Jaszczurnik (ptak)

Jaszczurnik
	Gampsonyx swainsonii
	Vigors, 1825
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ptaki
Podgromada	Neornithes
Infragromada	ptaki neognatyczne
Rząd	szponiaste
Rodzina	jastrzębiowate
Podrodzina	kaniuki
Rodzaj	Gampsonyx; Vigors, 1825
Gatunek	jaszczurnik
Synonimy
	Rodzaju: Gampsonix Lesson, 1826; Campsonyx F.P. Penard & A.P. Penard, 1908; Gatunku: Gampsonix Swainsonii – Lesson, 1826; Campsonyx swainsonii – F.P. Penard & A.P. Penard, 1908;
	Rodzaju: Gampsonix Lesson, 1826; Campsonyx F.P. Penard & A.P. Penard, 1908; Gatunku: Gampsonix Swainsonii – Lesson, 1826; Campsonyx swainsonii – F.P. Penard & A.P. Penard, 1908;
Podgatunki
	G. s. leonae Chubb, 1918; G. s. magnus Chubb, 1918; G. s. swainsonii Vigors, 1825;
	G. s. leonae Chubb, 1918; G. s. magnus Chubb, 1918; G. s. swainsonii Vigors, 1825;
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; najmniejszej troski
	Zasięg występowania
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Jaszczurnik^[9] (Gampsonyx swainsonii) – gatunek najmniejszego^[10] ptaka drapieżnego z podrodziny kaniuków (Elaninae) w rodzinie jastrzębiowatych (Accipitridae). Jedyny przedstawiciel rodzaju Gampsonyx^[9]^[11]. Zamieszkuje Amerykę Centralną i Południową. Nie jest zagrożony.

Zasięg występowania

Jaszczurnik występuje w zależności od podgatunku^[11]^[12]:

G. swainsonii leonae – od Nikaragui do północnej Ameryki Południowej.
G. swainsonii magnus – zachodnia Kolumbia do zachodniego Peru.
G. swainsonii swainsonii – środkowa Brazylia do wschodniego Peru, Boliwii i północnej Argentyny.

Taksonomia

Etymologia

Gampsonyx (Gampsonix, Campsonyx): gr. γαμψονυξ gampsonux, γαμψονυχος gampsonukhos „haczykowaty pazur”, epitet odnoszący się do sępa, od γαμψος gampsos „zakrzywiony”; ονυξ onux, ονυχος onukhos „pazur”^[13].
swainsonii: William Swainson (1789–1855), angielski przyrodnik, artysta, kolekcjoner^[14].
leonae: León, zachodnia Nikaragua^[15].
magnus: łac. magnus „wielki, duży, potężny”^[16].

Morfologia

Długość ciała 20–28 cm, rozpiętość skrzydeł 45–55 cm; masa ciała samca 94–97 g^[12]. Samice są średnio 10–20% większe od samców^[12]. Obie płci ubarwione są podobnie. Ma łupkowoczarny wierzch ciała, a biały spód. Czoło jest rdzawożółte, policzki pomarańczowe, a sam czubek głowy jest czarny. Na bokach piersi widnieją 2 czarne plamy. Nogawice są natomiast brunatne. Zarówno pod względem wielkości, jak i wyglądu podobny jest do sokoła.

Biotop

To ptak zamieszkujący przerzedzone lasy tropikalne, stepy, sawanny, które rzadko porastają drzewa.

Pożywienie

Poluje na duże owady, płazy, a nawet małe ptaki. Sama nazwa wskazuje na preferowaną zdobycz. Czatowanie na ofiary odbywa się z zasadzki – przyczaja się na gałęzi.

Rozród

Toki

Rytuały i czynności związane z wydawaniem na świat potomstwa powiązane są z porą deszczową, tzn. lęgi wyprowadzane są nim nastanie. Przed rozpoczęciem lęgów samiec w ramach toków popisuje się przed samicą powietrznymi akrobacjami.

