Jan Jelínek
Jan Jelínek (ur. 19 maja 1912 w Zelowie, zm. 3 grudnia 2009 w Pradze) – czeski duchowny ewangelicki i żołnierz, który występował w obronie prześladowanych bez względu na przynależność narodową, polityczną, religijną czy wyznaniową.
 Ppłk. Jan Jelínek w 2007 | |
 podpułkownik
| |
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Przebieg służby | |
| Lata służby |
1944–1945 |
| Siły zbrojne | |
| Jednostki | |
| Główne wojny i bitwy | |
| Odznaczenia | |
       
| |
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Wyznanie | |
| Kościół | |
Życiorys
edytujUrodził się i wychowywał w społeczności czeskiej w Zelowie w Polsce, syn Pavla Jelínka i Karoliny Jersákovej, jako potomek czeskich ewangelickich banitów[1].
W latach 1931–1935 studiował w Szkole Misyjnej w Ołomuńcu w Czechosłowacji i został ewangelickim pastorem. Później pracował jako dyrektor fabryki włókienniczej w Zelowie[2]. W 1937 przyjął kaznodziejską funkcję w parafii ewangelicko-reformowanej w Kupiczowie na Wołyniu[3], gdzie oprócz Polaków (Kupiczów w tym okresie znajdował się na terenie Polski) i Ukraińców mieszkali także Czesi[4].
Gdy po wybuchu II wojny światowej w 1939 miejscowość zajęła Armia Czerwona, pomagał Polakom uciekającym do Rumunii, udzielając im noclegu w budynku parafii[5]. Po przejęciu w 1941 Kupiczowa przez Niemców, z narażeniem życia regularnie przygotowywał i przewoził żywność dla Żydów do getta w Kowlu[5], ukrywał ich, a także pomagał w ucieczce[4]. Wspierał Polaków, a także Rosjan i Ukraińców, prześladowanych przez sowieckie wojsko i banderowców[6], a także Rosjanom[7] i Ukraińcom, m.in. żonie banderowca, którą chcieli zabić Polacy[4]. Według różnych źródeł wspólnie z żoną Anną Jelínkovą pomógł od czterdziestu do dwustu ludziom[8], a uratował życie minimum dziesięciu[6]. Wśród uratowanych były żydowskie rodziny Fischerów i Fronków, polska rodzina Siekierskich, Feliks Zubkiewicz, a także ukraińska rodzina Łuciuków[5].
W 1942 ożenił się z Anną, z którą w 1944 dobrowolnie wstąpił do armii Ludvíka Svobody, dowódcy 1 Korpusu Czechosłowackiego[3]. Jan pracował w służbie medycznej a Anna była łączniczką. Brali udział w operacji dukielsko-preszowskiej oraz w wyzwoleniu Czechosłowacji[2].
Jan Jelínek w trakcie wojny ukończył szkołę oficerską i w momencie demobilizacji odchodził z wojska w stopniu podporucznika. Został odznaczony Czechosłowackim Walecznym Krzyżem, Medalem Zasługi Republiki Czeskiej II stopnia, Czechosłowackim Wojskowym Medalem Pamiątkowym z nadrukiem ZSRR, Medalem za Zwycięstwo nad Niemcami w Wielkiej Wojnie Ojczyźnianej 1941–1945 oraz Dukielskim Medalem Pamiątkowym. W 1948 został awansowany na porucznika rezerwy[1].
Podczas trwania rzezi wołyńskiej wspólnie z żoną Anną udzielał schronienia Polakom uciekającym z wsi dotkniętych agresją ze strony UPA. Po 1944 r., gdy Niemcy zostali wyparci z regionu przez ofensywę radziecką, Jelínek wystawiał fałszywe dokumenty osobom prześladowanym przez NKWD[5].
W kwietniu 1945 Jelínkowie wraz z wojskiem dostali się do Pragi, po wyzwoleniu osiedlili się w wiosce Oráčov w powiecie Rakovník. Jan Jelínek objął posługę księdza w parafii w Podbořanach[2]. Z ramienia Ministerstwa Spraw Zagranicznych Republiki Czechosłowackiej pomagał Czechom w powrocie z Polski i Ukrainy do ojczyzny[4]. Za pomocą fałszywych aktów urodzenia (z pieczątką Rady Kościelnej Parafii Ewangelicko-Reformowanej w Kupiczowie[9]) uchronił rosyjskich emigrantów przed zesłaniem do sowieckich gułagów[6].
Ponieważ nie zgadzał się z komunistycznym reżimem, nie wspierał zakładania Zjednoczonych Spółdzielni Rolniczych (JZD) i w 1952 odmówił współpracy z Státní bezpečnost (aparatem bezpieczeństwa Czechosłowackiej Republiki Socjalistycznej), został aresztowany 10 stycznia 1958 na trzy miesiące, a 6 kwietnia 1958 skazany na dwa lata więzienia za działania wywrotowe[1]. Karę odbył w obozie pracy w Rtyně v Podkrkonoší, gdzie pracował jako górnik[2] wraz z innymi duchownymi ewangelickimi, rzymskokatolickimi i Świadkami Jehowy[10]. Podczas pracy w kopalni doznał poważnego urazu kręgosłupa[8].
