József Patai
József Patai, József Klein, hebr. יוסף פטאי (ur. 5 stycznia 1882 w Gyöngyöspata na Węgrzech, zm. 20 lutego 1953 w Giwitajim w Izraelu) – węgierski poeta, tłumacz, dziennikarz i aktywista pochodzenia żydowskiego. Był jednym z czołowych reprezentantów syjonizmu na Węgrzech. Jego prace literackie i publicystyczne oraz działalność społeczna wywarły duży wpływ na świadomość narodową węgierskich Żydów[1].
Pochowany został na cmentarzu Nahalat Yitzhak w Tel-Awiwie. Od jego nazwiska pochodzi ulica w miejscowości Giwitajim w Izraelu, przy której mieszkał.
Życie
edytujUrodził się jako József Klein w rodzinie ortodoksyjnych Żydów, w małej chasydzkiej wiosce Gyöngyöspata, od której później przejął później nazwisko Patai. Jego ojciec Mosze Klein (משה קליין) był właścicielem sklepu spożywczego oraz nauczycielem Talmudu, zwolennikiem nauki cadyka z Bełza a później także cadyka z Satmaru. Dorastanie w małej wiosce w północnej części Węgier i obserwacje życia religijnego rodziny miały duży wpływ na jego późniejszą twórczość, w której Patai zawierał elementy ludowości chasydzkiej oraz swojej wczesnej fascynacji Talmudem, co najlepiej widoczne jest w autobiografii A középső kapu (Środkowa brama), obrazującej świat, w którym się wychował – życie małej chasydzkiej wioski urozmaicone wieloma odniesieniami folklorystycznymi[2].
Po ukończeniu lokalnych szkół Patai rozpoczął naukę w seminarium rabinicznym w nurcie judaizmu neologicznego, zrywając tym samym z judaizmem ortodoksyjnym, w którym został wychowany. Po dwóch semestrach rzucił tam naukę, którą kontynuował na Uniwersytecie Pétera Pázmánya, uzyskując tytuł doktora w roku 1907. Rok później rozpoczął pracę w miejskiej szkole w Budapeszcie, do której uczęszczał wcześniej m.in. Theodor Herzl.
Od 1904 do 1911 roku był redaktorem czasopisma Egyenlőség (Równość), w którym zaczął publikować swoje artykuły o zabarwieniu politycznym, co kontynuował następnie w założonym przez siebie w 1911 roku czasopiśmie Múlt és Jövő (Przeszłość i Przyszłość), którym zajmował się do roku 1944, pomimo emigracji do Palestyny w roku 1939.[2][3]
Na początku zamieszkał w Jerozolimie, później przeniósł się do miejscowości Giwitajim, ulokowanej niedaleko Tel Awiwu. Na jego działalność pisarską z tego okresu składają się trzytomowe wydanie jego własnych pism Miwchar Kitwei Josef Patai (1943) oraz zbiór jego wykładów z Uniwersytetu Hebrajskiego. W tym czasie zajmował się również tłumaczeniem swoich prac na język hebrajski. Jego żona Edith Patai (1889–1976) była poetką czerpiącą inspiracje z idei syjonizmu. Jego syn Ervin György Patai (później znany pod imieniem Raphael Patai) był pierwszą osobą, która uzyskała doktorat na Uniwersytecie Hebrajskim w Jerozolimie, później znanym etnologiem i pisarzem. Jego córka Eva była poetką a najmłodszy syn Gusztáv (Saul Patai) został profesorem chemii organicznej na Uniwersytecie Hebrajskim.[1]
Twórczość
edytujPoezja
edytujPierwszy tomik poezji Sza‘aszu‘e ‘alumim (Młodzieńcze rozrywki), który wydał w 1902 został napisany po hebrajsku, natomiast wydany w 1906 roku Babylon vizein (W wodach Babilonu) po węgiersku. Jego religijne inspiracje szczególnie uwidoczniły się w późniejszych zbiorach poezji: Templomi énekek (Pieśni synagogalne) z 1910 roku oraz Szulamit látod a lángot? (Sulamitko, czy widzisz płomień?) z 1919 roku[4].
Tłumaczenia
edytujPatai zajmował się tłumaczeniem średniowiecznej poezji żydowskiej, która publikowana była w czasopiśmie Magyar Zsidó Szemle. W roku 1909 dzięki wsparciu Ministerstwa Kultury zajmował się tłumaczeniem oryginalnych manuskryptów na uniwersytecie w Oxfordzie.
Inne
edytujDo innych istotnych dzieł literackich Patai należy zbiór opowieści chasydzkich Lelkek és titkok (Dusze i tajemnice) wydany pod tą nazwą w roku 1937 oraz biografia Theodora Herzla, która została przetłumaczone na hebrajski, niemiecki oraz angielski[2]. Patai napisał także węgierską wersję liturgii na prośbę społeczności neologicznej Budapesztu.
Działalność syjonistyczna
edytujJózsef Patai swoją pierwszą organizację syjonistyczną założył już podczas nauki na uniwersytecie w roku 1903 (Makabea). Ponad dwadzieścia lat później, po swojej pierwszej podróży do Palestyny, utworzył Magyar Zsidók Pro Palesztina Szövetsége, Pro-Palestyńską Organizację Węgierskich Żydów, która zrzeszała intelektualistów zainteresowanych ideami syjonistycznymi, jiszuwem oraz która wywarła duży wpływ na żydowską społeczność zainteresowaną tym ruchem[5].
Patai organizował coroczne wycieczki do Izraela, był zwolennikiem utworzenia państwa żydowskiego i popierał osadnictwo w Palestynie. W swoim czasopiśmie Múlt és Jövő publikował informacje i fotografie dotyczące postępów w tworzeniu państwa Izrael. Publikował tam również reportaże ze swoich podróży, które później ukazały się jako Feltámadó szentföld (Zmartwychwstanie Ziemi Świętej) w 1926 oraz Az új Palesztina útjain (Na drogach nowej Palestyny) w 1938 roku[5].
Przypisy
edytuj- ↑ a b Kőbányai János, József Patai, tłum. Bea Sara Goll, https://web.archive.org/web/20200927233726/https://www.izrael70.hu/patai-jozsef-en.
- ↑ a b c Kőbányai János, [hasło] Patai Jozsef, [w:] YIVO Encyclopedia of Jews in Eastern Europe, tłum. Imre Goldstein, https://yivoencyclopedia.org/article.aspx/Patai_Jozsef.
- ↑ Według: Encyclopedia Judaica emigracja do Palestyny miała miejsce w roku 1938.
- ↑ Jozsef Patai, [w:] Encyclopedia Judaica, red. Cecil Roth, Geoffrey Wigoder, Jerusalem 1972, vol. 13, str. 178.
- ↑ a b Jewish Budapest: Monuments, Rites, History, red. Géza Komoróczy, tłum. Vera Szabó, Budapeszt 1999, str. 223.