Języki tajwańskie
Języki tajwańskie (ang. Formosan languages) – grupa około 20 języków, w większości zagrożonych wymarciem, używanych przez aborygenów tajwańskich.
Języki tajwańskie traktowane były niegdyś jako podrodzina języków austronezyjskich; obecnie poszczególne języki tajwańskie klasyfikowane są jako indywidualne podgrupy języków austronezyjskich.
Języki austronezyjskie Tajwanu wykazują bardzo duże wewnętrzne zróżnicowanie na stosunkowo niewielkim terytorium. Z tego względu przypuszcza się, że praojczyzna wszystkich języków austronezyjskich znajdowała się właśnie na Tajwanie.
Klasyfikacja języków tajwańskich
edytujJednoznaczna klasyfikacja języków tajwańskich jest utrudniona przez brak informacji o językach, z których połowa już wymarła[1], oraz ich ogromne zróżnicowanie wewnętrzne[2].
Przyjmuje się, że mówiący językiem proto-austronezyjskim osiedli na Tajwanie około 5 tys. lat temu[1]. Wraz z rozprzestrzenieniem się osadników na wyspie język rozwinął różne dialekty, które z czasem stały się odrębnymi językami[1][3]. Mówiący tymi językami pozostawali ze sobą w kontakcie, co sprzyjało wykształceniu skomplikowanych struktur wspólnych cech fonologicznych i leksykalnych czy konstrukcji gramatycznych[1][3]. Najprawdopodobniej połowa wszystkich tych języków wymarła na przestrzeni ostatnich 400 lat[1]. Podczas okupacji japońskiej (1895–1945) języki tajwańskie cieszyły się uznaniem, którego zabrakło w okresie Kuomintangu (1949–1991)[4]. Po pierwszych wolnych wyborach w 1991 roku pozycja języków tajwańskich vis-á-vis urzędowego języka mandaryńskiego zyskała na znaczeniu[4]. Jednak poza językiem amis, którego liczbę mówiących szacuje się na ponad 100 tys.[4], wszystkie inne języki tajwańskie są w różnym stopniu zagrożone wymarciem, np. w 2003 językiem pazeh posługiwała się jedynie jedna osoba[4], która zmarła w 2010[5].
Niegdyś języki tajwańskie traktowane były jako podrodzina języków austronezyjskich[6]. W latach 60. XX wieku języki tajwańskie klasyfikowano w trzy grupy: języki atajalskie, tsou i paiwańskie[7].
Z uwagi na podobieństwa języków tajwańskich do języków filipińskich proponowano również klasyfikacje łączące te języki w jedną grupę[7][8].
Klasyfikacja języków tajwańskich według Shigeru Tsuchidy
edytujW latach 80. XX wieku japoński językoznawca Shigeru Tsuchida opracował podział języków tajwańskich na trzy grupy[1]:
- Języki tajwańskie
- Języki atajalskie
- Języki północno-zachodnie tajwańskie (północno-zachodnie formozańskie)
- Języki południowo-tajwańskie (południowo-formozańskie)
- Języki tsouik
- Języki rukai
- Języki paiwańskie
- Języki niesklasyfikowane
Podział ten krytykowany jest za oparcie go na podobieństwach językowych, a nie na wspólnych innowacjach[1].
Klasyfikacja języków tajwańskich według Roberta Blusta
edytuj
Pod koniec lat 90. XX wieku amerykański językoznawca Robert Blust zaproponował podział filogenetyczny oparty na innowacjach fonologicznych. Wyróżniono dziewięć grup[7][4]:
- Języki austronezyjskie
Języki atajalskie
Języki północno-zachodnie tajwańskie (północno-zachodnie formozańskie)
- Język saisijat
- Język kulon †
- Język pazeh †
Języki wschodnio-tajwańskie (wschodnio-formozańskie)
Języki Równin Zachodnich
- Język taokas-babuza †
- Język papora-hoanja †
- Język thao
Języki tsouik
Języki rukai
Języki pujuma
Języki paiwańskie
System Blusta zakłada, że każda z dziewięciu grup językowych tworzy oddzielną podgrupę języków austronezyjskich, do których należy również podgrupa języków malajsko-polinezyjskich z ponad 1100 językami używanymi poza Tajwanem[1]. Klasyfikacja Blusta była krytykowana z uwagi na dyfuzję innowacji fonologicznych przez granice językowe[1].
Języki austronezyjskie Tajwanu wykazują bardzo duże wewnętrzne zróżnicowanie na stosunkowo niewielkim terytorium[2]. Stąd wielu badaczy uznaje jednak, że praojczyzna wszystkich języków austronezyjskich znajdowała się na Tajwanie[2], a klasyfikacja wszystkich innych języków używanych poza Tajwanem do jednej podgrupy odzwierciedla fakt ich pochodzenia od jednego wspólnego języka, którym posługiwali się osadnicy z południowego Tajwanu przybyli na Filipiny około 4 tys. lat temu[1].
