Józef Szperber
Józef Jerzy Szperber, właśc. Józef Jerzy Sperber (ur. 7 stycznia 1888 w Krakowie, zm. w 1940 we Lwowie)[1] – polski malarz, rysownik, działacz niepodległościowy, kawaler Orderu Virtuti Militari i żołnierz Wojska Polskiego, pochodzenia żydowskiego, bohater szarży pod Rokitną.
_-_cropped.jpg) Józef Szperber w swojej pracowni (1936) | |
| Imię i nazwisko |
Józef Jerzy Szperber |
|---|---|
| Data i miejsce urodzenia |
7 stycznia 1888 |
| Data i miejsce śmierci |
1940 |
| Narodowość | |
| Alma Mater | |
| Dziedzina sztuki | |
| Odznaczenia | |
    
| |
.jpg)
.jpg)
.jpg)
Życiorys
edytujUrodził się w rodzinie Salomona Stefana i Franciszki z Barberów[2][3]. Był bratem Wacława (1891–1960), doktora praw, dziennikarza, kapitana piechoty pospolitego ruszenia Wojska Polskiego i stryjem Adama Wacława (1920–1944), podporucznika 2 pułku pancernego, pośmiertnie odznaczonego Orderem Virtuti Militari[4][5][6][7][8][9].
W latach 1903–1908 kształcił się w Akademii Sztuk Pięknych im. Jana Matejki w Krakowie u Floriana Cynka, Leona Wyczółkowskiego, Teodora Axentowicza i Józefa Pankiewicza. Należał do akademickich kół niepodległościowych[3].
Od 1914 służył w stopniu wachmistrza w 2 Pułku Ułanów II Brygady Legionów Polskich. W 1915 brał udział w szarży pod Rokitną, podczas której został ranny w nogę[10]. Następnie był internowany, a po zwolnieniu został skierowany na front włoski[3]. 1 kwietnia 1917 został mianowany chorążym taborów[11]. Za bohaterstwo na polu bitwy i zasługi wojenne został w niepodległej Polsce odznaczony Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari[12] i Krzyżem Walecznych[1].
26 sierpnia 1919 został przyjęty do Wojska Polskiego z byłych Legionów Polskich z zatwierdzeniem posiadanego stopnia podporucznika[13] i przydzielony do szwadronu zapasowego 2 pułku szwoleżerów[14]. 27 sierpnia 1920 został zatwierdzony z dniem 1 kwietnia 1920 w stopniu rotmistrza, w kawalerii, w grupie oficerów byłych Legionów Polskich. Pełnił wówczas służbę w Dowództwie miasta Warszawa[15]. 1 czerwca 1921 w dalszym ciągu pełnił służbę w Dowództwie miasta Warszawy, a jego oddziałem macierzystym był 2 pułk szwoleżerów[16]. 3 maja 1922 został zweryfikowany w stopniu rotmistrza ze starszeństwem od 1 czerwca 1919 i 97. lokatą w korpusie oficerów jazdy (od 1924 – kawalerii)[17]. W 1923 został przeniesiony do rezerwy i przydzielony do macierzystego pułku, który wówczas stacjonował w Białej i Bielsku[18][19]. W 1934, jako oficer rezerwy pozostawał w ewidencji Powiatowej Komendy Uzupełnień Warszawa Miasto III i posiadał przydział do Oficerskiej Kadry Okręgowej Nr I. Był wówczas w grupie oficerów „powyżej 40 roku życia”[20]. Był sekretarzem Związku Legionistów Polskich i członkiem Bloku Zawodowych Artystów Plastyków[3].
W swojej twórczości zajmował się głównie malarstwem, nie stronił jednak od rysunku. Uczestniczył w „XVI Wystawie Sztuki”, zorganizowanej w 1912 przez Towarzystwo Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie[21]. Wziął też udział w lwowskiej „Wystawie Legionów Polskich” w 1917[22]. Później pokazywał swoje prace na wystawach w Towarzystwie Zachęty Sztuk Pięknych i Instytucie Propagandy Sztuki w Warszawie. Na „II Salonie Zimowym” IPS, otwartym dla publiczności na przełomie lat 1931/1932, został wyróżniony nagrodą pieniężną w wysokości 500 zł[23].
