partyzancki[25] (1984),
- Krzyż Czynu Bojowego Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie – pośmiertnie (1992)[26].
Upamiętnienie
edytujNazwisko Jerzego Kowalskiego umieszczono na pomniku Cichociemnych Spadochroniarzy AK[27] znajdującym się przy ul. Jana Matejki w warszawskiej dzielnicy Śródmieście.
Życie rodzinne
edytujŻoną Jerzego Kowalskiego była Anna z domu Ryszkiewicz, łączniczka AK ps. Kama (1910–1989). Ślub wzięli w 1945. Została ona również aresztowana przez NKWD. Skazana na 5 lat łagru w Workucie i 5 lat zesłania do Kraju Krasnojarskiego.
Uwagi
edytuj- ↑ Według Tochmana (1996) była to Dąbrowa Tarnowska.
Przypisy
edytuj- ↑ Waldemar Żurek, Wykazy osób z akt parafialnych diecezji pińskiej do 1947 rokun2, t. 2, Lublin 2014, s. 285, ISBN 978-83-938722-3-7, OCLC 1078664935 [dostęp 2023-04-23].
- ↑ Zarys dziejów III Liceum Ogólnokształącego im. Bolesława Prusa w Sosnowcu. [dostęp 2013-11-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-10-13)].
- ↑ Jan Ornowski, Jeszcze jeden cichociemny, t. 12, Ekspres Zagłębiowski, 1992.
- ↑ Operacja lotnicza „Attic” | CKZiU Mrągowo [online], ckziumragowo.pl [dostęp 2023-04-23].
- ↑ Alan Brooke and the Brittany Redoubt – What happened next after Dunkirk [online], The Best Pub Quiz Questions, 2 grudnia 2017 [dostęp 2023-04-28] (ang.).
- ↑ Lech Maliszewski, Uwagi o wyratowaniu części żołnierzy polskich z matni w Bretanii w roku 1940, „Res Historica” (36), umcs.pl, 2013, s. 243–260 [dostęp 2023-04-23].
- ↑ Józef Smoliński, Działalność naczelnych władz wojskowych podczas ewakuacji wojska polskiego do Wielkiej Brytanii w czerwcu 1940 r., „Niepodległość i Pamięć”, 15 (6/2), bazhum.muzhp.pl, 1999, s. 224 [dostęp 2023-04-23].
- ↑ Audley End » Cichociemni elita dywersji [online], Cichociemni elita dywersji [dostęp 2023-04-25] (pol.).
- ↑ Tadeusz Żabicki [online], www.polishairforce.pl [dostęp 2023-04-28].
- ↑ Kajetan Bieniecki, Lotnicze wsparcie Armii Krajowej, Kraków: Wyd. Arcana, 1994, s. 69, ISBN 83-86225-10-6, OCLC 32544104 [dostęp 2023-04-25].
- ↑ Ezechiel Łoś – Cichociemny » Cichociemni elita dywersji [online], Cichociemni elita dywersji [dostęp 2023-04-25] (pol.).
- ↑ Kociaki » Cichociemni elita dywersji [online], Cichociemni elita dywersji [dostęp 2023-04-28] (pol.).
- ↑ Edward M. Tomczak, Zrzuty lotnicze i ich odbiór na terenie powiatu (obwodu ZWZ-AK) łowickiego (1941–1944), „Mazowieckie Studia Humanistyczne”, 2 (7), bazhum.muzhp.pl, 2001, s. 104–105 [dostęp 2023-04-26].
- ↑ Waldemar Grabowski, Polska tajna administracja cywilna: 1940–1945, Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, 2003, s. 90, 95, ISBN 83-89078-23-6, OCLC 54685063 [dostęp 2023-04-25].
- ↑ Wiesław Józef Wiąk, Struktura organizacyjna armii Krajowej 1939–1944., Warszawa: UPJW, 2003, s. 244, ISBN 83-916862-7-2, OCLC 52825117 [dostęp 2023-04-28].
- ↑ Brudkowski, Adam [online], Baza Kresowych Żołnierzy Armii Krajowej [dostęp 2023-04-28] (pol.).
- ↑ Epilog „Burzy” we Lwowie [online], lwow.home.pl [dostęp 2023-04-29].
- ↑ JG, Polski: Jerzy Kowalski - oznakowanie z łagru шахта № 29 w Workucie [online], 17 kwietnia 2023 [dostęp 2023-05-01].
- ↑ Miejski Zakład Cmentarny [online], kedzierzynkozle.artlookgallery.com [dostęp 2023-04-29].
- ↑ JG, Polski: Jerzy Kowalski - Legitymacja Virtuti Militari [online], 30 kwietnia 2023 [dostęp 2023-05-01].
- ↑ JG, Polski: Jerzy Kowalski - Legitymacja Znaku Spadochronowego AK [online], 30 kwietnia 2023 [dostęp 2023-05-01].
- ↑ JG, Polski: Jerzy Kowalski -Legitymacja Medalu Wojska [online], 17 kwietnia 2023 [dostęp 2023-05-01].
- ↑ JG, Polski: Jerzy Kowalski - Legitymacja Krzyża AK [online], 30 kwietnia 2023 [dostęp 2023-05-01].
- ↑ JG, Polski: Jerzy Kowalski - Legitymacja Medalu Za udział w wojnie obronnej 1939 [online], 30 kwietnia 2023 [dostęp 2023-05-01].
- ↑ JG, Polski: Jerzy Kowalski - Legitymacja Krzyża Partyzanckiego [online], 30 kwietnia 2023 [dostęp 2023-05-01].
- ↑ JG, Polski: Jerzy Kowalski - Legitymacja Krzyza Czynu Bojowego PSZ na Zachodzie [online], 30 kwietnia 2023 [dostęp 2023-05-01].
- ↑ Mateusz Opasiński, Pomnik Cichociemnych Spadochroniarzy AK w Warszawie [online], 12 listopada 2013 [dostęp 2023-06-13].
Bibliografia
edytuj- Jędrzej Tucholski: Cichociemni. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX, 1984, s. 344. ISBN 83-211-0537-8.
- Jędrzej Tucholski: Cichociemni 1941–1945 – Sylwetki spadochroniarzy. Wojskowy Instytut Historyczny, s. 152–153.
- Jan Ornowski. Jeszcze jeden cichociemny. „Ekspres Zagłębiowski”. 12, 1992.
- Kowalski Jerzy porucznik. W: Krzysztof A. Tochman: Słownik biograficzny cichociemnych. T. 2. Rzeszów: Wydawnictwo ABRES, 1996, s. 82–83. ISBN 83-902499-5-2.