Klasyfikacja języków tajwańskich według Ethnologue
edytujSIL International w swojej bazie Ethnologue podaje następującą klasyfikację języków tajwańskich (w nawiasach podano liczbę użytkowników)[9]:
- Języki austronezyjskie (250 mln)
- Języki atajalskie
- Języki bunuńskie
- Język bunun (2002: 38 tys.[12])
- Języki wschodnio-tajwańskie (wschodnio-formozańskie)
- Języki północno-zachodnie tajwańskie (północno-zachodnie formozańskie)
- Języki paiwańskie
- Język paiwan (2002: 66,1 tys.[20])
- Języki pujuma
- Język pujuma (2002: 8490[21])
- Języki rukai
- Język rukai (2002: 10,5 tys.[22])
- Języki tsou
- Języki Zachodnich Równin (Western Plains)
- Języki centralne
- Język thao
- Język thao (2000: 5[28])
- (Języki malajsko-polinezyjskie)
- Języki niesklasyfikowane
- Język ketangalan †[29]
Badania nad językami tajwańskimi
edytujPierwszymi badaczami języków tajwańskich byli holenderscy misjonarze przybyli na wyspę w XVII wieku[1]. Informacje o wymarłym języku siraja pochodzą z holenderskich tłumaczeń, m.in. Nowego Testamentu[1]. W 1834 roku niemiecki językoznawca Julius Klaproth (1783–1835) po raz pierwszy zaliczył języki tajwańskie do rodziny języków austronezyjskich[1]. W latach 30. XX wieku japońscy językoznawcy i antropolodzy przeprowadzili wiele badań terenowych[1]. W latach 60. XX wieku dokonano analizy języków tsou i atajal[1]. W latach 70. i 80. XX wieku przeprowadzono wiele badań, opublikowano słowniki i gramatyki[1]. Najlepiej poznanymi wydają się być języki atajalskie[1]. Udało się jeszcze sporządzić opracowania niedawno wymarłego języka pazeh († 2010) i wymierającego języka thao[1].
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r M. Ross: Formosan languages. W: Keith Brown, Sarah Ogilvie (red.): Concise Encyclopedia of Languages of the World. Elsevier, 2009, s. 422. ISBN 978-0-08-087775-4. OCLC 318247422. [dostęp 2016-11-02]. (ang.).
- ↑ a b c Paul Jen-kuei Li, The Great Diversity of Formosan Languages, „International Journal of Language and Linguistics”, 9 (3), 2008, s. 523-546, 2008-0-009-003-000010-1 [zarchiwizowane 2016-11-04] (ang.).
- ↑ a b Paul Jen-kuei Li, The Dispersal of the Formos an Aborigines in Taiwan, „International Journal of Language and Linguistics”, 2 (1), 2001, s. 71-278 [zarchiwizowane 2013-05-13] (ang.).
- ↑ a b c d e M. Ross: Formosan languages. W: Keith Brown, Sarah Ogilvie (red.): Concise Encyclopedia of Languages of the World. Elsevier, 2009, s. 421. ISBN 978-0-08-087775-4. OCLC 318247422. [dostęp 2016-11-02]. (ang.).
- ↑ Paul Jen-Kueli Li: The Austronesian Languages of Taiwan. W: William S-Y Wang, Chaofen Sun (red.): The Oxford Handbook of Chinese Linguistics. Oxford University Press, 2015, s. 121. DOI: 10.1093/oxfordhb/9780199856336.013.0009. ISBN 978-0-19-998332-2, ISBN 978-0-19-985633-6. ISBN 978-0-19-026684-4. OCLC 934138624. [dostęp 2016-11-04]. (ang.).
- ↑ Alfred F. Majewicz, Języki świata i ich klasyfikowanie, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1989, s. 76, ISBN 83-01-08163-5, OCLC 749247655 (pol.).
- ↑ a b c K. Alexander Adelaar: The Austronesian languages of Asia and Madagascar: a historical perspective. W: K. Alexander Adelaar, Nikolaus Himmelmann (red.): The Austronesian Languages of Asia and Madagascar. Routledge, 2005, s. 1–42. DOI: 10.4324/9780203821121. ISBN 978-0-203-82112-1, ISBN 978-1-136-75509-5. ISBN 0-7007-1286-0. OCLC 53814161. [dostęp 2016-11-02]. (ang.). zob. s. 11–14.
- ↑ Malcolm Ross, Stacy Fang-ching Teng, Formosan Languages and Linguistic Typology, „International Journal of Language and Linguistics”, 6 (4), 2005, s. 739–781, DOI: 10.11648/j.ijll.20160406.11 [dostęp 2024-06-30] (ang.).
- ↑ M. Paul Lewis, Gary F. Simons, Charles D. Fennig (red.), Austronesian, [w:] Ethnologue: Languages of the World, wyd. 19, Dallas: SIL International, 2016 [dostęp 2016-11-02] (ang.).
- ↑ M. Paul Lewis, Gary F. Simons, Charles D. Fennig (red.), Atayal, [w:] Ethnologue: Languages of the World, wyd. 19, Dallas: SIL International, 2016 [dostęp 2016-11-02] (ang.).