W 1928 pracował przy odnowie polichromii na fasadzie kamienicy Rolińska przy Rynku Starego Miasta 25 w Warszawie[24]. Autorem projektu renowacyjnego[a] i drugim wykonawcą był jego przyjaciel – malarz Witold Leonhard. W tym samym roku miał także epizod kinematograficzny. Został bowiem jednym z trzech scenografów niemego filmu fabularnego pt. Romans panny Opolskiej, wyreżyserowanego przez Władysława Lenczewskiego. Był autorem dekoracji wnętrz[26].
Po agresji ZSRR na Polskę, przebywał we Lwowie, do którego przyjechał z Warszawy z Zygmuntem Glinickim, towarzyszem broni i tak jak on – malarzem[27]. Jego późniejsze losy są nieznane. Prawdopodobnie w 1940 został we Lwowie aresztowany i zamordowany przez sowieckie NKWD[b].
Wybrana twórczość
edytujMalarstwo
edytuj- Pejzaż ze snopkami, 1911
- Japońska martwa natura, 1919
- Staw
- Sosna, 1920
- Autoportret, 1925
- Portret pana M. Z., 1925
- Portret generała Józefa Dańca, 1925
- Róg ulicy Szpitalnej w Krakowie – Przystanek autobusowy, 1920/1930
- Portret Danusi Czarneckiej, 1928
- Portret pani A. B., 1928
- Portret kobiety, 1930
- Portret damy, 1936
- Portret marszałka Józefa Piłsudskiego, 1936
- Portret prezydenta Ignacego Mościckiego
- Marynarz
Rysunki
edytuj- Por. Walery Bagiński (1923) – rysunek z procesu Walerego Bagińskiego i Antoniego Wieczorkiewicza
- Ppor. Antoni Wieczorkiewicz (1923) – rysunek z procesu Walerego Bagińskiego i Antoniego Wieczorkiewicza
- Prokurator ppłk Wojciech Janczewski (1923) – rysunek z procesu Walerego Bagińskiego i Antoniego Wieczorkiewicza
- Ława sędziowska (1923) – rysunek z procesu Walerego Bagińskiego i Antoniego Wieczorkiewicza
- Studium do portretu Józefa Piłsudskiego, 1925
- Studium do portretu marszałka Edwarda Rydza-Śmigłego (ok. 1936)
Opracowania graficzne książek
edytuj- Szały miłości (okładka), aut. St. L. Liciński, wyd. Wydawnictwo Polskich Zakładów Graficznych Jerzy Strowski i S-ka, 1923
Ordery i odznaczenia
edytuj- Krzyż Srebrny Orderu Wojennego Virtuti Militari nr 5467 – 17 maja 1922[28]
- Krzyż Niepodległości – 4 lutego 1932 „za pracę w dziele odzyskania niepodległości”[29][2][30]
- Krzyż Walecznych – trzykrotnie (po raz trzeci „za udział w b. Legionach Polskich”[31])
- Złoty Krzyż Zasługi[3]
- Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918–1921[3]
Uwagi
edytuj- ↑ Pierwotny projekt kolorystyczny całości polichromii Rynku Starego Miasta wykonała Zofia Stryjeńska przy udziale Stanisława Ostrowskiego. Jako że w odnowie polichromii uczestniczyli znani malarze o różnych i silnych indywidualnościach twórczych, w realizacji zadania, kierowali się własnymi koncepcjami[25].
- ↑ Istnieje również przypuszczenie, że został aresztowany we Lwowie przez NKWD razem z Zygmuntem Glinickim. Następnie obu wywieziono[27] do obozu jenieckiego w Starobielsku i zastrzelono w Charkowie.
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ a b Sperber (Szperber) Józef. Delet. [dostęp 2024-03-14]. (pol.).
- ↑ a b Kartoteka personalno-odznaczeniowa. Wojskowe Biuro Historyczne. [dostęp 2024-02-14].
- ↑ a b c d e f Łoza 1938 ↓, s. 725.
- ↑ Nekrologia – Wacław W. Szperber. „Zeszyty Prasoznawcze”. 5/6, s. 213–214, 1960. Warszawa..
