Jedlnia-Letnisko

miasto w województwie mazowieckim

Jedlnia-Letnisko (do 1917 Mokrzec Swoboda) – miasto w Polsce położone w województwie mazowieckim, w powiecie radomskim, w gminie Jedlnia-Letnisko.

Jedlnia-Letnisko
miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Ilustracja
Kościół św. Józefa w Jedlni-Letnisku
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwo

 Polska

Województwo

 mazowieckie

Powiat

radomski

Gmina

Jedlnia-Letnisko

Prawa miejskie

2022

Burmistrz

Rafał Kornat

Powierzchnia

8,22[1] km²

Populacja (2021-01-31)
• liczba ludności
• gęstość


3976[2]
483,6 os./km²

Strefa numeracyjna

48

Kod pocztowy

26-630[3]

Tablice rejestracyjne

WRA

Położenie na mapie gminy Jedlnia-Letnisko
Mapa konturowa gminy Jedlnia-Letnisko, blisko centrum u góry znajduje się punkt z opisem „Jedlnia-Letnisko”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, po prawej znajduje się punkt z opisem „Jedlnia-Letnisko”
Położenie na mapie województwa mazowieckiego
Mapa konturowa województwa mazowieckiego, na dole znajduje się punkt z opisem „Jedlnia-Letnisko”
Położenie na mapie powiatu radomskiego
Mapa konturowa powiatu radomskiego, blisko centrum na prawo u góry znajduje się punkt z opisem „Jedlnia-Letnisko”
Ziemia51°25′51″N 21°19′41″E/51,430833 21,328056
TERC (TERYT)

1425064[4]

SIMC

0625444[4]

Strona internetowa
Zalew w Jedlni-Letnisku jesienią
Mapa hipsometryczna okolic Jedlni-Letniska
Molo w Jedlni-Letnisku na jesieni 2014
„Buk Kościuszki” wiosną
„Trzy Stawy” zimą

Jest siedzibą gminy Jedlnia-Letnisko[4][5]. W latach 1945–1975 miejscowość administracyjnie należała do województwa kieleckiego, natomiast potem w latach 1975–1998 do województwa radomskiego. Do 1954 wieś była siedzibą gminy Gzowice. W latach 1954–1957 wieś należała i była siedzibą władz gromady Jedlnia Letnisko, przekształconej w 1958 w osiedle typu miejskiego.

Jedlnia-Letnisko leży w historycznej Małopolsce, na obszarze stanowiącym w średniowieczu część ziemi sandomierskiej[6]. Pod względem etnograficzno-kulturowym należy do ziemi radomskiej[7].

Jest siedzibą rzymskokatolickiej parafii św. Józefa Oblubieńca Najświętszej Maryi Panny[8]. Z Jedlni-Letniska pochodzi biskup pomocniczy radomski ks. bp Stefan Siczek.

Historia

edytuj

Historia miejscowości:[9]

  • W 1917 miejscowości nadano nazwę – Jedlnia-Letnisko. Do powstania pierwszego członu nazwy, Jedlnia (zob. Jedlnia), przyczynił się rejent Marcin Kaliszczak, natomiast do drugiego, Letnisko, lekarz Ludwik Żerański (1849–1905; ojciec Tadeusza Żerańskiego).
  • 28 marca 1921 erygowano parafię pw. św. Józefa Oblubieńca Najświętszej Maryi Panny. Proboszczem został ksiądz Władysław Korpikiewicz.
  • W latach 20. XX wieku dobudowano drewnianą część kościoła. Drzewo na budowę przekazał pierwszy nadleśniczy Stefan Łusakowski. W Jedlni znajdowała się wówczas siedziba Nadleśnictwa – zabytkowy budynek w stylu wilii szwajcarskiej, zachowany w dobrym stanie po dzień dzisiejszy, jest obecnie elementem ośrodka szkoleniowo-wypoczynkowego RD Lasów Państwowych w Radomiu.
  • W Jedlni zaczęły powstawać pierwsze domy letniskowe, stawiane na wzór podwarszawskich willi w stylu świdermajer. Do dziś zachowało się kilka ponad stuletnich willi m.in. w posiadaniu rodzin: Chrzanowskich, Chmielewskich i Kaliszczaków. W okresie początkowym do Jedlni-Letniska – dawniej osady Mokrzec Swoboda ściągali zamożniejsi mieszkańcy Radomia, m.in. ówczesny Prezydent Radomia Czesław Golczewski.
  • Dzięki położeniu na skraju Puszczy Kozienickiej oraz wybudowaniu na rzece Gzówce 2,5-kilometrowego zalewu jest miejscowością wypoczynkowo – turystyczną, natomiast kościół parafialny odrestaurowany przez proboszcza Andrzeja Margasa, jako jedyny na Mazowszu w stylu zakopiańskim, stał się wizytówką miasteczka.
  • W 1960 wieś zamieszkało 3036 mieszkańców, a w 1963 – 3281.
  • W 1978 Jedlnia-Letnisko została siedzibą gminy.
  • 1 stycznia 2022 miejscowość uzyskała prawa miejskie[10].

