Jan Pryziński
Jan Janusz Pryziński[a] (ur. 21 czerwca 1879 w Tarnowie, zm. 6 lutego 1959 w Komorowie) – pułkownik dyplomowany kawalerii Wojska Polskiego, działacz niepodległościowy, kawaler Orderu Virtuti Militari, nauczyciel, starosta zamojski.
pułkownik dyplomowany kawalerii | |
Pełne imię i nazwisko |
Jan Janusz Pryziński |
---|---|
Data i miejsce urodzenia |
21 czerwca 1879 |
Data i miejsce śmierci |
6 lutego 1959 |
Przebieg służby | |
Siły zbrojne | |
Jednostki | |
Stanowiska |
dowódca pułku |
Główne wojny i bitwy |
I wojna światowa |
Odznaczenia | |
Życiorys
edytujUrodził się 21 czerwca 1879 w Tarnowie, ówczesnym mieście powiatowym Królestwa Galicji i Lodomerii, w rodzinie Leona i Elżbiety z Hellerów[1][2]. W 1899 zakończył naukę w c. k. Gimnazjum w Tarnowie[3][4]. W 1905 ukończył studia na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego[3] oraz cztery semestry na Wydziale Prawa[5]. 26 grudnia 1902 został mianowany zastępcą nauczyciela w c. k. Gimnazjum w Tarnowie[6]. 8 lipca 1904 został przeniesiony do Gimnazjum św. Anny w Krakowie na takie samo stanowisko[7]. 21 czerwca 1906 został mianowany rzeczywistym nauczycielem i otrzymał stałą posadę w c. k. I Gimnazjum w Tarnowie[8][9]. 16 lipca 1910 został mianowany profesorem c. k. Gimnazjum Realnego (IV.) w Krakowie[10]. Od 1912 był organizatorem i instruktorem Polskich Drużyn Strzeleckich w Krakowie[3].
Po wybuchu I wojny światowej walczył od 16 sierpnia 1914[2] w Legionach Polskich[3]. Był dowódcą I plutonu w 3 szwadronie kawalerii II Brygady Legionów. 29 września 1914 został mianowany chorążym, a 2 listopada tego roku podporucznikiem[11]. W czerwcu 1915 został dowódcą 6 szwadronu 2 pułku ułanów. 11 listopada tego roku awansował na porucznika[11]. W 1917 dowódca polowego szpitala koni a następnie szef 1 szwadronu w 2 pułku ułanów. 21 lutego 1918 wraz z pułkiem został internowany i przewieziony do Włoch, skąd następnie uciekł 10 lipca[2].
21 listopada 1918 został przyjęty do Wojska Polskiego z byłego Polskiego Korpusu Posiłkowego z zatwierdzeniem posiadanego stopnia porucznika[12]. Podczas walk w obronie Śląska Cieszyńskiego pełnił funkcję szefa 4 szwadronu 2 pułku szwoleżerów[13]. 19 kwietnia 1920 został mianowany z dniem 1 grudnia 1919 rotmistrzem w kawalerii[14]. W 1920, w czasie wojny z bolszewikami był szefem sztabu 6 Dywizji Piechoty.
„22 V 1920 w nocy przeprowadził baon szturmowy dywizji na wyznaczone pozycje w rejonie wsi Kalita na wsch. od Duniłowicz, ratując I baon 12 pp odcięty od reszty 6 DP. Za czyn ten został odznaczony Orderem Virtuti Militari”[15]. 9 września 1920 został zatwierdzony z dniem 1 kwietnia 1920 w stopniu majora, w kawalerii, w grupie oficerów byłych Legionów Polskich[16].
Brał udział w III powstaniu śląskim[15]. W 1921 pełnił służbę na stanowisku szefa sztabu 15 Dywizji Piechoty w Bydgoszczy, a jego oddziałem macierzystym był 2 pułk szwoleżerów[17][18]. 1 września 1921 został zatwierdzony na tym stanowisku[19]. 3 maja 1922 został zweryfikowany w stopniu podpułkownika ze starszeństwem od 1 czerwca 1919 i 83. lokatą w korpusie oficerów jazdy (od 1924 – kawalerii)[20]. W latach 1922–1923 był słuchaczem Kursu Doszkolenia Wyższej Szkoły Wojennej w Warszawie. Z dniem 15 października 1923, po ukończeniu kursu i uzyskaniu dyplomu naukowego oficera Sztabu Generalnego, przydzielony został do Dowództwa Okręgu Korpusu Nr VI we Lwowie na stanowisko zastępcy szefa sztabu[21]. W listopadzie 1924 został przydzielony do Inspektoratu Armii Nr V na stanowisko referenta[22][23]. W maju 1927 został przeniesiony z byłego Inspektoratu Armii Nr V do 9 pułku ułanów w Trembowli na stanowisko dowódcy pułku[24]. 1 stycznia 1928 prezydent RP nadał mu z dniem 1 stycznia 1928 stopień pułkownika w korpusie oficerów kawalerii i 8. lokatą[25]. W tym samym miesiącu został przeniesiony do kadry oficerów kawalerii z równoczesnym oddaniem do dyspozycji ministra spraw wewnętrznych[26]. Z dniem 30 czerwca 1928 przeniesiony został w stan nieczynny na okres 12 miesięcy[27]. Objął stanowisko prowizorycznego starosty powiatu zamojskiego[28]. Z dniem 30 czerwca 1929 został przeniesiony w stan spoczynku[29].
