Jan Stańczyk

Jan Stańczyk
Data i miejsce urodzenia	24 grudnia 1886 ; Wola Przemykowska, Austro-Węgry
Data i miejsce śmierci	7 sierpnia 1953 ; Warszawa, Polska
	Minister opieki społecznej
Okres	od 2 października 1939; do 29 listopada 1944
Przynależność polityczna	Polska Partia Socjalistyczna
Poprzednik	Marian Zyndram-Kościałkowski
Następca	Tomasz Arciszewski
	Minister pracy i opieki społecznej Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej
Okres	od 28 czerwca 1945; do 18 lipca 1946
Przynależność polityczna	Polska Partia Socjalistyczna (koncesjonowana)
Poprzednik	Wiktor Trojanowski (Rząd Tymczasowy RP)
Następca	Adam Kuryłowicz
	Odznaczenia
	Multimedia w Wikimedia Commons

Jan Stańczyk (ur. 24 grudnia 1886 w Woli Przemykowskiej k. Brzeska, zm. 7 sierpnia 1953 w Warszawie) – działacz socjalistyczny i związkowy, członek Komitetu Ministrów dla Spraw Kraju z ramienia Polskiej Partii Socjalistycznej od 8 listopada 1939 roku^[1].

Życiorys

Urodził się w rodzinie rolniczej. Po ukończeniu czterech klas szkoły ludowej wyemigrował do Niemiec i podjął pracę w fabryce włókienniczej w Lipsku. Po uzyskaniu kwalifikacji ślusarza podjął pracę w fabryce metalowej. Działał w polskim towarzystwie katolickim, a następnie przystąpił do organizacji robotniczej. Pracował w kopalniach Śląska i Westfalii. W okresie 1904–1907 należał do PPS zaboru pruskiego, zaś od 1908 działał w niemieckich klasowych związkach zawodowych i Socjaldemokratycznej Partia Niemiec (SPD). Po wybuchu I wojny światowej przedostał się Galicji celem wstąpienia do Legionów. Władze austriackie skierowały go jednak do pracy w zmilitaryzowanych zakładach Škoda w Pilźnie. Tam nawiązał kontakty z socjaldemokratami czeskimi. Organizował strajk robotników, w wyniku którego oddany został pod sąd wojenny. Proces odroczono do końca wojny wskutek protestów posłów do Reichsratu Przedlitawii (parlamentu austriackiego).

W październiku 1918 wchodził w skład Zgromadzenia Narodowego Czechosłowacji, lecz niebawem powrócił do Galicji i podjął działalność w Polskiej Partii Socjalno-Demokratycznej Galicji i Śląska Cieszyńskiego. Organizował wsparcie dla Tymczasowego Rządu Republiki Polskiej. Od grudnia 1918 skierowany do pracy w Zagłębiu. W styczniu 1919 z poręczenia Jędrzeja Moraczewskiego został sekretarzem okręgowym Związku Robotników Przemysłu Górniczego, wchodził też w skład kierownictwa Okręgowego Komitetu Robotniczego PPS w Zagłębiu. Od marca 1919 członek Komisji Centralnej Związków Zawodowych. Uczestniczył w kongresach Socjalistycznej Międzynarodówki Robotniczej i związkowej Międzynarodówki Amsterdamskiej (Międzynarodowej Federacji Związków Zawodowych}.

W wyborach parlamentarnych w 1922 został wybrany posłem z listy PPS w okręgu Będzin. W 1923 w czasie wydarzeń krakowskich, w trakcie których doszło do starć robotników z wojskiem, przemawiał do tłumu ze zdobytego samochodu pancernego. Dalej uczestniczył w mediacjach mających doprowadzić do uspokojenia sytuacji. W listopadzie 1923 wydany został przez Sejm sądowi jako oskarżony o podżeganie do gwałtów. Od czerwca do sierpnia 1924 sądzony w Krakowie. W trakcie procesu bronił go Herman Lieberman, uzyskując uniewinnienie.

W grudniu 1925 doprowadził do połączenia związków górniczych w jednolity Centralny Związek Górników. W związku tym od 1925 do 1939 pełnił funkcję sekretarza generalnego. W wyborach parlamentarnych w 1928 ponownie wybrany do Sejmu. Uczestniczył w organizacji Centrolewu, przemawiając m.in. w październiku 1929 na wspólnych wiecach z Wojciechem Korfantym. W czasie wyborów parlamentarnych w 1930 nie uzyskał mandatu poselskiego. Od 1933 do 1939 pełnił nieprzerwanie funkcję wiceprzewodniczącego Komisji Centralnej Związków Zawodowych. Od 1937 został członkiem Centralnego Komitetu Wykonawczego PPS.

