Jędrzej Gałka

Jędrzej Gałka
	Prof. Uniwersytetu Krakowskiego
Data i miejsce urodzenia	ok. 1400 ; Dobczyn
Data śmierci	po 1451
Wyznanie	katolicyzm
Kościół	rzymskokatolicki
	Cytaty w Wikicytatach

Jędrzej Gałka z Dobczyna (ur. ok. 1400 w Dobczynie, zm. po 1451) – ksiądz, filozof, pisarz, profesor i dziekan wydziału sztuk wyzwolonych Uniwersytetu Krakowskiego.

Życiorys

Wywodził się zapewne z warstwy drobnej szlachty wielkopolskiej. W roku 1420 wstąpił na wydział artium (wydział sztuk wyzwolonych) Uniwersytetu Krakowskiego. Dwa lata później uzyskał tytuł bakałarza (bakalaureat), natomiast w roku 1425 został magistrem. Na swoim wydziale od 1429 r. prowadził wykłady, a w latach 1436–1441 był dwukrotnie dziekanem. Został kanonikiem w kościele św. Floriana na Kleparzu w 1439 r.

Gałka pozostawał pod wpływem idei husyckich, płynących z Pragi. Poznał również system filozoficzny i krytykę rzymskiego Kościoła sformułowaną przez oksfordzkiego uczonego Johna Wycliffe’a, uznanego pośmiertnie za heretyka na soborze w Konstancji (1415)^[1]. Gałka pozytywnie odnosił się do głoszonego przez Wycliffe’a realizmu pojęciowego. W napisanej przez siebie pieśni sławił reformatorskiego Wycliffe’a i krytykował zeświedczenie kleru. W listach wytykał duchowieństwu posiadanie majątków i wiązanie się kleru z władzą państwową. W demokratyzacji organizacji Kościoła widział możliwość jego odrodzenia^[2].

W tym czasie w środowisku uniwersyteckim dominowały poglądy nominalistyczne, przeciwne poglądom Wyclifa. Z tego powodu w 1447 r. Gałka został zawieszony w obowiązkach wykładowcy i wysłany na pokutę do klasztoru cystersów w Mogile. Podczas rewizji jego prywatnego mieszkania, znaleziono kopie dzieł Wycliffe’a oraz polskie wiersze ku jego czci. Na tej podstawie w 1449 r. Jędrzej Gałka został oskarżony przez kardynała Zbigniewa Oleśnickiego o szerzenie herezji. Do procesu nie doszło, gdyż uczony zbiegł na Górny Śląsk do Głogówka, na dwór sprzyjającego husytom Bolka V księcia głogówecko-prudnickiego^[3]. Przebywając w Głogówku, między połową kwietnia a 23 czerwca 1449 r. Jędrzej Gałka stworzył Pieśń o Wiklefie oraz łaciński traktat o Wiklefie i jego nauce, stanowiący komentarz do utworu poetyckiego in lingua vulgari (po polsku). Wstawiennictwo Bolka V sprawiło, że kwestia herezji Gałki została przekazana do rozpatrzenia diecezji wrocławskiej. Uratowany Gałka wyjechał do Czech.

Twórczość

Dzieła

Tractatus... de dotatione Constantini (O darowiźnie Konstantyna), powst. 1445, fragm. ogłosił J. Heyne Dokumentierte Geschichte des Bistums und Hochstiftes Breslau, Wrocław 1868, s. 58-59; całość wyd. F.M. Bartoš "Posláni M. Ondřeje Gałky králi Vládislavu Varnenčikovi", Věstnik Král. České Společnosti Nauk, t. 1 (1934); rękopis: biblioteka kapituły katedry Św. Wita w Pradze, sygn. D 118.
- Traktat adresowany do skierowany do Władysława Warneńczyka, krytykujący świecką władzę papieża i bogactwa materialne Kościoła, nawołujący do odrodzenia pierwotnego chrześcijaństwa^[4].
Pieśń o Wiklefie, tzw. Cantilena vulgaris, powst. 1449, wydano fragm.: P. Czaykowski Miscellaneorum Cracoviensium, zeszyt 2 (1815), s. 79; S.B. Linde Pamiętnik Warszawski 1816, t. 5; S. Potocki Pochwały i mowy, t. 2, Warszawa 1816, S. 422-425; J. Rakowiecki Prawda ruska, t. 2, Warszawa 1822; przedr. M. Wiszniewski Historia literatury polskiej, t. 3, Kraków 1841, s. 425-427; rękopis: kopia z połowy XVI wieku według starego źródła, prawdopodobnie ręki Flaciusa Illyrica, Biblioteka Wolffenbüttel nr 306.
- Najdawniejszy znany utwór reformacji polskiej, melodia jest identyczna z antywiklefowską pieśnią Omnes attendite, animadvertite, opartej z kolei na pieśni kościelnej Imber nunc coelitus)