W połowie 1932 został inspektorem wojewódzkim w Urzędzie Wojewódzkim w Lublinie (jego stanowisko w Zamościu zajął mjr Leon Zamecznik)[30]. Z jego inicjatywy zbudowane zostało lotnisko Zamość-Mokre. Następnie pracował jako notariusz w Łomży (1933) i Sochaczewie (1933–1935) oraz jako pisarz hipoteczny przy Wydziale Hipotecznym Sądu Okręgowego w Łomży (1935–1939)[3]. W 1934 jako oficer stanu spoczynku pozostawał w ewidencji Powiatowej Komendy Uzupełnień Warszawa Miasto III. Posiadał przydział do Oficerskiej Kadry Okręgowej Nr I. Był wówczas „reklamowany na 12 miesięcy”[31].
W kampanii wrześniowej w Dowództwie Frontu Południowego[32]. 11 września kontrolował stan załóg w Stryju i Drohobyczu. W meldunku sporządzonym tego dnia do generała Rudolfa Pricha informował: w drodze powrotnej szofer zaspany przestraszył się serii strzałów oddanych z lasu w kierunku mego wozu i począł z wozem uciekać, co spowodowało rozbicie maszyny. Jestem dość poważnie ranny i leżę w szpitalu wojennym Kurkowa 31, wobec czego w najbliższych dniach nie jestem w możliwości zameldować się do służby[33]. Brał udział w obronie Lwowa, uniknął aresztowania przez NKWD a następnie przedostał się do Warszawy[15].
Po II wojnie światowej zamieszkał u syna w Komorowie. Zmarł tamże 6 lutego 1959[3]. Pochowany został w Pęcicach.
6 czerwca 1906 ożenił się z Heleną z Baumów, z którą miał troje dzieci: Jana Bohdana (ur. 1907), żołnierza Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, a po wojnie radcę prawnego, Krystynę Ewę vel Ewę Stojowską (1908–1996), aktorkę, żołnierza Armii Krajowej, pierwszą żonę Wiktora Budzyńskiego, i Aleksandrę Marię (ur. 1925)[15].
Ordery i odznaczenia
edytuj- Krzyż Srebrny Orderu Wojskowego Virtuti Militari nr 2844[1][34] – 15 marca 1921[35]
- Krzyż Niepodległości – 25 lutego 1932 „za pracę w dziele odzyskania niepodległości”[36][15]
- Krzyż Walecznych dwukrotnie[15]
- Krzyż za Obronę Śląska Cieszyńskiego I klasy – 2 października 1919[37]
- Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918–1921[38]
- Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości[38]
- Odznaka Pamiątkowa Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych – 12 maja 1936
Uwagi
edytuj- ↑ Polak (red.) 1993 ↓, s. 170 podaje nazwisko „Jan Alojzy Pryziński”.
Przypisy
edytuj- ↑ a b Kolekcja ↓, s. 1.
- ↑ a b c Polak (red.) 1993 ↓, s. 170.
- ↑ a b c d e f Mierzwa 2018 ↓, s. 341–343.
- ↑ Sprawozdanie 1898 ↓, s. 33, absolwent klasy VII.
- ↑ Kolekcja ↓, s. 4.
- ↑ Sprawozdanie 1903 ↓, s. 32, 35.
- ↑ Sprawozdanie 1905 ↓, s. 70, 103.
- ↑ Sprawozdanie I 1907 ↓, s. 56.
- ↑ Sprawozdanie II 1907 ↓, s. 1, 4.
- ↑ Sprawozdanie 1911 ↓, s. 39, 42.
- ↑ a b Lista starszeństwa 1917 ↓, s. 42.
- ↑ Dz. Rozp. MS Wojsk. Nr 7 z 30 listopada 1918, poz. 130.
- ↑ Echa walk w obronie Śląska Nowości Illustrowane 1919 nr 14 s. 6-7 (zdjęcie Jana Pryzińskiego) [1]
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 16 z 3 maja 1920, s. 314.
- ↑ a b c d e f Polak (red.) 1993 ↓, s. 171.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 36 z 22 września 1920, s. 892.
- ↑ Robaszkiewicz Roman Kajetan. [w:] Kolekcja Orderu Wojennego Virtuti Militari, sygn. I.482.23-1696, s. 5, 7 [on-line]. Wojskowe Biuro Historyczne. [dostęp 2023-05-01].
- ↑ Spis oficerów 1921 ↓, s. 240, 831.
- ↑ Obsada dowództw. [w:] Oddział II, sygn. I.303.4.59, s. 130 [on-line]. Wojskowe Biuro Historyczne. [dostęp 2023-01-28].
- ↑ Lista starszeństwa 1922 ↓, s. 155.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 63 z 27 września 1923, s. 586.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 120 z 12 listopada 1924, s. 671.