Gniazdo

Położone jest bardzo wysoko, w koronach drzew na wysokości 20–25 metrów. Miejsce lęgowe lokuje w rozwidleniach gałęzi 5 metrów od pnia. Ma kształt miski, a budują je splecione gałązki. Jego rozmiary dochodzą do 10 cm głębokości i 20 cm średnicy.

Wysiadywanie

Samica składa zazwyczaj 2–3 jaja, a potem sama je wysiaduje. Czas inkubacji w czterech zbadanych gniazdach na Trynidadzie wynosił 34–35 dni, w Argentynie 28–30 dni^[17].

Pisklęta

Młode opuszczają gniazdo po około 35 dniach od wyklucia.

Status

Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) uznaje jaszczurnika za gatunek najmniejszej troski (LC – Least Concern) nieprzerwanie od 1988 roku. W 2019 roku organizacja Partners in Flight szacowała, że liczebność światowej populacji mieści się w przedziale 0,5–5,0 miliona dorosłych osobników, a jej trend jest silnie wzrostowy. Przyczyną wzrostu liczebności jest wylesianie, które powoduje powstanie nowych, dogodnych dla tego gatunku siedlisk^[8].

Przypisy

↑ Gampsonyx swainsonii, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
↑ ^a ^b ^c N.A. Vigors. Sketches in Ornithology; or Observations on the leading Affinities of some of the more extensive groups of Birds. On a new genus of Falconidæ. „The Zoological Journal”. 2, s. 69, 1825. (ang.).
↑ Gampsonyx, [w:] Integrated Taxonomic Information System [dostęp 2010-10-02] (ang.).
↑ ^a ^b R.-P. Lesson. Esquisses ornithologiques, etc., sur un genre nouveau des Falconidæ. „Bulletin des Sciences Naturelles et de Géologie”. 7 (83), s. 106, 1826. (ang.).
↑ ^a ^b F.P. Penard & A.P. Penard: De vogels van Guyana (Suriname, Cayenne en Demerara). Cz. 1. Paramaribo: E.P. Penard, 1908, s. 428. (niderl.).
↑ Chubb 1918 ↓, s. 22.
↑ Chubb 1918 ↓, s. 21.
↑ ^a ^b BirdLife International, Gampsonyx swainsonii, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2020, wersja 2021-2 [dostęp 2021-11-10] (ang.).
↑ ^a ^b P. Mielczarek & M. Kuziemko: Podrodzina: Elaninae Blyth, 1851 – kaniuki (wersja: 2019-03-24). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2019-11-14].
↑ Suborder – Accipitres. [w:] Management Guidelines for the Welfare of Zoo Animals – FALCONIFORMES [on-line]. WildPro, 2000. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-02-03)].
↑ ^a ^b F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Hoatzin, New World vultures, Secretarybird, raptors. IOC World Bird List (v10.2). [dostęp 2020-09-13]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c R.O. Bierregaard, Jr & G.M. Kirwan: Pearl Kite (Gampsonyx swainsonii). W: Handbook of the Birds of the World Alive. J. del Hoyo, A. Elliott, J. Sargatal, D.A. Christie & E. de Juana (red.). Barcelona: Lynx Edicions, 2013. [dostęp 2015-01-07]. (ang.).
↑ Jobling 2021 ↓, s. Gampsonyx.
↑ Jobling 2021 ↓, s. swainsoni / swainsonii.
↑ Jobling 2021 ↓, s. leonae.
↑ Jobling 2021 ↓, s. magnum / magnus.
↑ Species account: Pearl Kite Gampsonyx swainsonii. [w:] Global Raptor Information Network [on-line]. The Peregrine Fund. [dostęp 2021-11-10]. (ang.).

