Jabłonki
Jabłonki – osada w województwie podkarpackim, w powiecie leskim, w gminie Baligród[4][5]. Leży przy drodze 893 Baligród–Cisna.
| osada | |
.jpg) Pomnik Karola Świerczewskiego Waltera w Jabłonkach (zburzony w 2018) | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Sołectwo |
Jabłonki/Kołonice |
| Liczba ludności (2022) |
97[2] |
| Strefa numeracyjna |
13 |
| Kod pocztowy |
38-606[3] |
| Tablice rejestracyjne |
RLS |
| SIMC |
0344449[4] |
Położenie na mapie gminy Baligród  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa podkarpackiego  | |
Położenie na mapie powiatu leskiego  | |
 49°16′20″N 22°17′16″E/49,272222 22,287778[1]
| |
W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa krośnieńskiego.
Przez miejscowość przepływa niewielka rzeka Jabłonka, będąca dopływem i jednocześnie stanowiąca górny bieg rzeki Hoczewki. Na północnym skraju osady znajduje się całoroczne schronisko młodzieżowe i współczesny kościół filialny, właściwie należący do wsi Kołonice.
Geografia
edytujZ wsią sąsiadują następujące miejscowości: Kołonice, Stężnica, Baligród, Cisna.
Historia
edytujWieś prawa wołoskiego, istniała już w 1498 i była pierwszą osadą założoną przez Balów tak głęboko w górach. Ulokowana przy ważnym trakcie pełniła zapewne funkcje strażnicze. Potwierdza to duże, dwułanowe uposażenie kniazia, którego podstawowym obowiązkiem była służba zbrojna. Wieś pozostała w rękach Balów do końca XVIII w., później należała do Urbańskich i Sołdraczyńskich. W 1921 liczyła 63 domy i 409 mieszkańców (327 grekokatolików, 77 rzymskich katolików, 5 wyznania mojżeszowego). Ciągnęła się na południe od obecnej zabudowy, na długości 2,5 km, aż do początku serpentyn szosy.
Cerkiew parafialna „Opieki Matki Boskiej” istniała już w pierwszej połowie XVIII wieku. W centrum znajdowała się drewniana cerkiew z 1902, a przy niej cmentarz parafialny і wojenny (z lat 1914 i 1915). W 1957 roku cerkiew została rozebrana na materiały budowlane. Na starym cmentarzu przetrwało kilka grobów.
W II Rzeczypospolitej wieś w powiecie leskim województwa lwowskiego. 25 września 1944 wieś została zajęta przez wojska radzieckie[6].
W maju 1946 większość mieszkańców wsi została przymusowo wysiedlona do ZSRR.
28 marca 1947 na terenie już wysiedlonych i zniszczonych Jabłonek zginął w zasadzce UPA wiceminister obrony narodowej, gen. Karol Świerczewski, jadący na inspekcję garnizonu w Cisnej. W miejscu jego śmierci znajduje się pamiątkowy głaz.
Trzy dni po zabójstwie gen. Świerczewskiego, sotnia UPA „Chrina” dokonała masakry 30 rannych żołnierzy WOP, mordując ich w bestialski sposób po napadzie na transport rannych z Cisnej do Baligrodu. Łącznie w kilku zasadzkach, które w latach 1946–1947 zorganizowali nacjonaliści ukraińscy z OUN-UPA, zginęło tutaj 49 żołnierzy Wojska Polskiego[7].
Pierwszy pomnik w Jabłonkach odsłonięto 18 kwietnia 1948. W 1962 wybudowano pomnik Świerczewskiego projektu Franciszka Strynkiewicza. Jego otoczenie urządzono jak park (obecnie w zaniedbaniu). W 2018 pomnik zburzono[8]. W latach 1985–1987 kosztem 250 mln zł wybudowano w Jabłonkach muzeum poświęcone osobie gen. Świerczewskiego o pow. 829 m kw., otwarte 28 marca 1987 jako filia Muzeum Historycznego w Sanoku. W pierwszym roku działalności obiekt zwiedziło 200 tys. osób, tym (5 VIII 1987) Wojciech Jaruzelski. W 1989 placówkę zamknięto, a w 1990 wystawę o Walterze ostatecznie zlikwidowano; sam obiekt wykorzystano na prywatną wystawę przyrodniczo-łowiecką, a w 2000 gmina Baligród sprzedała go za kwotę 410 tys. zł[9].
700 m dalej na południe, na dawnym terenie dworskim zakład karny. Przy zejściu z drogi asfaltowej na czarnym szlaku na Łopiennik (po lewej stronie, na niewielkim wzniesieniu) murowana kapliczka. Przed II wojną światową Jabłonki były znaną osadą letniskową, w której znajdowało się kilka domów willowych będących własnością hrabiego Skarbka, ale również tzw. letnisko akademickie dla studentów.
Szlaki piesze
edytujZ Jabłonek szlak czarny prowadzi w kierunku pasma Wysokiego Działu, Łopiennika i Durnej (wyznakowano go w 1954 jako szlak wolnościowy im. generała Karola Świerczewskiego), a szlak zielony na Walter. Od wiosny 2007 prowadzi tędy szlak walterowski przez Rzepedź, Baligród, Cisnę, Górę Walter, Jabłonki do miejsca, gdzie zginął generał Karol Świerczewski ps. „Walter”. W Jabłonkach funkcjonuje całoroczne schronisko młodzieżowe.
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 42857
- ↑ NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2022-10-07].
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 360 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
- ↑ a b GUS. Wyszukiwarka TERYT.
- ↑ Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200).
- ↑ ВОВ-60 -- Сводки. [dostęp 2009-10-26]. (ros.).
- ↑ Szczepan Siekierka, Henryk Komański, Krzysztof Bulzacki, Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na Polakach w województwie lwowskim 1939–1947, Wrocław: Stowarzyszenie Upamiętnienia Ofiar Zbrodni Ukraińskich Nacjonalistów, 2006, s. 386–387, ISBN 83-85865-17-9, OCLC 77512897.
- ↑ Ostatnie chwile słynnego pomnika gen. Karola Świerczewskiego w Jabłonkach w Bieszczadach. Dziś ma ruszyć rozbiórka – nowiny24.pl [online], www.nowiny24.pl [dostęp 2018-02-23] (pol.).
- ↑ Krzysztof Potaczała: Bieszczady w PRL-u. Część 2. Olszanica: Wydawnictwo BOSZ, 2013, s. 9–37. ISBN 978-83-7576-187-0.
Bibliografia
edytuj- Artur Bata: Bieszczady w ogniu. Rzeszów: 1987.
- Artur Bata: Jabłonki. Miejsce śmierci generała Karola Świerczewskiego. Rzeszów: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1987, s. 72.
- Przewodnik Bieszczady.
- Stanislaw Krycinski. Cerkwie w Bieszczadach.2005. Pruszkow.
- Dr. Wladyslaw A. Serdiuk. History of Jablinki village. 2014. Adeje.
Linki zewnętrzne
edytuj- Jabłonki, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. III: Haag – Kępy, Warszawa 1882, s. 345.