- ↑ Rocznik Oficerski 1924 ↓, s. 40, 539, 598.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 15 z 23 maja 1927, s. 146.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 1 z 2 stycznia 1928, s. 2.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 3 z 28 stycznia 1928, s. 25.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 11 z 24 lipca 1928, s. 234.
- ↑ Stawecki 1965 ↓, s. 340.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 4 z 14 lutego 1929, s. 72.
- ↑ Ruch służbowy. „Lubelski Dziennik Wojewódzki”. 14, s. 318, 16 czerwca 1932.
- ↑ Rocznik Oficerski Rezerw 1934 ↓, s. 335, 847.
- ↑ Dalecki 1989 ↓, s. 160, błędnie podał, że był podpułkownikiem.
- ↑ Dokumenty 1997 ↓, s. 30.
- ↑ Księga Jazdy Polskiej 1938 ↓, s. 418.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 13 z 2 kwietnia 1921, s. 607.
- ↑ M.P. z 1932 r. nr 48, poz. 53.
- ↑ Latinik 1934 ↓, s. 140.
- ↑ a b Kolekcja ↓, s. 1 foto.
Bibliografia
edytuj- Pryziński Jan (Janusz). [w:] Kolekcja Orderu Wojennego Virtuti Militari, sygn. I.482.62-5196 [on-line]. Wojskowe Biuro Historyczne. [dostęp 2023-04-28].
- Sprawozdanie Dyrekcyi C. K. Gimnazyum w Tarnowie za rok szkolny 1897/98. Tarnów: Nakładem Funduszu Naukowego, 1898.
- Sprawozdanie Dyrekcyi C. K. Gimnazyum w Tarnowie za rok szkolny 1902/03. Tarnów: Nakładem Funduszu Naukowego, 1903.
- Sprawozdanie Dyrektora c. k. Gimnazyum Nowodworskiego czyli Św. Anny w Krakowie za rok szkolny 1905. Kraków: Nakładem Funduszu Naukowego, 1905.
- Sprawozdanie Dyrektora c. k. Gimnazyum Nowodworskiego czyli Św. Anny w Krakowie za rok szkolny 1907. Kraków: Nakładem Funduszu Naukowego, 1907.
- Sprawozdanie Dyrekcyi C. K. Gimnazyum I w Tarnowie za rok szkolny 1906/07. Tarnów: Nakładem Funduszu Naukowego, 1907.
- Sprawozdanie X. C. K. Dyrekcyi Gimnazyum IV (Realnego) w Krakowie za rok szkolny 1910/11. Kraków: Nakładem Funduszu Naukowego, 1911.
- Lista starszeństwa oficerów Legionów Polskich w dniu oddania Legionów Polskich Wojsku Polskiemu (12 kwietnia 1917). Komenda Legionów Polskich, 1917.
- Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2022-01-19].
- Spis oficerów służących czynnie w dniu 1.6.1921 r.. Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1921.
- Lista starszeństwa oficerów zawodowych. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1922.
- Rocznik Oficerski 1923. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1923.
- Rocznik Oficerski 1924. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1924.
- Rocznik Oficerski Rezerw 1934. Biuro Personalne Ministerstwa Spraw Wojskowych, 1934.
- Księga Jazdy Polskiej. Bolesław Wieniawa-Długoszowski (red.) Bronisław Rakowski (red.) Władysław Dziewanowski (red.) Karol Koźmiński (red.) Stanisław Strumph-Wojtkiewicz (red.) Stanisław Ostoja-Chrostowski (red.) Stanisław Haykowski (ilust.). Warszawa: Zakłady Graficzne Instytutu Wydawniczego „Biblioteka Polska”, 1938.
- Ryszard Dalecki: Armia „Karpaty” w wojnie obronnej 1939 r.. Rzeszów: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1989. ISBN 83-03-02830-8.
- Franciszek Ksawery Latinik: Walka o Śląsk Cieszyński w r. 1919. Cieszyn: P. Mitręga, 1934.
- Dokumenty obrony Lwowa 1939. Artur Leinwand (oprac.). Warszawa: Instytut Lwowski, 1997. ISBN 83-910659-0-1.
- Janusz Mierzwa: Słownik biograficzny starostów Drugiej Rzeczypospolitej. T. 1. Łomianki: LTW, 2018.
- Bogusław Polak (red.): Kawalerowie Virtuti Militari 1792 – 1945. T. 2/2. Koszalin: Wydawnictwo Uczelniane Wyższej Szkoły Inżynierskiej w Koszalinie, 1993. ISBN 83-900510-0-1.
- Piotr Stawecki. O dominacji wojskowych w państwowym aparacie cywilnym w Polsce w latach 1926-1939. „Wojskowy Przegląd Historyczny”. 3 (35), s. 328-346, 1965. Warszawa: Wojskowy Instytut Historyczny.
Linki zewnętrzne
edytuj- Lidia Kulczyńska-Pilich: Wywiad z Małgorzatą Słodkowską, wnuczką płk. dypl. Jana Janusza Pryzińskiego. Parafia Rzymskokatolicka Narodzenia NMP w Komorowie, 2009-05-31. [dostęp 2023-04-28].