Bibliografia

Ch. Chubb. Descriptions of new forms of South and Central American birds. „Bulletin of the British Ornithologists’ Club”. 39, s. 21–22, 1918. (ang.).
Przemysław Busse: Mały słownik zoologiczny. Ptaki. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1990, s. 267. ISBN 83-214-0043-4.
James A. Jobling: The Key to Scientific Names. [w:] Birds of the World [on-line]. Cornell Lab of Ornithology, Ithaca, NY, USA, 2021. (ang.).

Linki zewnętrzne

Zdjęcia i nagrania audiowizualne. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).
Species account: Pearl Kite Gampsonyx swainsonii. [w:] Global Raptor Information Network [on-line]. The Peregrine Fund. (ang.).

[itis-1] Gampsonyx swainsonii, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).

[Vigors-2] N.A. Vigors. Sketches in Ornithology; or Observations on the leading Affinities of some of the more extensive groups of Birds. On a new genus of Falconidæ. „The Zoological Journal”. 2, s. 69, 1825. (ang.).

[itis2-3] Gampsonyx, [w:] Integrated Taxonomic Information System [dostęp 2010-10-02] (ang.).

[Lesson-4] R.-P. Lesson. Esquisses ornithologiques, etc., sur un genre nouveau des Falconidæ. „Bulletin des Sciences Naturelles et de Géologie”. 7 (83), s. 106, 1826. (ang.).

[Penard-5] F.P. Penard & A.P. Penard: De vogels van Guyana (Suriname, Cayenne en Demerara). Cz. 1. Paramaribo: E.P. Penard, 1908, s. 428. (niderl.).

[CITEREFChubb1918[https://www.biodiversitylibrary.org/item/100942#page/160/mode/1up_22]-6] Chubb 1918 ↓, s. 22.

[CITEREFChubb1918[https://www.biodiversitylibrary.org/item/100942#page/159/mode/1up_21]-7] Chubb 1918 ↓, s. 21.

[iucn-8] BirdLife International, Gampsonyx swainsonii, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2020, wersja 2021-2 [dostęp 2021-11-10] (ang.).

[Mielczarek&Kuziemko-9] P. Mielczarek & M. Kuziemko: Podrodzina: Elaninae Blyth, 1851 – kaniuki (wersja: 2019-03-24). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2019-11-14].

[Suborder_Accipitres-10] Suborder – Accipitres. [w:] Management Guidelines for the Welfare of Zoo Animals – FALCONIFORMES [on-line]. WildPro, 2000. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-02-03)].

[ioc-11] F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Hoatzin, New World vultures, Secretarybird, raptors. IOC World Bird List (v10.2). [dostęp 2020-09-13]. (ang.).

[Bierregaard&Kirwan-12] R.O. Bierregaard, Jr & G.M. Kirwan: Pearl Kite (Gampsonyx swainsonii). W: Handbook of the Birds of the World Alive. J. del Hoyo, A. Elliott, J. Sargatal, D.A. Christie & E. de Juana (red.). Barcelona: Lynx Edicions, 2013. [dostęp 2015-01-07]. (ang.).

[CITEREFJobling2021[https://birdsoftheworld.org/bow/key-to-scientific-names/search?q=Gampsonyx_Gampsonyx]-13] Jobling 2021 ↓, s. Gampsonyx.

[CITEREFJobling2021[https://birdsoftheworld.org/bow/key-to-scientific-names/search?q=swainsoni_swainsoni_/_swainsonii]-14] Jobling 2021 ↓, s. swainsoni / swainsonii.

[CITEREFJobling2021[https://birdsoftheworld.org/bow/key-to-scientific-names/search?q=leonae_leonae]-15] Jobling 2021 ↓, s. leonae.

[CITEREFJobling2021[https://birdsoftheworld.org/bow/key-to-scientific-names/search?q=magnus_magnum_/_magnus]-16] Jobling 2021 ↓, s. magnum / magnus.

[gr-17] Species account: Pearl Kite Gampsonyx swainsonii. [w:] Global Raptor Information Network [on-line]. The Peregrine Fund. [dostęp 2021-11-10]. (ang.).

[9]

[10]

[11]

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]