- ↑ M. Paul Lewis, Gary F. Simons, Charles D. Fennig (red.), Taroko, [w:] Ethnologue: Languages of the World, wyd. 19, Dallas: SIL International, 2016 [dostęp 2016-11-02] (ang.).
- ↑ M. Paul Lewis, Gary F. Simons, Charles D. Fennig (red.), Bunun, [w:] Ethnologue: Languages of the World, wyd. 19, Dallas: SIL International, 2016 [dostęp 2016-11-02] (ang.).
- ↑ M. Paul Lewis, Gary F. Simons, Charles D. Fennig (red.), Amis, Nataoran, [w:] Ethnologue: Languages of the World, wyd. 19, Dallas: SIL International, 2016 [dostęp 2016-11-02] (ang.).
- ↑ M. Paul Lewis, Gary F. Simons, Charles D. Fennig (red.), Amis, [w:] Ethnologue: Languages of the World, wyd. 19, Dallas: SIL International, 2016 [dostęp 2016-11-02] (ang.).
- ↑ M. Paul Lewis, Gary F. Simons, Charles D. Fennig (red.), Basay, [w:] Ethnologue: Languages of the World, wyd. 19, Dallas: SIL International, 2016 [dostęp 2016-11-02] (ang.).
- ↑ M. Paul Lewis, Gary F. Simons, Charles D. Fennig (red.), Kavalan, [w:] Ethnologue: Languages of the World, wyd. 19, Dallas: SIL International, 2016 [dostęp 2016-11-02] (ang.).
- ↑ M. Paul Lewis, Gary F. Simons, Charles D. Fennig (red.), Siraya, [w:] Ethnologue: Languages of the World, wyd. 19, Dallas: SIL International, 2016 [dostęp 2016-11-02] (ang.).
- ↑ M. Paul Lewis, Gary F. Simons, Charles D. Fennig (red.), Kulon-Pazeh, [w:] Ethnologue: Languages of the World, wyd. 19, Dallas: SIL International, 2016 [dostęp 2016-11-02] (ang.).
- ↑ M. Paul Lewis, Gary F. Simons, Charles D. Fennig (red.), Saisiyat, [w:] Ethnologue: Languages of the World, wyd. 19, Dallas: SIL International, 2016 [dostęp 2016-11-02] (ang.).
- ↑ M. Paul Lewis, Gary F. Simons, Charles D. Fennig (red.), Paiwan, [w:] Ethnologue: Languages of the World, wyd. 19, Dallas: SIL International, 2016 [dostęp 2016-11-02] (ang.).
- ↑ M. Paul Lewis, Gary F. Simons, Charles D. Fennig (red.), Puyuma, [w:] Ethnologue: Languages of the World, wyd. 19, Dallas: SIL International, 2016 [dostęp 2016-11-02] (ang.).
- ↑ M. Paul Lewis, Gary F. Simons, Charles D. Fennig (red.), Rukai, [w:] Ethnologue: Languages of the World, wyd. 19, Dallas: SIL International, 2016 [dostęp 2016-11-02] (ang.).
- ↑ M. Paul Lewis, Gary F. Simons, Charles D. Fennig (red.), Kanakanabu, [w:] Ethnologue: Languages of the World, wyd. 19, Dallas: SIL International, 2016 [dostęp 2016-11-02] (ang.).
- ↑ M. Paul Lewis, Gary F. Simons, Charles D. Fennig (red.), Saaroa, [w:] Ethnologue: Languages of the World, wyd. 19, Dallas: SIL International, 2016 [dostęp 2016-11-02] (ang.).
- ↑ M. Paul Lewis, Gary F. Simons, Charles D. Fennig (red.), Tsou, [w:] Ethnologue: Languages of the World, wyd. 19, Dallas: SIL International, 2016 [dostęp 2016-11-02] (ang.).
- ↑ M. Paul Lewis, Gary F. Simons, Charles D. Fennig (red.), Babuza, [w:] Ethnologue: Languages of the World, wyd. 19, Dallas: SIL International, 2016 [dostęp 2016-11-02] (ang.).
- ↑ M. Paul Lewis, Gary F. Simons, Charles D. Fennig (red.), Papora-Hoanya, [w:] Ethnologue: Languages of the World, wyd. 19, Dallas: SIL International, 2016 [dostęp 2016-11-02] (ang.).
- ↑ M. Paul Lewis, Gary F. Simons, Charles D. Fennig (red.), Thao, [w:] Ethnologue: Languages of the World, wyd. 19, Dallas: SIL International, 2016 [dostęp 2016-11-02] (ang.).
- ↑ M. Paul Lewis, Gary F. Simons, Charles D. Fennig (red.), Ketangalan, [w:] Ethnologue: Languages of the World, wyd. 19, Dallas: SIL International, 2016 [dostęp 2016-11-02] (ang.).
Bibliografia
edytuj- Alfred F. Majewicz, Języki świata i ich klasyfikowanie, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1989, ISBN 83-01-08163-5, OCLC 749247655 (pol.).
- Ewa Zajdler: Niechińskie języki Tajwanu. Warszawa: Dialog, 2000. ISBN 83-88238-44-2.