Wikipedia

Język sycylijski

język romański używany we Włoszech

Język sycylijski (syc. sicilianu, wł. lingua siciliana) – zespół dialektów używanych na Sycylii oraz na Półwyspie Apenińskim (Kalabria i Apulia). Znacznie różni się od standardowego języka włoskiego, do tego stopnia, że przez językoznawców uważany jest za odrębny od włoskiego język[1], jednakże nie ma statusu języka oficjalnego i nie jest nauczany w szkołach. Wydawana jest m.in. poezja w dialektach sycylijskich. Używany głównie jako język mówiony.

Lingua siciliana
Obszar

Włochy: Sycylia, środkowa i południowa Kalabria, Lecce (Apulia), Salerno (Kampania) oraz emigranci w ponad 30 krajach świata (m.in. USA i Argentyna).

Liczba mówiących

4,8 miliony

Pismo/alfabet

łacińskie

Klasyfikacja genetyczna
Status oficjalny
UNESCO 2 wrażliwy↗
Ethnologue 5 rozwojowy↗
Kody języka
ISO 639-2 scn
ISO 639-3 scn
IETF scn
Glottolog sici1248
Ethnologue scn
SIL SCN
Występowanie
Ilustracja

     język wenecki

     dialekt toskański

     język sycylijski

     język sardyński

     język oksytański

     język korsykański

     język franko-prowansalski

     język neapolitański

     dialekty środkowowłoskie

     języki gallo-italskie

     język friulski

     język ladyński

     język niemiecki

W Wikipedii
Zobacz też: język, języki świata
Wikipedia w języku sycylijskim
Słownik języka sycylijskiego
w Wikisłowniku
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu.

We Włoszech uznawany jest za dialekt języka włoskiego. Język sycylijski czerpał wiele zapożyczeń z łaciny, greki, języka arabskiego, hiszpańskiego, katalońskiego oraz włoskiego.

Dialekty

edytuj

W języku sycylijskim wyróżnia się następujące dialekty:

Porównanie z innymi językami

edytuj

Rodzaj gramatyczny i tworzenie liczby mnogiej

edytuj

Ogólnie, rzeczowniki rodzaju żeńskiego, które we włoskim kończą się na a, również i w sycylijskim mają takie zakończenie, np. casa („dom”), porta („drzwi”), carta („kartka”), lecz ta reguła ma wyjątki, np. soru („siostra”), ficu („figa”). Podczas gdy włoski używa o jako zakończenie rzeczowników rodzaju męskiego, sycylijski zwykle używa u, np. omu („człowiek”), libbru („książka”), nomu („imię”). Końcowe i może być i w rzeczownikach rodzaju męskiego i żeńskiego (z kolei we włoskim końcowe e może być w rzeczownikach obojga rodzajów).

W przeciwieństwie do włoskiego, sycylijski używa jednej litery i, aby oznaczyć zarówno rzeczowniki liczby mnogiej męskiego rodzaju, jak i żeńskiego, np. casi („domy”), porti („drzwi”), tauli („stoły”). Jest również wiele wyjątków od tej reguły, które nie zawsze pokrywają się z włoskimi odpowiednikami, np. òmini („ludzie”), jorna („dni”), jòcura („gry”), manu („ręka/ręce”), vrazza („ramiona”), libbra („książki”), jardina („ogródki”), scrittura („pisarze”), signa („znaki”).

Opuszczanie początkowego łacińskiego i

edytuj

W olbrzymiej większości przypadków, gdzie pierwotne łacińskie słowo miało na początku i, język sycylijski zupełnie je opuszcza. Zdarza to się niekiedy w przypadku początkowego e, i w mniejszym stopniu a lub o. Przykłady: mpurtanti („ważny”), gnuranti („ignorant”), nimicu („wróg”), ntirissanti („interesujący”), llustrari („ilustrować”), mmàggini („obraz”), cona („ikona”), miricanu („amerykański”).

Czasownik aviri („mieć”)

edytuj

W przeciwieństwie do języka włoskiego, sycylijski ma tylko jeden czasownik posiłkowy aviri. Rzecz charakterystyczna, że podobnie dzieje się w języku katalońskim, hiszpańskim i rumuńskim. Sycylijski również używa tego czasownika, aby wyrazić obowiązek (tak jak w języku angielskim i w hiszpańskim, także i polskim), np. havi a jiri (ang. he/she has to go, hiszp. él/ella ha de ir, pl. on/ona ma iść). Podobnie jak w angielskim i hiszpańskim, w języku sycylijskim ta konstrukcja wymaga użycia przyimka przed czasownikiem.