- ↑ Kartoteka personalno-odznaczeniowa. Wojskowe Biuro Historyczne. [dostęp 2024-03-14].
- ↑ Kartoteka personalno-odznaczeniowa. Wojskowe Biuro Historyczne. [dostęp 2024-03-14].
- ↑ Rocznik Oficerski Rezerw 1934 ↓, s. 253, 926.
- ↑ Kartoteka ewidencji ludności 1870–1931. Archiwum Państwowe w Poznaniu. [dostęp 2024-03-14]..
- ↑ Grudziński 1990 ↓, s. 261.
- ↑ II Lista strat 1915 ↓, s. 29.
- ↑ Lista starszeństwa 1917 ↓, s. 50.
- ↑ Wykaz odznaczonych oficerów i żołnierzy 2 Szwadronu Ułanów, II Brygady Legionów Polskich. Centralna Biblioteka Wojskowa. [dostęp 2024-03-14]. (pol.).
- ↑ Wykaz oficerów..., s. 116. Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1920. [dostęp 2024-03-23]. (pol.).
- ↑ Dz. Rozk. Wojsk. Nr 88 z 12 września 1919, poz. 3158.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 33 z 1 września 1920, s. 797.
- ↑ Spis oficerów 1921 ↓, s. 241.
- ↑ Lista starszeństwa 1922 ↓, s. 160.
- ↑ Rocznik Oficerski 1923 ↓, s. 598, 697.
- ↑ Rocznik Oficerski 1924 ↓, s. 539, 619.
- ↑ Rocznik Oficerski Rezerw 1934 ↓, s. 118, 817.
- ↑ Józef Sperber, Pejzaż ze snopkami (1911). Desa Unicum. [dostęp 2024-03-14]. (pol.).
- ↑ „Wystawa Legionów Polskich”. sbc.org.pl. [dostęp 2024-03-14]. (pol.).
- ↑ Salon Malarski 1937. rcin.org.pl. [dostęp 2024-03-14]. (pol.).
- ↑ Rynek 25. CRISPA. [dostęp 2024-03-14]. (pol.).
- ↑ Bohdan Urbanowicz, Dwie polichromie Starego Rynku, „Ochrona zabytków”, 6/2–3 (21–22), s. 146
- ↑ Ogłoszenie, „„Kurjer Poranny””, 288, warszawska.info, 1928 [dostęp 2024-03-14] (pol.).
- ↑ a b Dwa listy i notatka na temat Ilse Glinickiej. archiwumkobiet.pl. [dostęp 2024-03-14]. (pol.).
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 3 z 11 stycznia 1923, s. 34.
- ↑ M.P. z 1932 r. nr 29, poz. 35.
- ↑ Kartoteka personalno-odznaczeniowa. Wojskowe Biuro Historyczne. [dostęp 2024-03-14].
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 31 z 16 września 1922, s. 702.
Bibliografia
edytuj- Lista strat Legionu Polskiego od 1 maja do 1 lipca 1915. Piotrków: Centralny Oddział Ewidencyjny Departamentu Wojskowego NKN, 1915-08-01.
- Lista starszeństwa oficerów Legionów Polskich w dniu oddania Legionów Polskich Wojsku Polskiemu (12 kwietnia 1917). Komenda Legionów Polskich, 1917.
- Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2023-10-30].
- Spis oficerów służących czynnie w dniu 1.6.1921 r.. Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1921.
- Lista starszeństwa oficerów zawodowych. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1922.
- Rocznik Oficerski 1923. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1923.
- Rocznik Oficerski 1924. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1924.
- Rocznik Oficerski Rezerw 1934. Biuro Personalne Ministerstwa Spraw Wojskowych, 1934.
- Antoni Grudziński: Lista żołnierzy odznaczonych zestawiona na podstawie Dzienników Personalnych Naczelnego Wodza i Ministra Obrony Narodowej oraz Rozkazów Dziennych 1 Dywizji Pancernej. W: Stanisław Maczek: Od podwody do czołga. Lublin: Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, 1990.
- Stanisław Łoza: Czy wiesz kto to jest?. Warszawa: Główna Księgarnia Wojskowa, 1938.
- Sperber (Szperber) Józef, Delet