Wikipedia

Instytut Witrażowy Adolpha Seilera

niestanowiące przedsiębiorstwo we Wrocławiu

Instytut Witrażowy Adolpha Seilera – niemieckie przedsiębiorstwo działające w latach 1846–1945 we Wrocławiu, zajmujące się głównie wytwarzaniem i renowacją witraży.

Witraż ze św. Jadwigą. 1896 r., Inst. A. Seilera z Wrocławia. Kościół św. Jana Chrzciciela w Legnicy[1]
Witraż z 1877 wykonany we wrocławskim Instytucie Witrażowym Adolpha Seilera. Kościół św. Wawrzyńca w Wilkszynie.

Okres 1846 - 1873

edytuj

Twórcą firmy był urodzony w Rynarcicach syn szklarza Adolph Seiler (1824 – 1873), który został mistrzem szklarskim, a niezależnie od tego kształcił się na witrażownika u Carla Samuela Scheinerta[2]. Nie później niż w roku 1846 zamieszkał we Wrocławiu, otwierając warsztat szklarski. Przez pierwsze lata działalności szklarstwo było głównym źródłem dochodów, ale od samego początku wykonywał również witraże[3]. W 1854, wraz z przeprowadzką do kamienicy przy obecnym pl. Kościuszki, założył pracownię witrażową (nazwaną wówczas Instytutem Witrażowym), choć w dalszym ciągu przyjmował też zlecenia szklarskie[4]. Rozkwit działalności witrażowniczej firmy zaczął się w 1856[5] i trwał do śmierci właściciela w 1873, choć na początku 1868 nastąpił przejściowy kryzys w związku z pożarem pracowni[6]. W 1861 Seiler ukończył budowę własnej siedziby przy Neue Taschenstraße 5 (dziś ul. Kołłątaja), obejmującej wzniesienie pięciopiętrowej kamienicy, w której zamieszkał i trzypiętrowego budynku warsztatu produkcyjnego na podwórzu (później wzniesiono na posesji dodatkowe budynki na potrzeby fabryki: parterowy w 1871 i piętrowy w 1877[7]). W głównym budynku warsztatu znalazły się piece do produkcji witraży, pracownie oraz wielka sala ekspozycyjna[8]. Przedsiębiorstwo zatrudniało wówczas przeszło 40 pracowników[9], specjalizując się w witrażach sakralnych, głównie dla katolickich świątyń, choć wykonywało je również dla kościołów protestanckich i synagog[10]. Wiele z tych dzieł powstało w ramach zamówień dokonanych przez architektów Carla Lüdeckego oraz Alexisa Langera na potrzeby budowli przez nich wznoszonych[11]. Współtwórcą sukcesu tego etapu historii instytutu był rysownik Ferdinand Koska, aż do swej śmierci w 1862 będący w firmie głównym projektantem witraży i wykonawcą kartonów do nich[12].

Okres 1874 - 1944

edytuj

Po śmierci Seilera, do 1877 zakład prowadziła wdowa po nim, Ottilie, a później kolejnymi właścicielami były różne osoby spoza rodziny, jednak aż do zamknięcia firmy na przełomie 1944/1945 miała ona w nazwie imię i nazwisko założyciela i tę samą siedzibę przy Kołłątaja[13]. Po śmierci Seilera kondycja firmy pogorszyła się, m.in. z powodu spadku zapotrzebowania na witraże w Niemczech w tym okresie[14], ale od 1903 nastąpiła trwająca do początków I wojny światowej kolejna faza prosperity instytutu, co wiązało się z nastaniem mody na sztukę secesyjną, która na dużą skalę wykorzystywała różnobarwne kompozycje ze szkła. W tym okresie zmienił się częściowo profil i tematyka produkcji, gdyż znaczna część dzieł zamawiana była przez klientów świeckich. Ponadto na szeroką skalę zaczęto używać nowych technik i rodzajów szkła[15], w tym niedawno wynalezionego przez Tiffany'ego szkła opalowego[16]. Firma wykonywała wówczas witraże według dostarczanych jej projektów autorstwa działających wówczas we Wrocławiu artystów, głównie wykładowców miejscowej Akademii Sztuki, m.in.: Hansa Dresslera, Maxa Friesego, Josepha Langera, Eduarda Kaempffera, Hansa Rossmanna i Gebharda Utingera[17]. Później, w latach 30. i początkach lat 40., instytut wytwarzał witraże dla Ludwiga Petera Kowalskiego, realizując jego projekty[18].