Listy i materiały

Do Zbigniewa Oleśnickiego, Mały Głogów (Głogówek), 23 czerwca 1449, wyd. M. Wiszniewski Historia literatury polskiej, t. 3, Kraków 1841, s. 231-233; J. Heyne Dokumentierte Geschichte des Bistums und Hochstiftes Breslau, Wrocław 1868, s. 64-65; Ż. Pauli Codex diplomaticus Universitatis Studii Generalis Cracoviensis, t. 2 (1873); fragm. przekł. polski: R. Heck, E. Maleczyńska Ruch husycki w Polsce. Wybór tekstów źródłowych (do r. 1454), Wrocław 1953; przekł. całości: S. Kolbuszewski "Jędrzej Gałka. (Z dziejów myśli postępowej na Opolszczyźnie w XV w.)", Kwartalnik Opolski 1955, nr 1
Do magnata polskiego (prawdopodobnie podkomorzego krakowskiego Szafrańca), 23 czerwca 1449, wyd. J. Heyne Dokumentierte Geschichte des Bistums und Hochstiftes Breslau, Wrocław 1868, s. 65-66; Ż. Pauli Codex diplomaticus Universitatis Studii Generalis Cracoviensis, t. 2 (1873); fragm. przekł. polski: R. Heck, E. Maleczyńska Ruch husycki w Polsce. Wybór tekstów źródłowych (do r. 1454), Wrocław 1953; przekł. całości: S. Kolbuszewski "Jędrzej Gałka. (Z dziejów myśli postępowej na Opolszczyźnie w XV w.)", Kwartalnik Opolski 1955, nr 1
Do profesorów Akademii Krakowskiej (m.in. Jana z Ludziska), 23 czerwca 1449, wyd. M. Wiszniewski Historia literatury polskiej, t. 3, Kraków 1841, s. 233-235; J. Heyne Dokumentierte Geschichte des Bistums und Hochstiftes Breslau, Wrocław 1868, s. 67-68
Pismo Z. Oleśnickiego do biskupa wrocławskiego Piotra Nowaka i do kapituły wrocławskiej w sprawie A. Gałki, Kraków, 1449, wyd. M. Wiszniewski Historia literatury polskiej, t. 3, Kraków 1841, s. 228-230; M. Dzieduszycki Zbigniew Oleśnicki, t. 2, Kraków 1854, nr XXXII; J. Heyne Dokumentierte Geschichte des Bistums und Hochstiftes Breslau, Wrocław 1868, s. 59-60
Pismo Z. Oleśnickiego do książąt śląskich w sprawie A. Gałki, Kraków, 1449, wyd. M. Wiszniewski Historia literatury polskiej, t. 3, Kraków 1841, s. 230-231; M. Dzieduszycki Zbigniew Oleśnicki, t. 2, Kraków 1854, nr XXXIII
Pismo rektora i profesorów Akademii do biskupa Piotra Nowaka w sprawie A. Gałki, Kraków, 10 maja 1449, wyd. J. Heyne Dokumentierte Geschichte des Bistums und Hochstiftes Breslau, Wrocław 1868, s. 58-59
2 pisma Jana Elgota do Z. Oleśnickiego z 1449 w sprawie A. Gałki, wyd. A. Sokołowski, J. Szujski Codex Epistolaris Saeculi XV, t. 1 (1876), Monumenta Medii Aevi Historica, t. 2; fragm. przekł. polski: R. Heck, E. Maleczyńska Ruch husycki w Polsce. Wybór tekstów źródłowych (do r. 1454), Wrocław 1953

Oryginały pism A. Gałki, Z. Oleśnickiego i Akademii w Archwium Diecezjalnym (Wrocław)

Przypisy

↑ AlessandroA. Conti AlessandroA., John Wyclif, [w:] Stanford Encyclopedia of Philosophy, CSLI, Stanford University, 31 stycznia 2017, ISSN 1095-5054 (ang.).
↑ Praca zbiorowa 1968 ↓, s. 25.
↑ Roman Marcinek, Encyklopedia Polski, Kraków 1996, s. 18.
↑ StanisławS. Jedynak StanisławS., Etyka w Polsce. Słownik pisarzy, Wrocław 1986, s. 22 .

Bibliografia

Polska poezja świecka XV wieku, oprac. M. Włodarski, Wrocław - Warszawa - Kraków 1997
Bibliografia Literatury Polskiej – Nowy Korbut, t. 2 Piśmiennictwo Staropolskie, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1964, s. 178-181
Praca zbiorowa: Słownik biograficzny historii powszechnej do XVII stulecia. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1968.

Linki zewnętrzne

"Pieśń o Wiklefie". staropolska.gimnazjum.com.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-01-31)].
Agata Lorenc - "Pieśń o Wiklefie" Jędrzeja Gałki z Dobczyna próba eksplikacji. staropolska.gimnazjum.com.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-05-06)].

[1] AlessandroA. Conti AlessandroA., John Wyclif, [w:] Stanford Encyclopedia of Philosophy, CSLI, Stanford University, 31 stycznia 2017, ISSN 1095-5054 (ang.).

[CITEREFPraca_zbiorowa196825-2] Praca zbiorowa 1968 ↓, s. 25.

[3] Roman Marcinek, Encyklopedia Polski, Kraków 1996, s. 18.

[4] StanisławS. Jedynak StanisławS., Etyka w Polsce. Słownik pisarzy, Wrocław 1986, s. 22 .

[1]

[2]

[3]

[4]