Geomorfologia i geologia

edytuj
  • Zgodnie z podziałem fizyczno-geograficznym J. Kondrackiego (2002) teren Jedlni-Letniska i jej okolic znajduje się na pograniczu dwóch mezoregionów – Równiny Kozienickiej i Równiny Radomskiej. Obszar ten jest równiną zdenudowaną w warunkach peryglacjalnych, w czasie ostatniego zlodowacenia – północnopolskiego (to tzw. obszar o rzeźbie staroglacjalnej).
  • Miejscowość od południa ograniczona jest przez zdenudowaną wysoczyznę morenową zbudowaną głównie z glin zwałowych (reprezentujących okres zlodowacenia środkowopolskiego) i jej eluwiów (z przełomu plejstocenu i holocenu), wysoczyzna ta rozcięta jest dolinami rzek: Pacynki i Gzówki, które wypełnione są holoceńskimi piaskami i żwirami.
  • Na północ od Zalewu w Jedlni-Letnisku występują pola piasków przewianych, na których rozwinęły się formy eoliczne w postaci utrwalonych wydm (głównie wydmy paraboliczne), wydmy te zostały ukształtowane przez wiatr wiejący z zachodu, na przełomie plejstocenu i holocenu. Klasycznym przykładem rzeźby eolicznej są „Mysie Górki”.
  • Najwyższą kulminacją omawianego obszaru jest wydma na terenie „Mysich Górek”, która osiąga wysokość 183,3 m n.p.m., najniżej położony teren znajduje się w dolinie Pacynki, poniżej ujścia Gzówki, osiąga on wysokość ok. 145 m n.p.m.

Hydrologia

edytuj
  • Jedlnia-Letnisko położona jest w widłach dwóch rzek: Pacynki i Gzówki.
  • W 1976 roku utworzono na rzece Gzówce zalew o powierzchni ok. 36 ha.
  • Na prawym brzegu zalewu, na skraju rezerwatu „Jedlnia”, znajdują się dwa źródełka mocno zmineralizowanej wody.

Miejsca i obiekty, które warto zwiedzić na terenie Jedlni-Letniska i jej okolic

edytuj
  • Zalew w Jedlni-Letnisku wraz z molem (możliwość kąpieli i spaceru dookoła zalewu) oraz zbiornik dolny, poniżej zapory (również urokliwy), będący pozostałością dawnego młyna w Siczkach, który wzmiankowany był już w średniowieczu – obecnie na miejscu owego młyna przebiega droga wojewódzka nr 737 (RadomKozienice).
  • wpisany do rejestru zabytków drewniany kościół pw. św. Józefa w Jedlni-Letnisku, zbudowany w stylu zakopiańskim, wraz z letnim kościołem Matki Bożej.
  • cmentarz parafialny – groby ułanów Wileńskiej Brygady Kawalerii z września 1939 roku oraz zabytkowe grobowce.
  • rezerwat „Jedlnia” na terenie Kozienickiego Parku Krajobrazowego, zwiedzenie rezerwatu umożliwia ścieżka dydaktyczna „Jedlnia”.

Rezerwat „Jedlnia” został utworzony w 1982 roku na powierzchni 86,42 ha. Położony jest po obu stronach szosy RadomKozienice. W 100-200-letnich drzewostanach pochodzenia naturalnego dominuje sosna zwyczajna, dąb szypułkowy i bezszypułkowy z domieszką brzozy. Na dużej powierzchni występuje podrost pochodzenia naturalnego, który stanowi sosna pospolita, dąb i jodła pospolita.

