Jagodlin wonny

Jagodlin wonny
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	magnoliopodobne
Rząd	magnoliowce
Rodzina	flaszowcowate
Rodzaj	jagodlin
Gatunek	jagodlin wonny
	Nazwa systematyczna
	Cananga odorata (Lam.) Hook.f. & Thomson; Fl. Ind. 1: 130 1855
Synonimy
	Cananga mitrastigma (F.Muell.) Domin; Cananga odorata var. odorata; Cananga odoratum (Lam.) Baill. ex King; Cananga scortechinii King; Canangium mitrastigma (F.Muell.) Domin; Canangium odoratum (Lam.) Baill. ex King; Canangium odoratum var. velutinum Koord. & Valeton; Canangium scortechinii King; Fitzgeraldia mitrastigma F.Muell.; Unona cananga Spreng.; Unona fitzgeraldii F.Muell. (nom. inval.); Unona leptopetala DC.; Unona odorata (Lam.) Dunal; Unona odorata (Lam.) Baill.; Unona odoratissima Blanco; Unona ossea Blanco; Uvaria axillaris Roxb.; Uvaria cananga Banks; Uvaria farcta Wall. (nom. inval.); Uvaria gaertneri Dunal (nom. illeg.); Uvaria javanica Thunb. (nom. illeg.); Uvaria odorata Lam.; Uvaria ossea (Blanco) Blanco; Uvaria trifoliata Gaertn.;
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; najmniejszej troski
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Jagodlin wonny (Cananga odorata (Lam.) Hook.f. & Thomson) – gatunek rośliny z rodziny flaszowcowatych (Annonaceae Juss.). Występuje naturalnie w południowo-wschodniej Azji (Półwysep Indyjski, Indochiński, Archipelag Malajski) oraz północno-wschodniej Australii^[5]. Rozpowszechniony w uprawie w strefie klimatu równikowego, naturalizowany między innymi w Oceanii. W Malezji roślinę nazywa się potocznie ylang-ylang^[6] i nazwa ta przenoszona jest także na wytwarzany z kwiatów tego gatunku aromatyczny olejek^[7].

Morfologia

Pokrój: Zimozielone drzewo lub krzew dorastające do 12 m wysokości^[8]. Kora gładka, jasnoszara. Młode pędy są lekko owłosione^[6]. Gałęzie długie, kruche i zwisające^[8].
Liście: Osadzone na ogonku długości 1–2 cm^[5]. Mają podłużny, owalny lub eliptyczny^[6], bardzo zmienny kształt^[8]. Mierzą 9–23 cm długości oraz 4–14 cm szerokości. Nasada liścia jest zaokrąglona, rozwarta lub ścięta. Wierzchołek jest ostry lub spiczasty^[6]. Brzeg blaszki jest nieco karbowany^[8].
Kwiaty: Zwisające, zebrane w grona lub wierzchotki, rzadko pojedyncze, osadzone na szypułkach długości 1–5 cm^[5]. Rozwijają się w kątach liści. Działki kielicha mają owalny kształt, dorastają do 1 mm długości, są owłosione, zrośnięte u podstawy. Sześć płatków ma kształt od równowąskiego do równowąsko lancetowatego, są lekko owłosione, mają zielony kolor, później przebarwiając się na żółto, osiągają do 4–9 cm długości i 0,5–2 cm szerokości. Kwiaty mają 10–12 nagich słupków o długości 4 mm. Mają niepozorne, nietrwałe podsadki^[6]^[8].
Owoce: Tworzą owoc zbiorowy. Mają kształt od jajowatego do podłużnego. Osiągają 1,5–2,5 cm długości i 1 cm szerokości. Są nagie. Mają czarną barwę^[6]. W poszczególnych owocach znajduje się od 2 do 12 nasion^[5].

Biologia i ekologia

Rośnie w miejscach wilgotnych i półsuchych. Kwiaty rozwijają się od kwietnia do sierpnia^[6] i zapylane są przez chrząszcze^[8]. Zapach kwiatów jest zróżnicowany, u roślin dziko rosnących zdarza się także, że jest nieprzyjemny^[8]. Owoce dojrzewają od października do marca^[6]. Drzewo szybko rosnące^[8].

Zmienność

W obrębie tego gatunku wyróżniono jedną odmianę^[3]:

Cananga odorata var. fruticosa (Craib) J.Sinclair

Zastosowanie

Gatunek bywa uprawiany jako roślina ozdobna między innymi na Madagaskarze, Komorach, wyspie Reunion oraz na Filipinach. Ponadto jego kwiaty są źródłem olejku ilangowego (zwanego także olejkiem ylang-ylang^[7] i Cananga) – dojrzały okaz daje rocznie 9 kg świeżych kwiatów, z których produkuje się 30 g tego olejku. Jest on składnikiem między innymi perfum Chanel No. 5. Na Sri Lance z okwiatu wytwarza się używkę betel^[9]. Z kwiatów macerowanych w oleju kokosowym wytwarza się pachnący krem do ciała i włosów zwany „makassar”^[7]. Roślina ma również właściwości hipotensyjne i antyseptyczne^[6]. Efektowne kwiaty wykorzystywane są do wytwarzania wieńców ofiarnych i hawajskich girland lei^[8].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-06-01] (ang.).
↑ ^a ^b ^c Cananga odorata (Lam.) Hook.f. & Thomson. The Plant List. [dostęp 2015-08-05]. (ang.).
↑ Cananga odorata, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d Cananga odorata. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2015-08-05].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ Cananga odorata. Plantes & botanique. [dostęp 2015-08-05]. (fr.).
↑ ^a ^b ^c Wielka Encyklopedia Przyrody. Rośliny kwiatowe. 1. Warszawa: Muza SA, 1998, s. 38. ISBN 83-7079-779.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ Tony Russell, Catherine Cutler, Martin Walters: Ilustrowana encyklopedia drzewa świata. Kraków: Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych Universitas, 2008, s. 442. ISBN 97883242-842-5.
↑ D. J. Mabberley: The Plant-book: A Portable Dictionary of the Vascular Plants (Second Edition). Cambridge University Press, 1997, s. 122. ISBN 978-0-521-41421-0. (ang.).

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-06-01] (ang.).

[tpl-3] Cananga odorata (Lam.) Hook.f. & Thomson. The Plant List. [dostęp 2015-08-05]. (ang.).

[iucn-4] Cananga odorata, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).

[china-5] Cananga odorata. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2015-08-05].

[peb-6] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ Cananga odorata. Plantes & botanique. [dostęp 2015-08-05]. (fr.).

[ency-7] Wielka Encyklopedia Przyrody. Rośliny kwiatowe. 1. Warszawa: Muza SA, 1998, s. 38. ISBN 83-7079-779.

[russell-8] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ Tony Russell, Catherine Cutler, Martin Walters: Ilustrowana encyklopedia drzewa świata. Kraków: Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych Universitas, 2008, s. 442. ISBN 97883242-842-5.

[mabberley-9] D. J. Mabberley: The Plant-book: A Portable Dictionary of the Vascular Plants (Second Edition). Cambridge University Press, 1997, s. 122. ISBN 978-0-521-41421-0. (ang.).

[5]

[6]

[7]

[1]

[2]

[3]

[4]

[8]

[9]