Irena Wirszyłło
Irena Wirszyłło z d. Bugajska, ps. „Wanda”, „Zbyszek”, „Halina” (ur. 10 sierpnia 1903 w Radomsku, zm. 24 stycznia 1944 w Auschwitz-Birkenau) – polska strażniczka więzienna, członkini Służby Zwycięstwu Polski, Związku Walki Zbrojnej i Armii Krajowej.
 podkomisarz
| |
| Data i miejsce urodzenia |
10 sierpnia 1903 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
24 stycznia 1944 |
| Przebieg służby | |
| Lata służby |
1925–1943 |
| Formacja | |
| Główne wojny i bitwy | |
| Odznaczenia | |
| |
Życiorys
edytujByła najmłodszym dzieckiem prawnika i strażnika więziennego Waleriana Bugajskiego i Emilii z d. Topór–Jasińskiej[1]. Miała trójkę rodzeństwa: Zygmunta, Jerzego (kapitana Wojska Polskiego) i Marię (zm. 1922). Obydwaj bracia zostali zamordowani podczas zbrodni katyńskiej[2].
Najprawdopodobniej ukończyła studia prawnicze w Wolnej Wszechnicy Polskiej, podczas studiów była aktywną działaczką w środowisku Polskiej Partii Socjalistycznej. Przyjaźniła się m.in. ze Stanisławem Dubois[2][3][4]. Od 1 stycznia 1925 roku pracowała w Służbie Więziennej, początkowo jako asystentka w więzieniu kobiecym przy ulicy Dzielnej, pół roku później została podinspektorem. Od maja 1927 roku pracowała w Areszcie Centralnym w Warszawie[3]. W 1929 roku została mianowana pomocnikiem naczelnika aresztu[5].
Między 1925 a 1927 rokiem poślubiła Ludwika Wirszyłło[3], miała z nim córkę[6]. Małżeństwo mieszkało przy ulicy Daniłowiczowskiej 8 w Warszawie, następnie przeprowadzili się na ulicę Pawią 21, niedługo przed wybuchem II wojny światowej zamieszkali w budynku Miejskich Zakładów Sanitarnych przy ulicy Spokojnej 15/35[6][7].
Podczas kampanii wrześniowej jej mąż trafił do niewoli radzieckiej. W czasie obrony Warszawy służyła prawdopodobnie w Straży Obywatelskiej[8]. Podczas okupacji niemieckiej w stopniu podkomisarza pracowała w więzieniu „Serbia”. Na przełomie października i listopada 1939 roku dołączyła do Służby Zwycięstwu Polski[6][9]. Sporządzała odpisy list z danymi osób, które z więzień trafiały do aresztu śledczego przy alei Szucha, przekazywała także grypsy[10][11]. Utrzymywała kontakt z aresztowanym Stefanem Starzyńskim, dostarczając mu żywność, gazety i książki, poinformowała także urząd miejski o miejscu przetrzymywaniu Starzyńskiego[10]. Brała udział w próbie uwolnienia Starzyńskiego z aresztu, ten jednak odmówił ucieczki[12]. 24 grudnia 1939 roku, za udzielanie pomocy więźniom politycznym i Żydom, została karnie przeniesiona do pracy na ulicę Daniłowiczowską[6][13]. Na jej prośbę na Pawiaku otwarto reperowalnię bielizny, która stała się miejscem sortowania grypsów i uzyskiwania informacji[14]. Zorganizowała siatkę konspiracji więziennej, współpracując m.in. z Wandą Gawryłow[15].
17 maja 1943 roku została aresztowana we własnym mieszkaniu, zatrzymano wówczas także innych członków więziennej konspiracji: Michalinę Wojciechowską oraz prawdopodobnie, Ignacego Purgana. W czasie aresztowania na oczach funkcjonariuszy Gestapo wyrzuciła przez okno kompromitujące dokumenty[14]. Została osadzona na Pawiaku, podczas śledztwa była także przewożona do siedziby Gestapo przy alei Szucha, gdzie była torturowana, na jej oczach torturowano także jej nastoletnią córkę[16]. 5[17] lub 6 sierpnia 1943 roku wraz z grupą 58 kobiet została wywieziona do obozu Auschwitz-Birkenau, gdzie otrzymała numer obozowy 53901[18].
Według wspomnień jednej z więźniarek, Danuty Grzeszkiewicz, zmarła w obozie w czerwcu 1943 roku na tyfus. Najprawdopodobniej zmarła jednak 24 stycznia 1944 roku, jak podaje sporządzony przez więźniów wykaz zmarłych więźniarek[18][16].
Pośmiertnie została odznaczona Krzyżem Walecznych[19]. Jej symboliczny grób znajduje się na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach[19].
Przypisy
edytuj- ↑ Kułan 2021 ↓, s. 442.
- ↑ a b Kułan 2017 ↓, s. 79.
- ↑ a b c Kułan 2017 ↓, s. 80.
- ↑ Kułan 2021 ↓, s. 443.
- ↑ Kułan 2021 ↓, s. 444.
- ↑ a b c d Kułan 2017 ↓, s. 81.
- ↑ Kułan 2021 ↓, s. 445.
- ↑ Kułan 2021 ↓, s. 447.
- ↑ Bedyński 1995 ↓, s. 196.
- ↑ a b Kułan 2017 ↓, s. 82.
- ↑ Kułan 2021 ↓, s. 448.
- ↑ Kułan 2017 ↓, s. 83.
- ↑ Kułan 2021 ↓, s. 450.
- ↑ a b Kułan 2017 ↓, s. 86.
- ↑ Bedyński 1995 ↓, s. 199.
- ↑ a b Kułan 2017 ↓, s. 87.
- ↑ Bedyński 1995 ↓, s. 212.
- ↑ a b Kułan 2021 ↓, s. 456.
- ↑ a b Kułan 2017 ↓, s. 88.
Bibliografia
edytuj- Bartosz Kułan, Konspiracyjna działalność Ireny Wirszyłło (1903–1944) – strażniczki więziennej z Pawiaka i Aresztu Centralnego w Warszawie, „UR Journal of Humanities and Social Sciences”, 4 (5), 2017, s. 77-95, ISSN 2543-8379.
- Bartosz Kułan, „Strażniczki” z Pawiaka. Wanda Gawryłow-Jankowska (1907–1994) i Irena Wirszyłło (1903–1944) w świetle dokumentów Komisji Historii Kobiet, „Res Historica”, 52, 2021, s. 439-461, ISSN 2082-6060.
- Krystian Bedyński, Warszawska konspiracja więzienna 1939-1944 (Udział polskiego personelu), „Archiwum Kryminologii”, 21, Instytut Nauk Prawnych Polskiej Akademii Nauk, 1995, s. 191-220, ISSN 0066-6890.