Zakres i skala działalności i nagrody

edytuj

W 2002 r. znanych było ze źródeł 265 budynków, w których wstawiono witraże i/lub oszklenia wyprodukowane przez Instytut Witrażowy (około połowy z tych prac przetrwało do dziś)[19], niektóre witraże weszły w skład prywatnych kolekcji[20]. Większość zamówień w historii firmy powstało dla świeckich i sakralnych obiektów na Śląsku, ale niektóre witraże zakupili klienci z innych rejonów ówczesnych Niemiec, a także zza granicy - z Austrii, Galicji, Łodzi i Sosnowca, a nawet Hiszpanii i Ameryki Południowej[21]. Firma podejmowała się także szlifowania wyrobów szklanych, renowacji starych witraży, w tym średniowiecznych[22], a także napraw innych witrażowych wyrobów, np. lamp Tiffany'ego[23]. Instytut tworzył witraże głównie monumentalne, we wszystkich stosowanych wówczas na świecie technikach: klasycznej, oszkleń mozaikowych, malowideł witrażowych, a najczęściej w technikach mieszanych[24]. Przeważające w dorobku Instytutu prace sakralne tworzono najczęściej, bazując na wzorcach sztuki średniowiecznej, w stylu neogotyckim[25], choć niektóre z nich zawierały także elementy neorenesansowe, neobarokowe i klasycystyczne[26]. Wzorowane były głównie na obrazach i grafikach niemieckich artystów tworzących w duchu Nazareńczyków (m.in. Degera i Ittenbacha)[27], ale zdarzały się też prace bazujące na obrazach wielkich mistrzów malarstwa: Dürera, Rubensa i Rafaela[28]. Na początku XX w. na dużą skalę wytwarzano witraże świeckie w stylu secesji, niekiedy także oparte na malarstwie historycznym, eklektyczne i kubistyczne[29].

Instytut Witrażowy Adolpha Seilera był jednym z czołowych wytwórców witraży w Europie lat 60. XIX w., a aż do 1944 główną firmą witrażowniczą wschodniej części ówczesnych Niemiec oraz najdłużej funkcjonującą tego typu na Dolnym Śląsku[30]. Sam A. Seiler miał tytuły nadwornego dostawcy witraży królowej Prus Augusty, następcy tronu pruskiego Fryderyka III (późniejszego cesarza Niemiec) oraz księcia brunszwickiego Wilhelma[31]. Instytut brał od 1852 udział w wielu wystawach, również zagranicznych, w tym na wystawach światowych w Londynie w 1862 i Wiedniu (1873)[32]. Jego wyroby uzyskały nagrody na wystawach w Londynie (1858)[33], Wiedniu (1863), Szczecinie (Powszechna Wystawa Rzemiosła i Przemysłu, 1865, brązowy medal), Wrocławiu (1873; 1881 srebrny medal Śląskiej Wystawy Rzemiosła i Przemysłu) oraz Görlitz (1885, brązowy medal)[34]. Instytut zrealizował zamówienia prestiżowe, oprócz tych dla w/w władców niemieckich, także dla:

Do dużych, zachowanych do dziś (stan na 2002) prac Instytutu zalicza się zespoły:

Niektóre witraże i ich projekty z Instytutu Witrażowego znajdują się w zbiorach Muzeum Architektury we Wrocławiu[52], a jeden witraż w kolekcji krakowskiego Muzeum Farmacji[53].