  • zbiorowe mogiły (7) ok. 450 ofiar rozstrzelanych przez Niemców w czasie II wojny światowej, zlokalizowane na terenie rezerwatu „Jedlnia”.
  • pomnik ku czci patriotów poległych w walkach z Niemcami w latach 1939–1945 przed stacją kolejową.
  • dwa źródełka zmineralizowanej wody na prawym brzegu zalewu, po stronie rezerwatu „Jedlnia”. z możliwością nalania wody do butelki.
  • „Mysie Górki” wraz z drewnianym krzyżem z 1917 roku, wykonanym przez Mikołaja Przyrowskiego. „Mysie Górki” to wydmy zbudowane z piasków eolicznych. Biegnie przez nie zielony szlak Radom-Pionki.
  • „Buk Kościuszki” na trasie zielonego szlaku Radom-Pionki, w okolicach gajówki Marybór. Trasa do „Buka” biegnie przez urokliwy drzewostan sosnowo-dębowo-jodłowy.

„Buk Kościuszki” jest okazem buka zwyczajnego, to pomnik przyrody o wymiarach: pierśnica ok. 1,1 m, obwód ok. 3 m, wysokość ok. 28 m, jego wiek szacowany jest na ok. 180 lat. To jedyny okaz tego gatunku drzewa o takich wymiarach na terenie Puszczy Kozienickiej. Pod nim, według legendy, wypoczywał wiosną 1794 roku Tadeusz Kościuszko. Stąd nazwy pobliskich wsi Tadeuszów i Kościuszków. Prawdopodobnie Naczelnik był w tych stronach, ale ów buk jeszcze wtedy nie rósł.

  • „Trzy Stawy” – dawne stawy rybne, przy zielonym szlaku Radom-Pionki.
  • ścieżka dydaktyczna „Nad Pacynką” w dolinie rzeki Pacynki, nieopodal Antoniówki, z udostępnionym dla turystów źródełkiem św. Jana.

Szlaki turystyczne

edytuj

Piesze

edytuj
  •   zielony: Stacja PKP Pionki Zachodnie – Sokoły – uroczysko Marybór – Mysie Górki – rezerwat „Jedlnia” – Rajec Letnisko – Radom, ul. H. Hermanowicz
  •   czarny: Jedlnia-Letnisko – Rezerwat przyrody JedlniaKolonkaKieszekStokiMąkosy Stare (14,0 km)

w tym ścieżki dydaktyczne:

  • „Jedlnia”.
  • „Nad Pacynką”.

Rowerowe

edytuj
  •   (długość 51,5 km): Lesiów PKP – Jastrzębia – rezerwat „Ciszek” – Kieszek – Jedlnia-Letnisko – Słupica – rezerwat „Ługi Helenowskie” – „Gajówka Miodne” – Antoniówka – PolicznaCzarnolas.
  •   (długość 17,5 km): Ośrodek Edukacji Ekologicznej i Integracji Europejskiej Lasów Państwowych w Jedlni-Letnisku – rezerwat „Jedlnia” – rezerwat „Ciszek” – Królewska Droga – Wielka Góra – Szlabanowa Droga – Dąbrowa Kozłowiecka – rezerwat „Jedlnia” – OEEiIEP w Jedlni-Letnisku.
  •   (długość 12 km): Radom lotnisko – Sadków – Groszowice – Jedlnia-Letnisko PKP.

Ludzie związani z Jedlnią-Letniskiem‎

edytuj
Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie związani z Jedlnią-Letniskiem‎.

Zobacz też

edytuj

Galeria

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. Dz.U. z 2021 r. poz. 1395
  2. BIP gminy, ludność
  3. Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 388 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
  4. a b c GUS. Wyszukiwarka TERYT
  5. Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
  6. Jerzy Z. Pająk: Ziemia sandomierska. X–XIV wiek. wojtek.onlinesc.net. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-03-05)]. (pol.).
  7. Jerzy Piwek. Wkład duchowieństwa rzymskokatolickiego w rozwój kultury Ziemi Radomskiej w latach 1795–1864. „Biuletyn Kwartalny Radomskiego Towarzystwa Naukowego”. 32 (1–2), s. 7, 1997. Helena Kisiel – przewodnicząca kolegium redakcyjnego. Radom: Radomskie Towarzystwo Naukowe. ISSN 0137-5156. [dostęp 2022-01-18]. (pol.). 
  8. Opis parafii na stronie diecezji
  9. Historia - Nasza Gmina - Gminny Portal Internetowy [online], jedlnia.pl [dostęp 2017-11-24] (pol.).
  10. Będzie czwarte miasto w powiecie radomskim. Jedlnia-Letnisko uzyskała prawa miejskie [online] [dostęp 2021-08-04] (pol.).

Linki zewnętrzne

edytuj