Jan Kałuszewski
Jan Wincenty Kałuszewski (ur. 1890 w Warszawie, zm. 11 grudnia 1922 tamże) – działacz związkowy i socjalistyczny. Zginął w trakcie manifestacji Polskiej Partii Socjalistycznej w dniu zaprzysiężenia Prezydenta Gabriela Narutowicza. Uznany przez PPS jako symbol walk bratobójczych i ofiar prawicy.
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Przyczyna śmierci |
zginął w czasie manifestacji |
| Miejsce spoczynku | |
| Zawód, zajęcie |
działacz związkowy |
| Partia |
Życiorys
edytujSyn Stanisława. Z zawodu rzeźnik, pracował w Warszawie w rzeźni na Solcu. Według niektórych informacji w czasie I wojny światowej był żołnierzem w armii rosyjskiej, zaś w 1917 uczestniczył w rewolucji w Rosji. Po powrocie do Polski wstąpił do PPS[1]. Działał w Związku Zawodowym Robotników Przemysłu Spożywczego.
W czasie wywołanych przez „endecję”, w dniu zaprzysiężenia Gabriela Narutowicza na urząd Prezydenta RP zamieszek w Warszawie, wziął udział w demonstracji PPS. Demonstranci mieli za zadanie uwolnić zatrzymanych parlamentarzystów Bolesława Limanowskiego i Ignacego Daszyńskiego.
Demonstracja PPS dotarła na Plac Trzech Krzyży i uwolniła zatrzymanych. Na ul. Nowy Świat do manifestantów członkowie bojówek endeckich zaczęli strzelać z rewolwerów. Kałuszewski niosący sztandar Warszawskiego Okręgowego Komitetu Robotniczego PPS, lub według innych wersji Dzielnicy Śródmiejskiej PPS[2], został śmiertelnie ranny[3]. Według innej wersji zginął, gdy usiłował przejąć sztandar z rąk rannego chorążego[4]. Według tej wersji chorążym sztandaru był Kozłowski, a Kałuszewski przejął sztandar po jego zranieniu[5]. Ugodzony kulą w głowę, zmarł tego samego dnia w szpitalu Dzieciątka Jezus. Uczestnik tych zdarzeń, obecny przy ranieniu Kałuszewskiego, działacz PPS Józef Żmigrodzki, wspominał:
Zbiegiem okoliczności w momencie, gdy ugodziła go śmiertelna kula, stałem o dwa lub trzy kroki od niego i przejęty zgrozą, patrzyłem na niego, gdy osuwał się na bruk. Oczy jego w tej chwili, otwarte jeszcze, spoglądały przytomnie. Co w nich wyczytałem? – nie umiałem wówczas, i nie umiem tego określić, a byłoby brakiem poszanowania dla majestatu tej śmierci, gdybym ważył się snuć na ten temat fantazje. Ale mogę bez wahania, a nawet – jak mi się wydaje – powinienem powiedzieć, czego w tych oczach na pewno nie było: ani cienia lęku przed mająca nadejść – o czym wiedział na pewno – za sekundę czy ułamku sekundy śmiercią. Niewielu jest chyba na świecie ludzi, którzy spotykają śmierć z taką odwagą i takim spokojem[6]
Żmigrodzki potwierdzał, że zdarzenie miało miejsce na Placu Trzech Krzyży[7], oraz że Kałuszewski niósł sztandar PPS już od ulicy Wareckiej.
Jego śmierć stała się symbolem, podnoszonym przez liderów PPS. 16 grudnia na cmentarzu wolskim odbył się jego manifestacyjny pogrzeb z udziałem PPS, Warszawskiej Rady Związków Zawodowych i Związku Zawodowym Robotników Przemysłu Spożywczego. Wzięło w nim – w zależności od źródeł – udział od 60 do 200 tys. osób[8]. Warszawski OKR zainicjował akcję pomocy dla rodziny Kałuszewskiego.
Przypisy
edytuj- ↑ Jerzy Rawicz: Doktor Łokietek i Tata Tasiemka. Dzieje gangu. Warszawa: Czytelnik, 1968, s. 33.
- ↑ Jerzy Cesarski: Takie były moje początki, [w:] „PPS. Wspomnienia z lat 1918–1939. T. 1. Warszawa: Książka i Wiedza, 1987, s. 145.
- ↑ Aleksandra Tymieniecka: Warszawska organizacja PPS 1918-1939. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1982, s. 80.
- ↑ Słownik Biograficzny Działaczy Polskiego Ruchu Robotniczego. T. 3. Warszawa: Muzeum Niepodległości w Warszawie, 1992, s. 69.
- ↑ Jerzy Rawicz: Doktor Łokietek i Tata Tasiemka. Dzieje gangu. Warszawa: Czytelnik, 1968, s. 34.
- ↑ Józef Żmigrodzki: W grudniu 1922, w: „Lewy Nurt” Zeszyt 3. Londyn: Centralny Komitet Polskiej Partii Socjalistycznej w Londynie, 1970, s. 119.
- ↑ Józef Żmigrodzki: W grudniu 1922, w: „Lewy Nurt” Zeszyt 3. Londyn: Centralny Komitet Polskiej Partii Socjalistycznej w Londynie, 1970, s. 124.
- ↑ Aleksandra Tymieniecka: Warszawska organizacja PPS 1918-1939. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1982, s. 81.
Bibliografia
edytuj- Słownik Biograficzny Działaczy Polskiego Ruchu Robotniczego, Żanna Kormanowa (red.) i inni, t. 3, Warszawa: „Książka i Wiedza”: MN, 1992, ISBN 83-900412-7-8, OCLC 834044263.