Specyficzne głoski

edytuj

Język sycylijski ma dużo spółgłosek, które, jeśli nie są specyficzne dla sycylijskiego, z pewnością wyróżniają ten język od innych romańskich. Najbardziej specyficznymi głoskami są retrofleksyjne (z językiem wygiętym w górę i w tył). Głoska „-ll-” (np. w słowach pochodzenia łacińskiego), wyraża się w sycylijskim z językiem zwiniętym w górę i w tył, co nie ma miejsca w standardowym włoskim. W sycylijskim ową głoskę się zapisuje -dd-, choć nie brzmi jak [d], lecz raczej jak [ɖ]. Np. włoskie bello to po sycylijsku beddu.

Zbitka str w sycylijskim jest zupełnie inna niż we włoskim. Litery t nie wymawia się wcale, jest lekki gwizd między s a r, ta ostatnia nie wibrowana jak we włoskim.

Inną specyficzną sycylijską głoskę można napotkać w słowach, które pochodzą od łacińskich słów zawierających fl. Zwykle staje się we włoskim fi, np. fiume od łacińskiego flumen („rzeka”). W sycylijskim, ta głoska jest oddawana jak ci (reprezentując głoskę [ç]), np. ciumi lub /hjumi/ (lecz w piśmie oddaje się ją również jako sci, x albo çi). Ta głoska zbliżona jest do polskiego h.

Nieakcentowane o we włoskim staje się nieakcentowanym u w sycylijskim. Toteż u jest dużo częstsze niż o w sycylijskim. Także nieakcentowane e we włoskim staje się nieakcentowanym i w sycylijskim i i jest dużo częstsze niż e w sycylijskim.

Podwajanie i ścieśnianie

edytuj

Rzadko sygnalizowane w piśmie, mówiony sycylijski pokazuje tzw. raddoppiamento (Borelli, 2002), co oznacza, że pierwsza spółgłoska słowa jest wydłużana, gdy poprzedza ją samogłoska poprzedniego słowa, np. è bonu /ebbonu/.

Dla odmiany, litera j na początku słowa może być wymawiana za pomocą trzech różnych głosek, w zależności od tego, co poprzedza słowo. Na przykład w słowie jornu („dzień”), j jest wymawiane jak w języku polskim, jednak un jornu jest wymawiane /unnjornu/. Tri jorna („trzy dni”) jest wymawiane /triggjorna/, literę j wymawia się jak g w języku polskim.

Inna różnica między mówionym a pisanym językiem tkwi w zakresie, do którego głoski są ścieśniane w mowie potocznej. Tak więc często wyrażenie jak avemu a accattari („musimy iść i kupić”) zwykle redukuje się do amâ ccattari podczas rozmowy z bliskimi. Używa się często znaku akcentu na oznaczenie szerokiego zakresu ścieśnienia w pisanym języku, w szczególności, łącząc proste przedimki i rodzajniki określone, np. di lu = dû, a lu = ô („do”), pi lu = pû („dla”), nta lu = ntô („w”) itd.

Teksty w języku sycylijskim

edytuj

Modlitwa „Ojcze nasz”

edytuj
Język sycylijski Język włoski Język łaciński
Patri nostru cca si 'n celu, Padre Nostro, che sei nei cieli, Pater noster, qui es in caelo
santificamu 'u nomu tuju sia santificato il tuo nome. sanctificetur nomen tuum:
venga 'u tò rregnu, Venga il tuo regno, Adveniat regnum tuum.
sia fatta 'a tò vuluntati, sia fatta la tua volontà, Fiat voluntas tua
comu 'n celu accussì 'n terra. come in cielo, così in terra. sicut in caelo et in terra
Dani oggi 'u nostru pani cutiddianu, Dacci oggi il nostro pane quotidiano, Panem nostrum quotidianum da nobis hodie.
rimetti a niàutri i nostri debbiti, e rimetti a noi i nostri debiti, Et dimitte nobis debita nostra,
comu niàutri li rimittemu ê nostri debbitura come noi li rimettiamo ai nostri debitori. sicut et nos dimittimus debitoribus nostris.
e nun ni lassàri cascari ‘nta’ E non ci indurre in tentazione, Et ne nos inducas in tentationem;
a tantazzioni e libbèrani d’u mali. ma liberaci dal male. sed libera nos a malo.
Amen. Amen. Amen.
Dni tygodnia
lunidìa poniedziałek
martidìa wtorek
mercuridìa środa
jovidìa czwartek
venniridìa piątek
sabbatudìa sobota
duminicadìa niedziela
Miesiące
Jinnaru Styczeń
Frivaru Luty
Marzu Marzec
Aprili Kwiecień
Maiu Maj
Giugnu Czerwiec
Giugnettu Lipiec
Austu Sierpień
Sittèmmiru Wrzesień
Uttùviru Październik
Nuvèmmiru Listopad
Dicèmmiru Grudzień

Zobacz też

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Ethnologue report for language code: scn.

Linki zewnętrzne

edytuj
Źródło: „https://pl.wiki.x.io/w/index.php?title=Język_sycylijski&oldid=75256408”