Po agresji III Rzeszy i ZSRR na Polskę we wrześniu 1939 opuścił kraj i na wniosek gen. Sikorskiego został szybko ściągnięty do Paryża. Od 2 października 1939 do 24 listopada 1944, był ministrem opieki społecznej w rządach: Władysława Sikorskiego i Stanisława Mikołajczyka. Istnieją poszlaki, że był jednym z dwóch ministrów rządów polskich na emigracji, który współpracował z wywiadem radzieckim^[2]. W tym czasie jest członkiem Komitetu Zagranicznego PPS oraz przewodniczącym Reprezentacji Zagranicznej Polskich Związków Zawodowych. Reprezentował rząd w Radzie Administracyjnej Międzynarodowej Organizacji Pracy.

W marcu 1945 wystąpił wraz z częścią działaczy z Komitetu Zagranicznego PPS i uczestniczył w rozmowach w Moskwie w czerwcu 1945 na temat powołania Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej. Wraz z Zygmuntem Żuławskim uzgodnili że nie wstąpią do koncesjonowanej PPS przed zawarciem połączeniowego porozumienia pomiędzy tą partią a PPS-WRN. Stańczyk złamał umowę i samodzielnie wstąpił do „lubelskiej” PPS już 27 czerwca 1945. Od 28 czerwca 1945 do 18 lipca 1946 pełnił funkcję ministra pracy i opieki społecznej w Tymczasowym Rządzie Jedności Narodowej Edwarda Osóbki-Morawskiego.

Został dokooptowany do Krajowej Rady Narodowej, Rady Naczelnej i Centralnego Komitetu Wykonawczego koncesjonowanej PPS. W sierpniu 1946, po odwołaniu z rządu, pełnił w Nowym Jorku stanowisko dyrektora generalnego ds. społecznych ONZ oraz reprezentanta Polski w Międzynarodowej Organizacji Pracy. Wskutek konfliktu z Trygve Lie, sekretarzem generalnym ONZ, który zarzucił mu agitację wśród Polonii amerykańskiej, musiał w końcu 1948 powrócić do kraju.

W grudniu 1948 wziął udział w zjeździe „połączeniowym” PPS i PPR, tworzącym Polską Zjednoczoną Partię Robotniczą i został jej członkiem. W lipcu 1949 mianowano go prezesem Rady Zakładu Ubezpieczeń Społecznych^[3].

Zmarł 7 sierpnia 1953 w Warszawie i został pochowany na Cmentarzu Powązkowskim (kwatera 141-6-21)^[4].

Ordery i odznaczenia

Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (19 lipca 1946)^[5]
Złoty Krzyż Zasługi (11 listopada 1937)^[6]

Przypisy

↑ Lidia Barbara Paszkiewicz, Komitet dla Spraw Kraju. Zarys działalności Adama Ciołkosza w latach 1940–1942, [w:] Archiwum Emigracji. Studia – Szkice – Dokumenty, Toruń, R. 2010, Zeszyt 1–2 (12–13), s. 159.
↑ Paweł Wieczorkiewicz, Polscy agenci Kremla, „Wprost” (2005), nr 51/52 (1203), s. 38–42. Chodzi o dwóch ministrów o pseudonimach „Gienrich” i „Sadownik” zob. Oczerki istorii rossijskoj wnieszniej razwiedki, t. 3: 1933–1941 gody, Moskva 1997, s. 292.
↑ S. Żerko, Biograficzny leksykon II wojny światowej, Poznań 2013, s. 384.
↑ Cmentarz Stare Powązki: JAN STAŃCZYK, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2020-05-15] .
↑ M.P. z 1947 r. nr 52, poz. 363 „za działalność powojenną przy utrwaleniu demokratycznych form państwowości polskiej na terenie całego kraju”
↑ M.P. z 1937 r. nr 260, poz. 411 „za zasługi w zakresie pomocy i opieki nad bezrobotnymi”.

Bibliografia

Leksykon historii Polski z 1995
Jan Walczak, Jan Stańczyk, Polski Słownik Biograficzny Tom XLII/2 Zeszyt 173.

[1] Lidia Barbara Paszkiewicz, Komitet dla Spraw Kraju. Zarys działalności Adama Ciołkosza w latach 1940–1942, [w:] Archiwum Emigracji. Studia – Szkice – Dokumenty, Toruń, R. 2010, Zeszyt 1–2 (12–13), s. 159.

[2] Paweł Wieczorkiewicz, Polscy agenci Kremla, „Wprost” (2005), nr 51/52 (1203), s. 38–42. Chodzi o dwóch ministrów o pseudonimach „Gienrich” i „Sadownik” zob. Oczerki istorii rossijskoj wnieszniej razwiedki, t. 3: 1933–1941 gody, Moskva 1997, s. 292.

[3] S. Żerko, Biograficzny leksykon II wojny światowej, Poznań 2013, s. 384.

[4] Cmentarz Stare Powązki: JAN STAŃCZYK, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2020-05-15] .

[5] M.P. z 1947 r. nr 52, poz. 363 „za działalność powojenną przy utrwaleniu demokratycznych form państwowości polskiej na terenie całego kraju”

[6] M.P. z 1937 r. nr 260, poz. 411 „za zasługi w zakresie pomocy i opieki nad bezrobotnymi”.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]