Iszpuini
Iszpuini, także Ušpina, Iszpueni[1] (II połowa IX wieku p.n.e.) – król urartyjski w latach około 828–810 p.n.e., syn Sarduri I. Zasłynął przede wszystkim jako król budowniczy i organizator licznych wypraw wojennych, które znacznie rozszerzyły terytorialny zasięg Urartu.
| |
| król Urartu | |
| Okres |
od ok. 828 roku p.n.e. |
|---|---|
| Poprzednik | |
| Następca | |
| Dane biograficzne | |
| Data urodzenia |
II połowa IX wieku |
| Data śmierci |
ok. 810 rok p.n.e. |
| Ojciec |
Sarduri I |
| Dzieci |
Menua |
Okres panowania
edytujIszpuini rządził w Urartu pomiędzy rokiem 830 p.n.e. a 804 p.n.e. Polska historyk starożytności i autorka syntezy na temat starożytnego Bliskiego Wschodu, Julia Zabłocka, podaje daty 824–806 p.n.e.[2] Urartolog Boris Piotrowski datuje jego panowanie na lata 825–812 p.n.e.[3], inny badacz Urartu, Nikołaj Arutiunian, podaje, że Iszpuini panował pomiędzy 830 a 810 rokiem p.n.e., około 810 roku p.n.e. po raz ostatni jego imię pojawia się w inskrypcjach królewskich[4]
Iszpuini objął tron Urartu po swoim ojcu Sarduri I. Jego imię występuje w asyryjskich źródłach w formie Ušpina, a dokładny początek i koniec jego panowania są nieznane. Wiadomo, że jego ojciec panował jeszcze w 833 roku p.n.e., więc Iszpuini musiał objąć tron po tej dacie. Z urartyjskich źródeł wynika, że Iszpuini został królem już w podeszłym wieku, bowiem w jednej ze swoich inskrypcji prosi boga Chaldi o życie i chwałę dla siebie, swojego syna Menui oraz wnuka. W okresie 830–810 p.n.e. nie ma żadnych zwycięskich inskrypcji sporządzonych tylko w imieniu Iszpuini – wszystkie napisane w kontekście wojennych wypraw wymieniają zarówno jego, jak i Menuę. Również w najważniejszych napisach budowlanych i kultowych imię Menui pojawia się obok imienia Iszpuini, co wskazuje, że ostatni mógł objąć tron w zaawansowanym wieku, mając już dorosłego syna zdolnego do współrządzenia[5].
Wyprawy wojenne
edytuj
Zapoczątkowana przez Sarduriego I reforma wojskowa przyczyniła się do wzrostu w Azji Przedniej militarnej i politycznej potęgi Urartu czasów Ispieniego, które organizowało zwycięskie pochody wojenne i powiększało swoje granice. Największym sukcesem militarnym Ispiniego było przyłączenie buforowego państewka Asyrii ze stolicą w Musasirze, będącym ośrodkiem kultu bóstwa Chaldiego i centrum, kontrolującym wydobycie żelaza. Zgodnie z urartyjskimi źródłami pisanymi, żeby utrzymać tereny między Wanem a Urmią, Ispini musiał odpierać notoryczne najazdy plemion koczowniczych, napierających znad Araksa.
Reforma religijna
edytujPrzejęcie kontroli w Musasirze wymagało przeprowadzenia w Urartu reformy religijnej, która sprzyjała umocnieniu władzy centralnej i zapoczątkowała rozkwit państwa. Czczony w Musasirze Chaldi został wyznaczony na bóstwo naczelne panteonu urartyjskiego. Na drugim miejscu znaleźli się bóg słońca Sziwini oraz bóstwo burzy i wojny Tejszeba. Od tego momentu w urartyjskich źródłach pisanych przy imieniu króla posługiwano się formułą „mocą boga Chaldiego” (analogiczny zwrot występował w źródłach asyryjskich – „mocą boga Aszura”). Dla przykładu, inskrypcja na pozostałościach kolumny znad jeziora Wan głosi:
- „Ispini, syn Sarduriego, twierdzę [...] zbudował. Mocą boga Chaldiego Ispini, syn Sarduriego, ów dom zbudował; nic tak okazałego nie było wzniesione”[6].
Przypisy
edytuj- ↑ Арутюнян 2006 ↓, s. 109, 238.
- ↑ Zabłocka 1982 ↓, s. 323.
- ↑ Пиотровский 2011 ↓, s. 66.
- ↑ Арутюнян 2006 ↓, s. 121, 285.
- ↑ Меликишвили 1954 ↓, s. 65.
- ↑ Г.А. Меликишвили, Урартские клинообразные надписи, Москва 1960.
Bibliografia
edytuj- Zabłocka J.: Historia Bliskiego Wschodu w starożytności (od początków osadnictwa do podboju perskiego). Wrocław: 1982. ISBN 83-04-00710-X.
- Арутюнян H.В.: Биайнили–Урарту. Военно-политическая история и вопросы топонимики. Санкт-Петербург: 2006. ISBN 5-8465-0133-8.
- Меликишвили Г.А.: Древневосточные материалы по истории народов Закавказья. T. I: Наири–Урарту. Тбилиси: 1954.
- Пиотровский Б.Б.: История и культура Урарту. Санкт-Петербург: 2011. ISBN 978-5-4318-0009-2.