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Ławicka 2002, s. 169.
  2. ↑ Ławicka 2002, s. 47, 48.
  3. ↑ Ławicka 2002, s. 49.
  4. ↑ Ławicka 2002, s. 50, 51, 54.
  5. ↑ Ławicka 2002, s. 55.
  6. ↑ Ławicka 2002, s. 57.
  7. ↑ Ławicka 2002, s. 57, 59.
  8. ↑ Ławicka 2002, s. 51, 53, 54.
  9. ↑ Ławicka 2002, s. 55.
  10. ↑ Ławicka 2002, s. 41, 50, 58, 66.
  11. ↑ Ławicka 2002, s. 57.
  12. ↑ Ławicka 2002, s. 55, 56.
  13. ↑ Ławicka 2002, s. 58.
  14. ↑ Ławicka 2002, s. 58.
  15. ↑ Ławicka 2002, s. 61, 83.
  16. ↑ Ławicka 2002, s. 28, 117.
  17. ↑ Ławicka 2002, s. 42, 61, 62.
  18. ↑ Ławicka 2002, s. 42.
  19. ↑ Ławicka 2002, s. 9, 116 i 144.
  20. ↑ Ławicka 2002, s. 66.
  21. ↑ Ławicka 2002, s. 9 i 118-145.
  22. ↑ Ławicka 2002, s. 67, 77.
  23. ↑ Ławicka 2002, s. 87.
  24. ↑ Ławicka 2002, s. 15, 16, 73, 74, 116, 117.
  25. ↑ Ławicka 2002, s. 68-70, 73-75, 79.
  26. ↑ Ławicka 2002, s. 75, 76, 79.
  27. ↑ Ławicka 2002, s. 70, 71, 77, 85, 89.
  28. ↑ Ławicka 2002, s. 72, 77, 83.
  29. ↑ Ławicka 2002, s. 82-84, 86.
  30. ↑ Ławicka 2002, s. 9.
  31. ↑ Ławicka 2002, s. 54, 55, 66.
  32. ↑ Ławicka 2002, s. 102, 103.
  33. ↑ Ławicka 2002, s. 51, 102.
  34. ↑ Ławicka 2002, s. 102, 103.
  35. ↑ Ławicka 2002, s. 87, 140.
  36. ↑ Ławicka 2002, s. 145.
  37. ↑ Ławicka 2002, s. 86, 87, 172, 173.
  38. ↑ Ławicka 2002, s. 84.
  39. ↑ Ławicka 2002, s. 66, 122.
  40. ↑ Ławicka 2002, s. 82.
  41. ↑ Ławicka 2002, s. 87.
  42. ↑ Ławicka 2002, s. 65.
  43. ↑ Ławicka 2002, s. 165.
  44. ↑ Ławicka 2002, s. 77, 128.
  45. ↑ Ławicka 2002, s. 126.
  46. ↑ Ławicka 2002, s. 34, 76, 77, 80.
  47. ↑ Ławicka 2002, s. 139.
  48. ↑ Ławicka 2002, s. 123, 124, 160.
  49. ↑ Ławicka 2002, s. 75, 136.
  50. ↑ Ławicka 2002, s. 118, 163, 164.
  51. ↑ Ławicka 2002, str. 85, 127, 188
  52. ↑ Ławicka 2002, s. 101, 115, 116.
  53. ↑ Ławicka 2002, s. 115, 140.

Bibliografia

edytuj
  • Ławicka M., 2002: Zapomniana pracownia. Wrocławski Instytut Witrażowy Adolpha Seilera. Wyd. Muzeum Architektury we Wrocławiu, Wrocław, stron 194.
Źródło: „https://pl.wiki.x.io/w/index.php?title=Instytut_Witrażowy_Adolpha_Seilera&oldid=74908571”