Po wyjściu na wolność nie mógł przebywać w kraju karlowarskim, w związku z czym nie powrócił do Oráčova. Dzięki pomocy przyjaciół zatrudniono go w fabryce farb i lakierów w Pradze. Pozostał tam aż do emerytury w 1972, po czym mógł ostatecznie wrócić do Oráčova. Po długich staraniach uzyskał pozwolenie władz państwowych na pracę jako pastor pomocniczy w pobliskich Podbořanach, jednak bez prawa do wynagrodzenia[1]. Kazania wygłaszał do 2005, czyli do 93. roku życia[11]. W większości z własnych oszczędności wyremontował kościół ewangelicki w Oráčovie[1].
Jan Jelínek spisał swoje wspomnienia w wydanej własnym nakładem książce pt. Pouštěj chléb svůj po vodě, co jest cytatem z księgi Kaznodziei Salomona: "Rozdawaj swój chleb w obfitości" (Kazn. 11;1)[12].
Wołyńscy Czesi, a za nimi także czeskie i polskie media jeszcze za życia nazwały go mianem czeskiego Schindlera[4][6][8][13].
Jan Jelínek zmarł 3 grudnia 2009 w Pradze[13], dziewięć miesięcy po śmierci żony, por.[14] Anny (marzec 2009[1]).
Odznaczenia
edytuj- Krzyż Wojenny Czechosłowacki 1939[1]
- Medal Zasługi Republiki Czeskiej II stopnia[1]
- Czechosłowacki Wojskowy Medal Pamiątkowy z nadrukiem ZSRR[1]
- Medal „Za zwycięstwo nad Niemcami w Wielkiej Wojnie Ojczyźnianej 1941–1945” (ZSRR)[1]
- Dukielski Medal Pamiątkowy[1]
- Uznanie żołnierskiego wysiłku w wyzwalaniu Ziem Polskich w ramach Operacji Jasielskiej – Ministerstwo Obrony Narodowej Rzeczypospolitej Polskiej[15]
- Patent i Odznaka „Weteran Walk o Wolność i Niepodległość Ojczyzny” (Polska, patent nr 77314)[16]
- Odznaka Szefa Sztabu Generalnego[8]
- Laudi Memorabilis[17]
- Order Tomáša Garrigue Masaryka I klasy (pośmiertnie, 2019)[18][19]
- Medal Virtus et Fraternitas (Polska, pośmiertnie, 2021)[20][21]
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d e f g h i j k Eva Palivodová: „Židy já neznám. Ale já znám lidi!“. 23 czerwca 2009. [dostęp 2009-12-09]. (cz.).
- ↑ a b c d Podplukovník v. v. Jan Jelínek (1912 – 2009) – Životopis. [dostęp 2009-12-09]. (cz.).
- ↑ a b Jan Hřídel: Farář Jan Jelínek za války zachránil desítky životů. 22 lipca 2008. [dostęp 2009-12-09]. (cz.).
- ↑ a b c d e Ewa Drzazga. Czeski Schindler z Zelowa. „Dziennik Łódzki, Tygodnik 7 Dni”, s. 11, 17 kwietnia 2009.
- ↑ a b c d Odznaczeni - Instytut Pileckiego [online], instytutpileckiego.pl [dostęp 2021-07-04] (pol.).
- ↑ a b c d ČT24: Zemřel český Oskar Schindler – farář Jan Jelínek. [dostęp 2009-12-06]. (cz.).
- ↑ Jan Jelínek: Ukrývání pronásledovaných v Kupičově. [dostęp 2009-12-06]. (cz.).
- ↑ a b c d Mira Třebická: Jan Jelínek – český Oscar Schindler – zemřel. 4 grudnia 2009. [dostęp 2009-12-09]. (cz.).
- ↑ Jan Jelínek: Pouštěj chléb svůj po vodě. Mé vzpomínky. 2003, s. 159.
- ↑ Jan Jelínek: Pouštěj chléb svůj po vodě. Mé vzpomínky. 2003, s. 184-185.
- ↑ Jan Jelínek: Pád komunismu 1989. [dostęp 2009-12-09]. (cz.).
- ↑ Księga Mądrości Salomona. W: Biblia warszawska. Warszawa: Towarzystwo Biblijne w Polsce.
- ↑ a b ČTK: Zemřel kazatel Jan Jelínek, 'český Schindler'. [dostęp 2009-12-09]. (cz.).
- ↑ Pavel Smetana. Jan Jelínek – svědectví křesťanského života. „Kalendarz Ewangelicko-Reformowany na rok 2009. Kalendarz Zelowski”, 2008. Zelów: Parafia Ewangelicko-Reformowana w Zelowie. ISSN 1730-9417. (cz.).
- ↑ Fotografia – Kombatant Jan Jelinek (RP), MON, maj 1996. [dostęp 2009-12-09]. (pol.).
- ↑ Fotografia – Tytuł Weterana Walk o Wolność i Niepodległość Ojczyzny (RP). [dostęp 2009-12-09]. (pol.).
- ↑ Fotografia – Tytuł Laudi Memorabilis (CZ). [dostęp 2009-12-09]. (cz.).
- ↑ Prezident ocenil 42 osobností, lva dostal exprezident Klaus či obuvník Baťa [online], iDNES.cz, 28 października 2019 [dostęp 2021-06-03].
- ↑ Seznam vyznamenaných [online], hrad.cz [dostęp 2024-11-07].
- ↑ M.P. z 2021 r. poz. 658
- ↑ Oficjalna strona Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej / Aktualności / Ordery i odznaczenia / Medale Virtus et Fraternitas wręczone [online], www.prezydent.pl [dostęp 2021-06-03].
Bibliografia
edytuj- Jan Jelínek: Pouštěj chléb svůj po vodě. Mé vzpomínky. Książka wydana nakładem autora, 2003.